Yayım sözleşmesinin sona erme nedenleri Borçlar Kanununda düzenlenen diğer sözleşmelerden farklıdır. Bunun bir nedeni yayım sözleşmesinin şahsa bağlı olma özelliğidir, diğer nedeni ise yayım hakkına dair bazı hükümlerin Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda düzenlenmiş olmasıdır. Aşağıda yer verdiğimiz sona erme nedenlerine yukarıdaki bölümlerde de yeri geldikçe değinildiği için, tekrarlardan kaçınmaya çalışılmıştır. Şimdi yayım sözleşmesinin sona erme nedenlerini; A.Borçlar Kanununda Yayım Sözleşmesinde Öngörülen Sona Erme Nedenleri B. Borçlar Kanununda Düzenlenen Diğer Sona Erme Nedenleri C.Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda Düzenlenen Sona Erme Nedenleri ve D. Diğer Sona Erme Nedenleri başlıkları altında inceleyelim.
A. BORÇLAR KANUNUNUN YAYIM SÖZLEŞMESİ
HÜKÜMLERİNDE ÖNGÖRÜLEN SONA ERME
NEDENLERİ
I. BASININ TÜKENMESİ veya SÜRENİN SONA ERMESİ
Borçlar Kanununun 375. maddesinin ikinci fıkrasının son cümlesine göre, yayım sözleşmesinde belirli sayıda bası yapılacağı belirtilmiş ve bu kapsamda basılan nüshalar tükenmiş ise, yayım sözleşmesi sona erer. İkinci fıkranın son cümlesindeki birinci bası ibaresi, eserin o ana kadar yapılmış olan ilk basısını değil, o yayım sözleşmesinin tarafı olan yayımlayanın yaptığı birinci basıyı ifade eder,
Kanunun 373. maddesinin ilk fıkrasında ise yayım sözleşmesi ile yayımlatanın sahibi olduğu hakların, eserin çoğaltılıp yayımlanması gayesi için gerekli zaman ile sınırlı olarak yayımcıya geçeceği belirtilmiştir. Demek oluyor ki yayım hakkı belli bir süre için devredilmişse, sürenin sona ermesiyle haklar sahibine geri dönecek ve bu nedenle de yayım sözleşmesi sona erecektir. Bu durum FSEK m.59’da “Hakkın Eser Sahibine Avdeti” (hakkın eser sahibine geri dönmesi) başlığı altında düzenlenmiştir. Konuya daha önce de değinildiği için burada yalnızca madde metninin anımsanması uygun olur “Hakkın Eser Sahibnine Avdeti” başlıklı FSEK m.59’a göre;
“Eser sahibi veya mirasçıları malî bir hakkı muayyen bir gaye zımmında yahut muayyen bir süre için devretmişlerse gayenin ortadan kalkması veya sürenin geçmesiyle ilgili hak, sahibine avdet eder. Bu hükmün, başkasına devrine sözleşme ile müsaade edilmemiş olan malî bir hakkı iktisap eden kimsenin ölümü yahut iflâsı halinde câri değildir; meğer ki, işin mahiyeti icabı, hakkın kullanılması, iktisap edenin şahsına bağlı bulunsun.
Muayyen bir gaye zımmında veya muayyen bir süre için verilen ruhsatlar birinci fıkrada sayılan hallerde son bulur.”
II. ESER METNİNİN ZAYİ OLMASI
Daha önce de belirtildiği gibi eser metninin yayımlayana tesliminden sonra, yayımlayanın kusuru olmaksızın yok olması ve yayımlatanın elinde bir kopyasının daha bulunmaması ve eserin yeniden meydana getirilmesinin az bir çaba ile mümkün olmaması hallerinde, (m.382/2) tarafların borçlarını ifa etmeleri imkansız hale geleceğinden yayım sözleşmesi son bulur. Yayım sözleşmesinin bu şekilde sona ermesi halinde yayımlatan, ücret isteyebilir (m.382/1).
Maddede geçen “Ziyaı” ibaresinin anlamı yukarıda, “Yayımlayanın Kusuru Olmaksızın Yok Olan Çoğaltılmış Nüshaların Yeniden Basılması Borcu”nda belirtildiği gibidir. Ayiter de, eserin ziyaı, yok olması veya kullanılamaz hale gelmesidir der.444
444 Ayiter, age, s.246
Eğer eser yayımlayanın elindeyken kazayla değil de onun kusuru ile zayi olursa ve eserin m.382/2’ye göre yeniden temini mümkün değilse, yayımlayanın ödeyeceği tazminat manevi tazminatı da kapsamalıdır. Eserin telafisi mümkün değilse, buradaki sona erme dönme ile aynı olduğundan menfi zararın tazmini gerekir.445 Ayiter de, eserin yayımlayanın kusuru ile yok olması halinde hem telif
ücretinin hem de tazminatın ödenmesi gerektiğini söylemektedir. Buradaki tazminatın müsbet zararı karşılaması gerekir. Ayiter’e göre bu görüşün dayanağı, yayımlatanın, nüshanın teslimi ile sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmiş olmasıdır.446
BK m.382/2’de geçen “nisbeten kolay bulunursa” ibaresi mehaz kanunun Almanca metninde “az bir çaba ile yeniden meydana getirmek mümkünse” biçimindedir. Kanımca “az bir çaba”, eserin mahiyetine ve içeriğine göre somut olay göz önüne alınarak belirlenmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta Ayiter’in de isabetle belirttiği gibi BK m.382/2 hükmünün madde kapsamından farklı bir hususu düzenlemekte olduğudur. Çünkü yayımlatanda ikinci bir nüsha varsa eser zayi olmamıştır.447 Yayımlatanın, gerek ikinci eser nüshasını teslim
etmesi halinde ve gerekse yeniden hazırlaması halinde tazminat isteme hakkı vardır.
Eser yayımlayana henüz teslim edilmeden yok olursa ve başka bir nüsha da bulunmuyorsa ve eser yeniden hazırlanamıyorsa yayımlayan, BK m.117/1 uyarınca, yani borcun imkansızlaşması nedeniyle, borcundan kurtulur.
Eserin yayımlayana yalnızca incelenmek üzere verilmiş olması halinde ise yayım sözleşmesi meydana gelmediği için BK m.382 uygulanmaz.
III. BASILMIŞ NÜSHALARIN ZİYAI
BK m.383/2’ye göre, basılan nüshaların yayımlayanın kusuru olmaksızın zayi olması halinde yenilerinin basılması aşırı bir masrafa yol açmayacaksa, yayımlatan yeniden basım yapmak zorundadır. Bu durumda yayımcıya sözleşmeyi feshetme veya sözleşmeden dönme imkanı tanınmamıştır. Ancak yayımlayan yeniden basıyı yapmasa dahi yayımlatana sözleşmede belirtilen ücreti ödemek zorundadır. Tekinalp’e göre nüshaların tümü zayi olmuşsa ve yeni bası fahiş bir masraf gerektirmiyorsa, fakat yayımlayan yeni bası yapmaktan kaçınıyorsa, yayımlatan sözleşmeyi feshederek müspet zararının tazminini ve şartları varsa FSEK m.70’e göre manevi zararının giderilmesini talep edebilir.448
Maddenin ilk fıkrasına göreyse, yeniden basım aşırı masrafa yol açacaksa yayımlayan yeniden basım yapmak zorunda değildir. Tekinalp’e göre bu
445 Tekinalp, age, s.246 446 Ayiter, age, s.246 447 Ayiter, age, s.246 448 Tekinalp, age, s.246
durumda yayımlatan, kendisine telif ücreti ödenmesini isteyemez.449 Fikrime
göre belirtilen durumda dahi yayımlatan ücret ödenmesini isteyebilir. Çünkü maddede geçen “ayrıca bir bedel vermeğe mecbur olmaksızın” ifadesi, yerine koyma için yapılacak basılar nedeniyle fazladan ücret ödemesinin gerekmediğini bildirmektedir, bu ifade hiç ücret ödemeyeceği anlamına gelmez.
Eğer basılan nüshalar yayımlayanın veya yardımcılarının kusuru ile yok olmuşsa, yayımlayan bu nüshaları yeniden basmak zorundadır. Yayımlayan bu zorunluluğu yerine getirmezse yayımlatan, BK m.96 vd.’na göre telif ücretine eşit tutarda müspet zararının tazminini ve şartları varsa FSEK m.70’e göre manevi zararının giderilmesini talep edebilir.450 Ayiter’e göreyse böyle bir
durumda yayımlayan, yayımlatanın bütün zararını karşılamak mecburiyetindedir ve ayrıca yeni basının yapılması aşırı masraf gerektirse bile bunu yapmak zorundadır.451