FİKİR ve SANAT ESERLERİ KANUNUNDA ÖNGÖRÜLEN SONA ERME NEDENLERİ

I. CAYMA

Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 58. maddesinde cayma hakkı472 _{şu şekilde}

düzenlenmiştir.

“Mali bir hak veya ruhsat iktisap eden kimse, kararlaştırılan süre içinde ve eğer bir süre tayin edilmemişse icabı hale göre münasip bir zaman içinde hak ve salâhiyetlerden gereği gibi faydalanmaz ve bu yüzden eser sahibinin menfaatleri esaslı surette ihlâl edilirse eser sahibi sözleşmeden cayabilir.

Cayma hakkını kullanmak isteyen eser sahibi sözleşmedeki hakların kullanılması için noter vasıtasiyle diğer tarafa münasip bir mehil vermeye mecburdur. Hakkın kullanılması, iktisap eden kimse için imkânsız olur veya tarafından reddedilir yahut bir mehil verilmesi halinde eser sahibinin menfaatleri esaslı surette tehlikeye düşmekte ise mehil tayinine lüzum yoktur.

Verilen mehil neticesiz geçerse veya mehil tayinine lüzum yoksa noter vasıtasiyle yapılacak ihbar ile cayma tamam olur. Cayma ihbarının tebliğinden itibaren 4 hafta geçtikten sonra caymaya karşı itiraz davası açılamaz.

İktisap edenin mali hakkı kullanmamakta kusuru yoksa veya eser sahibinin kusuru daha ağır ise hakkaniyet gerektiği hallerde ktisap eden, münasip bir tazminat isteyebilir.

Cayma hakkından önceden vazgeçme caiz olmadığı gibi bu hakkın dermayanını iki yıldan fazla bir süre için meneden takyitler de hükümsüzdür.”

Şartları:

472 _{Cayma hakkı doğrudan doğruya tasarruf işlemine, mali hakka ilişkindir Ayrıca hakim görüşün aksine}

geçmişe etkili olmayan bir mali hakkın düştüğünü açıklamak hakkı olarak nitelendirilmelidir. (Tarihi nedenler için bkz Giritlioğlu, age, s.78-79)

1.Yayımlatanın menfaatleri esaslı bir şekilde bozulmuş olmalıdır. Esaslı şekilde

bozulmaktan kasıt yayımlayanın eseri uygun bir süre içinde gerektiği gibi ya da hiç yayımlamamış olmasıdır.

Giritlioğlu’nun belirttiğine göre öğretide, İsv.-Türk BK m.383-385/375-377’deki borçlara aykırılık teşkil eden kötü ödeme durumlarında, yani yayımlayanın (FSEK m.16’ya da aykırı olarak) eserde caiz olmayan değişilklikler yapması, düzeltmelere özen göstermemesi, yazara eserde değişiklik yapma hakkını kullanma imkanını vermemesi, eseri gereken şkilde, adette ve fiyatta çoğaltıp yaymaması, ayrıca (FSEK 49’a da aykırı olarak) yayımlatanın onayı olmaksızın yayım hakkını üçüncü bir kişiye geçirmeye kalkışması hallerinde yayımlatanın yayım sözleşmesine son verebileceği kabul edilmektedir.473

2.Yayımlatan, yayımlayana eseri yayımlaması için noter aracılığıyla uygun bir

son süre tanımalıdır.

Eserin yayımlanması imkansızsa veya yayımlayan bunu reddederse veya son bir süre tanınması yayımlatanın çıkarlarını esaslı şekilde tehlikeye düşürecekse son bir süre vermeye gerek yoktur.

3. Süre sonunda yayımlayan olumlu bir davranışta bulunmamışsa veya süre

verilmesi gerekli görülmemişse noter aracılığıyla cayma hakkının kullanıldığı belirtilmelidir.

Arslanlı’ya göre cayma hakkının kullanılması için noter aracılığıyla bildirime gerek yoktur. Yapılan ilk bildirim yeterlidir . 474 _{Giritlioğlu ise bu kabul edilseydi}

BK m.375/son’a göre hak düşürücü süre tanımlamasının söz konısu olacağını söylemektedir. Dolayısıyla iki ihtar ayrı ayrı yapılmalıdır.475

Cayma hakkı bozucu yenilik doğuran bir haktır. Cayma hakkının kullanılmasıyla yayım hakkı sona erer ve yayımlatana döner. Ayiter’e göre FSEK m.58 hükmünün yalnızca caymadan bahsetmesi, BK m.106 ve 107’ye yollama olduğu görüşünü kuvvetlendirmektedir. Bu nedenle cayma geriye etkilidir (ex tunc), dolayısıyla sözleşme baştan hükümsüz olmalıdır.476

Cayma hakkından, son fıkraya göre, önceden süresiz olarak vazgeçilemesi mümkün değildir. Bu haktan yalnızca iki yıllık bir süre için vazgeçilebilir. Daha uzun süre öngören şartlardaki iki yılı aşan süreler hüküm ifade etmezler.

4.Cayma hakkının kullanılmasından itibaren 4 hafta içinde bu hakkın

kullanılmasına karşı “itiraz davası” açılmamış olmalıdır.

473 _{Giritlioğlu, age, s.80} 474 _{Arslanlı, age, s.196} 475 _{Giritlioğlu, age, s.80} 476 _{Ayiter, age, s.252}

Buradaki süre hak düşürücü süredir. Giritlioğlu’na göre esasında burada şartları gerçekleşmeden cayma yapıldığının tespiti için tespit davası açma zorunluluğu getirilmektedir.477

5.Cayma hakkını kullanan yayımlatan, mali hakkı kazanan kimsenin hakkı

kullanmamakta kusuru yoksa ya da kendi kusuru daha ağırsa, hakkaniyet gerektirdiği durumlarda uygun bir tazminat ödemelidir.478

Giritlioğlu’nun yerinde olarak belirttiği gibi özellikle yayım sözleşmesi açısından, mali hakkın aynı zamanda bir yüküm olarak da geçirildiği hallerde, eseri yayım borcuna giren kimsenin kusuru olmasa bile tazminat isteyebilmesi hakkaniyetle bağdaşmaz.479

III. YAYIMLAYANIN ÖLÜMÜ

Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 59/1 hükmünün ikinci cümlesine göre, işin niteliği gereği yayım hakkının kullanılmasının yayımlayanın şahsına bağlı olduğu durumlarda, yayımlayanın ölümü ya da iflası, yayım sözleşmesinin sona ermesi sonucunu doğuracaktır.

Böyle bir durum yoksa, yani yayımlayanın kişiliği önemli değilse, ölümü halinde yayımlayanın borçlarını halefi yerine getirir. Günümüzde yayımlayanlar çoğunlukla ticari şirketler olduğu için bu hükmün yayım sözleşmesi açısından uygulama alanı çok dardır. BK m.384 ise henüz tamamlanmamış eserler açısından eser sahibinin ölümünü düzenlemektedir, diğer hallerde yayımlayanın ölümüyle ilgili olarak sesiz kalmaktadır.

IV. ESER SAHİBİNİN ŞEREF VE İTİBARINI KORUMAK İÇİN

ESERİN YAYIMINA ENGEL OLMASI

FSEK m.14/3’e göre eser sahibi başkasına yetki vermiş olsa dahi, eserin yayım tarzı şeref ve itibarını zedeleyecek nitelikte ise, eserin aslının veya işlenmiş halinin kamuya tanıtılmasına veya yayımlanmasına engel olabilir. Yayımlatan bu yolla yayımlayanın yayım hakkına son verebilir. Bu haktan sözleşme ile vazgeçmek mümkün değildir. Bu sonuca koşulların taraflardan akde devam etmeleri beklenemeyecek kadar değişmesi, Clausula Rebus Sic Stantibus, ilkesinden de varılabilir.480

477 _{Giritlioğlu, age, s.81}

478 _{Burada BKm.96 uyarınca yayımlayan, kusuru bulunmadığını ispat etmedikçe edimin kendi kusuruyla}

imkansızlaşmış olduğu varsayılacağından dolayı müsbet tazminat ödemelidir. (de boor, Vom Wesen des Urheberrechts, s.65 vd nak.Giritlioğlu, age, s. 81)

479 _{Giritlioğlu, age, s.81}

V. KORUMA SÜRESİNİN DOLMASI

Koruma sürelerinin dolması ile yayım sözleşmesi son bulur.481 _{Koruma süresinin}

dolmasıyla o ana kadar doğmuş olan sonuçlar saklı kalmak üzere sözleşme sona erer. Taraflar koruma süresinin sona erme tarihinden sonraki bir tarihe kadar yayım sözleşmesi yapmışlarsa, geri kalan sürede sözleşmeye istisna ve vekalet sözleşmesinin hükümleri uygulanır482

FSEK m.60’a göre eser sahibi veya haleflerinin usulünce yapacakları vazgeçme ilanı ile, ilan tarihinden itibaren, koruma süresinin sona ermesindeki hukuki sonuçlar doğacaktır. Vazgeçme tek taraflı irade beyanıyla gerçekleşir, ancak vazgeçme daha önceki tasarrufları ihlal edemeyeceğinden yayım sözleşmesini sona erdirmez.483