• Sonuç bulunamadı

Yerel Yönetimler Kaynak: U.5

Belgede YÖNETİMLERARASI İLİŞKİLER (sayfa 36-39)

of Governments- 1072. V 1

1957 3.050 17215 17.198 50.424

14.424 102.311

Burasu of the (Washington, O.C.

1962 3.043 18.000 17.142 34.678

18223 91J.86

1967 3.049 18.048 17.105 21.782

21.624 81248

Census, "Govemmental : Government Prlntlng Office,

1972 3.044 18 517 16591 15.781

23.885 78218

Organlzatlon", Can 1973).

Çizelge 4'de görüldüğü üzere, ABD'de onbeş yıllık bir dönem içinde yerel yönetim sayısının 102 binden 78 bine düşmesine karşılık, ayrı dönem içinde özel amaçlı örgütlerin sayısı ise aksine 1957'de 14.424'den 1972'de 23.885'e çıkmıştır.

özel amaçlı örgütler, toprak korunması, su temin ve dağıtımı, sağlık, kanalizasyon, karayolu, her tür terminal yapım ve işletimi, kütüphane, parklar, konut, mezarlıklar gibi çok değişik alanlarda hizmet sunmaktadırlar.

Ancak ne var ki, bütünüyle anakentsel nitelik taşıyan itfaiye ve kamu

güven-liği gibi hizmetler için ABD'de tek amaçlı örgütler kurma yoluna pek

gidilmemekte-dir (Bollens, 1957: 68). Güvenlik ve itfaiye hizmetlerinin genel amaçlı yerel

yöne-timlerce üstlenilmiş olmasının, başkaları yanında, temel nedenlerinden biri

gelenek-seldir. Bu hizmetler yerel yönetimlerin asıl işlevlerinden sayılmakta,bunlarca doğrudan

yapılması, halkın da bu konulara verdiği özel önem dolayısıyla, titizlikle korunmaktadır.

Görece eski olmasına karşılık, Bollerisin kapsamlı bir araştırmadan (1957:

6—15) sonra, ABD'nde özel amaçlı örgütlerin bu denli yaygın kullanımının nedenle-rini açıklayan görüşleri, kanımızca, halâ geçerlidir. Bollens, özet olarak, izleyen ne-denleri ileri sürmektedir: 1) Mevcut yerel yönetimlerin yapılan, akçal ve teknik ola-nakları yetersiz olduğu gibi, kapsadıkları alan da kimi hizmetler için elverişsizdir, 2) Kamuda, genel amaçlı yönetimlerden bağımsız, bürokratik engellerden uzak, ve-rimli ve hızlı işleyen örgütler kurma isteği vardır, 3) Varolan özel amaçlı örgütlerin yerleştirdiği yaygın <;etkin" örgüt inancı, 4) özel amaçlı örgütlerin üstlendiği hizmet-lerin kimihizmet-lerinin alışılagelmiş, geleneksel görevlerden olmaması, ve son olarak 5) Psi-kolojik bir neden olan kamuoyunda siyasal etkilerden uzak, uzmanlarca yönetilen örgütler kurma kaygı ve isteğidir.

Kanımızca, bunlar arasında en önemli neden yerel yönetimlerin büyüklükleri-nin uygun olmamasının yanı sıra, bu tür hizmetlerin gerektirdiği yüklü akçal kaynaktan yoksun olmalarıdır. Gerçekten de özel amaçlı örgütlerin vergileme yetkileri genellikle hiç olmamakta, ya da hayli sınırlandırılmış bulunmaktadır. Ayrıca merkezi ya da yerel yönetimlerden fon aktarımı sıkça karşılaşılan bir uygulama da değildir. Dolayı-sıyla bu örgütler, yatırım ve işletme için gereken akçal kaynaklan, sundukları hizmet-lerden aldıkları parasal karşılıklardan sağlamak durumundadırlar. Bunların akçal yön-den kendi kendilerine yeterli olma zorunlulukları, vergilemeye başvurmamaları, kuş-kusuz, vergi yükümlüleri için de çekici olmaktadır. Bu nedenledir ki, kârlı olabilecek hizmet alanlannda yaygın biçimde kullanılan bu yönetsel modeli, hava ve çevre kir-lenmesi ya da kamu esenliği gibi masraflı hizmet alanlannda aynı sıklıkta göremiyoruz.

özel amaçlı örgütleri, ülkemizde ya da örneğin Avrupa'da görülen yerel yönetim işletmeleri ile karıştırmamak gerekir. Yerel işletmeler, iç yönetim açısından görece bağımsız işlev yapmakla birlikte, bağlı olduktan yönetimin sınırlan içinde hizmet sunarlar. Ayrıca bütçeleri, tarifeleri, yatırım programlan yerel meclisçe onaylanmak zorundadır. Dolayısıyla, yerel yönetimlerin organik bir parçasıdırlar. Çizelge 4'de de açıkça görüldüğü üzere, ABD'de özel amaçlı örgütler, bir yerel yönetim biçimi ola-rak, "municipality", "county", "township" gibi genel amçh yönetimlere kesinlikle bağlı olmadıktan gibi, onlardan ayn olarak kümelendirilmişlerdir.

Burada özel amaçlı örgütlerin yönetsel ve akçal yapılarına, karar ve uygulama süreçlerine ayrıntılı olarak,değinecek değiliz. Ancak kuruluşlarının ve genel karar organlarının oluşturulmasının tek tip olmadığını belirtmemiz gerekir. Kimileri, Londra Anakent Polis örgütünde olduğu gibi, doğrudan merkezi yönetimce kurulmakta ve denetlenmektedir. Kimileri ise genel eyalet yasalan çerçevesinde, hizmetlerden yarar-lanan yerel yönetimlerce oluşturulmaktadır, özel yasalarla kurulmuş olanlan da var-dır. Eyaletler arasında yapılan anlaşmayla kurulanlar da görülmektedir.

Tüm özel amaçlı örgütlerin en ilginç ve güçlü örneklerinden biri olan New York Liman Yönetimi (The Port of New York Authority) New York ve New Jersey eyaletleri arasında yapılan bir anlaşmayla, her iki eyalette kitle taşımacılığı yapmak üzere 1921 yılında kurulmuştur. Anılan Yönetim bölgesel, ulusal ve uluslararası nite-likli hava alanları, ekpres yollar, asma köprüler, değişik tür terminaller yapmıştır.

Kitle ulaşımının çok değişik boyuttan ile ilgili alanlarda hizmet sunan bu Yönetim yatırımlara ek olarak, kurduğu tesislerin işletmesini de üstlenmiş bulunmaktadır.

25

Kuruluş yöntemlerinde olduğu gibi, genel karar organlarının oluşturulması açısından da özel amaçlı örgütler ayn özellikler taşırlar. Kimi özel amaçlı örgütlerin karar ve yürütme organları doğrudan halk tarafından seçilirken, kiminde ise karar ve yürütme yetkisi hizmetlerden yararlanan ya da kurucu yerel yönetimlerin ve kurum-ların temsilcilerinden oluşan kurullar eliyle kullanılmaktadır.

özel amaçlı örgütlere yöneltilen eleştiriler iki kümede toplanabilir. Bunlardan ilki, kamunun bunlar üzerinde denetim yapabilme olanaklarının sınırlılığı ile aşın uz-zanlaşmış yöneticilerin elinde toplumsal girdilere kapalı örgütler oluşlarıdır (Bollens, 1957: 87—88). İkinci olarak, işlevsel uzmanlaşmanın karşılıklı bağımlılık içinde bulunan anakentsel sorunları kapsamlı ve bütüncül bir yaklaşımla ele almayı zorlaştumasıdır.

Daha açık bir deyişle, özeksel planlama, kaynak dağıtımı ve eşgüdüm gerektiren ana-kentsel sorunlar bu örgütler elinde parçalanarak bütünlükten uzaklaştırılmaktadır.

Bollens'in Thomas H. Reed'den aktardığı ömek (1957: 91) bu açıdan ilginç-tir. Anakentsel sorunları tıbbi benzeti ile açıklayan Reed "Nasıl gözünde katarak olan, kalbi yetersiz, şekerli, ayak parmağı mikrop kapmış bir hastanın parmağını kesmek, onun bir süre çevrede dolaşmasına olanak sağlamakla birlikte, hastalıklarım tedavi sayüamazsa, aynı biçimde tek tek hizmetler yüklenen özel amaçlı örgütler de ana-kentsel hastalıklar için köklü tedavi sayılamazlar" demektedir.

Robson da klasik yapıtında özel amaçlı örgütleri şiddetle eleştirmekte, bun-ların çözdüklerinden daha çok sorun yarattıklarım ileri sürmektedir. Robson'a (1954:

67) göre, bu çözümlerin en zararlı yanı, değişik sorunlar için ayrı örgütler kurulmasına yol açması ve bu nedenle eşgüdümü olanaksızlaştırmasıdır. "Konut planlama, ulaşım, yollar— Bu küme hizmetleri birbirinden nasıl soyutlayabilirsiniz?; Konut aslında ulaşı-mın, kanalizasyonun, halk sağlığının, havagazı ve elektrik gibi nice hizmetlerin ay-rılmaz bir parçasıdır. Değişik hizmetler arasında sayısız bağımlılık ve içiçelik vardır.

En başarılı çözüme ancak 'tek bir göz' ile varılabilir."

ABD ve onun yönetsel anlayışının etkisindeki ülke deneyimlerinden anlaşıl-dığı kadan ile, güçlü genel amaçlı anakent yönetimi olmayan yerlerde, özel amaçlı örgütlerin yararlı sonuçlar veren, sorunları hafifleten bir çözüm oldukları anlaşılmak-tadır. Ancak ne var ki, sorunların bütüncül bir yaklaşmıla ele alınmasını zorlaştırmaları, kamu yetkesinin parçalanmasına neden olarak varolan yönetimleri zayıflatmaları bun-lara yöneltilen temel eleştiri olmaktadır.

Bu bölümde anakent olgusunun önemini ortaya koyduktan sonra, karşılaşı-lan temel yönetsel sorunları belirtmeye çalıştık. Batı ülkelerindeki anakentlerle il-gili olarak yapılan uygulamalardan yararlanarak, geliştirilen yönetsel çözümleri iki ana kümede topladıktan sonra, birinci kümeyi oluşturan işbirliğine dayalı, küçük ölçek-li çözümlerden üçünü temel niteölçek-likleri, yarar ve sakıncaları aşıl alrak kısaca tartıştık.

İzleyen bölüm ise daha köklü ve kalıcı nitelikli çözümlerden iki düzeyli yerel federasyon biçimi örgütlenme kavramının, üç örneğe dayalı, ayrıntılı incelemesine ayrılmıştır.

.

Belgede YÖNETİMLERARASI İLİŞKİLER (sayfa 36-39)