Çoğaltma Borcu

Çoğaltmanın ne anlama geldiği İsviçre Federal Mahkemesinin bir kararında şu şekilde belirtilmiştir, “Çoğaltma eser aslının birden fazla nüsha şekline konmasıdır.”397

Yayım sözleşmesinde ayrıca bir zaman belirtilmemişse yayımlayan bu borcunu eserin tesliminden itibaren makul bir süre içinde yerine getirmelidir.

Eserin, bir kitap ise, hangi teknikle çoğaltılacağına, ne tür kağıda basılacağına, hangi yöntemle ciltleneceğine, yazı karakterine, kapağın kalitesine yayım sözleşmesinde açıklayıcı bir hüküm yoksa, yayımlayan karar verir.398 _Ancak

yayımlatan, prova baskıları normal olarak beklenecek kaliteye ulaşmamışsa bunları kabul etmeyebilir.399 _{Dolayısıyla yayım sözleşmelerinde kağıt, cilt, kapak}

ve baskı kaliteleri üzerinde anlaşmaya varılması doğru bir yol olur.

396 _{Giritlioğlu, age, s.56}

397 _{Jaccouttet, G, “Le Droit d’auteur et les émissions radiophoniques, Lausanne, 1935, 144 ve JDT 1937}

1, 48 kararı nak Franko, age, 132 diğer görüşler için bkz . Franko, age, 130 vd.

398 _{Franko, age, s.156 vd.; Giritlioğlu, age, s.56; Zevkliler, age, s.355} 399 _{Olgaç, age, s.37}

BK m. 376/1’e göre yayımlayan eserde değişiklik yapmaksızın aynen çoğaltmak ve mümkün olan en iyi satış rakamına ulaşmak için gereken duyuruları yapmak ve tedbirleri almakla yükümlüdür. FSEK m.16/1 ise eser sahibinin izni olmadıkça eserde veya eser sahibinin adında kısaltmalar, eklemeler ve başka değiştirmelerin yapılamayacağını hükme bağlamaktadır. Maddenin ikinci fıkrasında ise bu kurala bir istisna getirilerek işleme, çoğaltma, temsil veya yayım tekniği açısından teknik zorunluluk olması halinde, değişikliklerin eser sahibinin izni olmaksızın yapılabileceğini belirtilir. Bunlara örnek olarak sayfa biçimi, dil bilgisi hataları, sayısal yanlışlıklar gösterilebilir.400 _{Aynı maddenin}

üçüncü fıkrasında ise eser sahibi tarafından kayıtsız ve şartsız olarak izin verilmiş olsa dahi, şeref ve itibarını yahut eserin mahiyet veya hususiyetlerini bozan her türlü değiştirmeleri men edebileceği ve bu haktan sözleşme ile dahi vazgeçemeyeceği hükme bağlanmıştır.

İsviçre Federal Mahkemesi 20 Ocak 1943 tarihli kararında,401 _{eserde yapılan}

değişikliklerin yazarın şeref ve itibarını zedeleyip zedelemediğinin tayini için eserin, eser sahibinin özelliklerini yansıtıp yansıtmadığını kıstas almıştır. Buna göre Mahkeme sanat eserlerinde yapılan değişikliklerin eser sahibinin özelliklerine dokunacağını, bilimsel eserler ile öğrenciler için yazılan kitaplardaki değişikliklerin ise eser sahibinin itibarına zarar vermeyeceğini belirtmiştir.

Kanımca, Federal Mahkeme tarafından yapılan bu ayrım yerindedir. Kural olarak eserin türü ne olursa olsun eser sahibinin izni olmadan hiçbir şekilde değişiklik yapılmamalıdır. Bilimsel eserlerde kimi zaman güncellemeler yapılması hususiyeti nisbeten daha az etkileyeceği için kabul edilebilir.402 _Federal

Mahkemenin yukarıdaki kararına göre yayımlatanın, yayımlayan tarafından yapılan değişiklikleri öğrenmesine rağmen uzun süre sessiz kaldıktan sonra tecavüzün men’ini istemesi, hakkın kötüye kullanılması olarak değerlendirilmiştir.

Değiştirme yasağı eserin yalnızca fikri özünü değil biçimsel özelliklerini de kapsar. Eserdeki resim, fotoğraf, önsöz, sunuş, dipnotlar ve sonsözü de içine alır. Ancak ilanlar değiştirme yasağı kapsamına girmez.403

BK m.375 “Basılacak Nüshaların Tayini” başlığını taşır. Bu maddenin ilk fıkrasına göre yayım sözleşmesinde kaç bası yapılacağı belirtilmemişse yayımlayanın yalnızca bir bası yapma hakkı vardır. Tıpkı basılar yeni bası sayılır. Kendisine birden çok bası için yetki verilen yayımlayan ilk bası tükendikten sonra ikinci basıyı en kısa sürede yerine getirmelidir. Aksi takdirde yayımlatan,

400 _{Daha ayrıntılı bir inceleme için bkz Franko, age, s.152 vd.} 401 _{BGE 69 II 53 nak. Giritlioğlu, age, s.58-59}

402 _{Aynı yönde görüş için bkz. Giritlioğlu, age, s.59; aksi görüş Belgesay, M Reşit, “Fikir ve Sanat}

Eserleri Kanunu Şerhi”, M Sıralar Matbaası, İstanbul, 1956, s.54 vd.

BK m. 375/3 uyarınca mahkemeden bir süre tayin edilmesini isteyebilir. Bu süre sonunda yayımlayan borcunu hala yerine getirmemişse hakkı sona erer.

Şayet yayım sözleşmesi tek bir bası için öngörülmüş ve yayımcı bu tek basıyı yapmaktan kaçınıyor veya borcunu savsaklıyorsa ya da takip eden basıyı yapmaktan kaçınıyorsa yayımlatan, BK m.96 vd. hükümlerine dayanabilir ve BK m.106-108’deki haklarını kullanarak sözleşmeyi feshedebilir.404

Her tabın kaç adet nüshayı içereceği FSEK Ön tasarısının 81/2 maddesinde 1000 adet olarak tespit edilmiştir.405 _{Alman Yayım Kanununun 5. maddesinde de}

basılacak nüsha miktarı 1000 adet ile sınırlandırılmıştır.406 _{Eğer sözleşmede}

belirtilmemişse yayımlayan bu sayıyı uygun biçimde belirler.407

Borçlar Kanununun 375. maddesinin ikinci fıkrası, aksi yayım sözleşmesinde belirtilmemişse yayımcının bası adedini belirlemekte serbest olduğunu, fakat yayımlatanının talep etmesi halinde yayımlayanın, eserin niteliğiyle uygun olarak fazladan nüsha basmaya mecbur tutulabileceğini belirtmiştir. Bu hüküm eserin yalnızca gereğinden az basılması halinde yayımlatanı korumaktadır. Fakat isabetle belirtildiği gibi408 _{yayım hayatında asıl sorun az bası yapılması değil}

gerektiğinden fazla bası yapılmak suretiyle yayımlatanın zarar uğratılmasıdır. Bu sorunun çözümü MK m.2’de belirtilen dürüstlük kuralı ile sağlanabileceği gibi, Mehaz Kanunda yer alan “uygun ciro için gerekli” miktarda çoğaltma yapılması şartından yola çıkılarak da sağlanabilir.409 _{Uygun ciro araştırmasının yapılması az}

ya da fazla basım yapılmasını engeller.410

Eğer sözleşmede basılacak nüsha adedi belirtilmişse, yayımlayan buna uymakla yükümlüdür. Aksi takdirde FSEK m.73/4’te düzenlenen suçu işlemiş olur. Çoğaltma; reklam, tanıtım, yedekleme, hukuki zorunluluk ve resmi makamlara verilmesi gerekli nüshalar gibi nedenlerle birkaç adet fazla yapılabilir.411

Çoğaltma borcu nüshaların tam ve eksiksiz çoğaltılarak yayıma hazır hale getirilmesiyle ifa edilmiş olur.