YASAL DÜZENLEMELER

Türkiye’de mülteci koruma, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun (YUKK) 2014 yılında yürürlüğe girmesine kadar esas olarak idari genelgeler olmak üzere ikincil mevzuatla düzenleniyordu. Bu durum, kurallar bağlayıcı olmadığından farklı şehirlerdeki sığınmacılara yönelik farklı uygulamaların polis tarafından resmi olmayan bir düzeyde geçici ola- rak uygulanmasına yol açmıştır. 2014 yılında yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu, aslında Türkiye’deki sığınma uygulamalarını düzenleyen ilk iç hukuktur. Yeni yasa, 1951 Mülteci Sözleşmesi’nin onay- lanmasından bu yana Türkiye için sığınma ve göçün dönüşümü ile düzen- lenmesi yolunda atılmış büyük bir adımı temsil etmektedir. 2003 ve 2008 NPAA’larının bir uzantısı olarak yeni yasa, Türkiye’ye sığınmak isteyenler için uluslararası koruma kapsamının yanı sıra göçmenlerin ülkeye giriş, çıkış ve kalışlarını da düzenlemektedir. Yeni yasa, pratikte Türkiye’deki Avru- palılaşmanın en açık örneğidir. Temel haklar, ikamet izni ve çalışma izni ile ilgili konuları tek bir metin içinde bir araya getirmesine rağmen, yine de yabancıların vatandaşlığa kabulüne ilişkin ilgili maddelere yer vermekten uzaktır. Mevcut yabancılar yasasının ana gövdesi tamamen değişmiştir. Öte yandan, Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun kaldırıldı ve Pasaport Yasası artık büyük ölçüde kadük hale geldi. 22 _{Bu ka-}

21 TRT, “Turkey Suspends Readmission Deal with Greece”, https://www.trtworld.com/turkey/tur- key-suspends-readmission-deal-with-greece-cavusoglu-18063 Erişim: 11.09.2019.

22 İlgili kanunlar için bkz. 15.07.1050 tarih ve 5683 sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun, Resmi Gazete,, sayı. 7564, 24.07.1950; 27.02.2003 tarih 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, Resmi Gazete, sayı. 25040, 06.03.2003; 15.07.1950 tarih ve 5682 sayılı Pasaport Kanunu, Resmi Gazete, sayı: 7564, 24.07.1950; ve 94/6169 sayılı Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiyeden İka- met İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Ya- bancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik,

nun, Yabancıların Çalışma ve Oturma İzinleri Kanununa da değişiklikler getirmiştir.23 _{YUKK kesinlikle sığınmanın ikincil mevzuatla düzenlendiği bir} dönemin sonunu işaret etmektedir. İkincil mevzuatın mevcut yapısı, başvu- ranların haklarıyla ilgili olarak farklı kanunlara atıfta bulunmayı gerektir- mektedir ve bu da uygulamada genellikle çelişkilere ve yanlış yorumlara yol açmaktadır. Yeni kanun uyarınca, Türk sığınma sisteminin yönetimi İçişleri Bakanlığı’na bağlı bir sivil otorite tarafından devralınarak ülke genelinde standart bir uygulama sağlanacaktır. Yeni yasanın yürürlüğe girmesinden önce, taşra teşkilatının Yabancılar, Pasaport, Yabancılar Hudut İlticaDaire- lerinin yetkisi altında çalışan polis memurları, her şehirde sığınma başvurusu yapanlarla ilgilenmekteydi.24

YUKK beş bölümden oluşmaktadır: 1. Bölüm: Amaç, Kapsam, Ta- nımlar ve Geri Gönderme Yasağı olarak adlandırılmıştır (Madde 1-3). Bölüm 2: Yabancılar başlığına sahiptir ve vizeler, oturma izinleri, vatansız kişiler ve yabancıların sınır dışı edilmesine ilişkin konuları düzenler (Madde 4-60). 3. Bölüm: Uluslararası Koruma üzerine yoğunlaşmakta ve uluslararası koruma türlerinin, mültecilerin hak ve sorumluluklarının ve yasadışı göçmenlerin geçici olarak korunmasına ilişkin kuralları ortaya koymaktadır (Madde 61- 95). Bölüm 4: Yabancılar ve Uluslararası Korumaya ilişkin Ortak Hüküm- leri açıklamaktadır (Madde 96-107). Son olarak Bölüm 5, İçişleri Bakanlığı bünyesinde yeni kurulan Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nü ayrıntılı anlat- maktadır (108-127. Maddeler). YUKK, esas olarak, düzenli ve düzensiz göç- menlerin aile birliği, uzun süreli ikamet, eğitim, sağlık hizmetleri ve işgücü piyasası hareketliliği haklarıyla ilgili kuralları düzenlemektedir. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, her türlü göçmenin entegrasyonuna odaklanan özel bir bölüme sahip olacaktır.25 _{Ancak YUKK, siyasi katılım, vatandaşlık verilmesi} ve ayrımcılıkla mücadele ile ilgili kuralları özel olarak düzenlememektedir. 26

23 Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun ayrıntılı analizi için bkz. Soykan (2013).

24 Yasal düzenlemelerin ayrıntılı bir analizi için bkz. RESPOND WP1 Turkey Country Report, Çe- tin vd. 2018.

25 Göç İdaresi Genel Müdürlüğü Entegrasyon Birimi, 12 Kasım 2015 tarihinde Ankara’da Türk devletinin muhtemel entegrasyon politikalarının ayrıntılarını tartışmak üzere bir uzman toplantısı düzenlemişti.

26 Türkiye Cumhuriyeti’nin entegrasyon politikalarının ayrıntılı bir analizi için Brüksel merkezli Migration Integration Policy Index (Göç Entegrasyon Politika Endeksi)’nin (http://www.mipex. eu) web sitesine bakınız. MIPEX, 31 Mayıs 2010’a kadar tüm Avrupa Birliği üye devletlerinin yanı sıra Norveç, İsviçre, Kanada ve ABD’deki entegrasyon politikalarını da ölçmüştü. Avustralya ve Japonya’dan Eylül 2010’a kadar, Ocak 2012’de Sırbistan’da ve 2013’te ise Türkiye’de veriler toplandı. MIPEX hakkında daha fazla bilgi için bkz. http://www.mipex.eu.

YUKK’un 91. Maddesine dayanarak, geçici koruma statüsünün ay- rıntıları, 2014/6883 sayılı Geçici Koruma Yönetmeliği ile belirlenecekti. 8 Nisan 2014 tarihinde 53 kamu kurum ve kuruluşuna taslak sunuldu (Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 2015). Sonunda, 22 Ekim 2014 tarihinde Bakan- lar Kurulu tarafından Geçici Koruma hakkında bir yönetmelik yayınlandı. Bu yönetmelik, geçici koruma altında yaşayanların belirsiz statüsünü çöz- meyi amaçlamaktadır, çünkü yasa sadece bu statüye tek bir tanımla atıfta bulunmakta olup buna göre ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ül- keye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla “kitlesel ola- rak” sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilmektedir (Madde 91/1). Bu yönerge tüm mültecilerle ilgili olmak- la birlikte hükümleri şu anda Geçici Koruma Rejimi kapsamında korunan Suriyelilere uygulanmaktadır (Gümüş ve Eroğlu, 2015). Buna göre, geçici koruma altındaki kişilerin Türkiye’de kalma (Madde 25) ve ücretsiz sağlık hizmetlerinden yararlanma (Madde 27) hakları vardır. Yönetmelik, diğer olumlu özelliklerinin yanı sıra, kişilerin düzensiz giriş ve kalış nedeniyle ce- zalandırılmasını da yasaklamaktadır (Madde 5); geri göndermeyi de yasak- layarak (Madde 6); devlet okullarına girişte ve ayrıca çalışma izni başvurula- rında kullanılabilecek bir kimlik kartı sağlamakta (Madde 22); çalışma izni almayı daha kolay hale getirmekte (Madde 29) ve ücretsiz çeviri hizmetleri sunmaktadır (Madde 30).

YUKK “kabul koşulları” terimini kullanmazken, 88. ve 89. maddeleri uluslararası koruma başvuru sahipleri için, AB Kabul Koşulları Yönergesi kapsamında sıralanan bir dizi hak, yükümlülük ve yararı taahhüt etmek- tedir.27 _{YUKK’un 88 ve 89. maddeleri; uluslararası koruma başvurusunda} bulunanlara ve statü sahiplerine eğitim, sağlık hizmetleri, sosyal yardım ve hizmetler, işgücü piyasasına erişim, mali ödenek alanlarında sağlanan eri- şimi ve bu erişimin seviyesini düzenlemektedir. YUKK’un 95. Maddesine göre, Türkiye uluslararası korumada başvuru sahiplerine yönelik barınma sağlanmasını taahhüt etmemekte, ancak isteğe bağlı olarak, uluslararası ko- ruma başvuru sahipleri için GİGM’e “Kabul ve Barınma Merkezleri”nde devlet tarafından finanse edilen konaklama imkanı sunma yetkisi vermek- tedir. Mevcut durumda şu şehirlerde faaliyet gösteren yedi adet Kabul ve Barınma Merkezi bulunmaktadır: Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kırklareli, Kayseri, Van ve Yozgat.

YUKK’un 70. Maddesi, tüm uluslararası koruma başvuru sahiplerine GİGM’in kayıt mülakatı sırasında sığınma süreci, haklar ve yükümlülükler hakkında bilgi vermesi gerektiğini belirtmektedir. YUKK’un 67. Maddesi, refakatsiz küçük ve diğer “özel ihtiyaç sahibi kişilerin” başvuru sahiplerinin ve göçmen olarak kabulüne ilişkin özel hükümler koymaktadır. YUKK ayrı- ca, uluslararası koruma başvuru sahiplerine ve statü sahiplerine tanınan hak ve menfaatlerin, Türk vatandaşlarına tanınan hak ve menfaatlerin seviyesini aşmamasını sağlar (Madde 88-2).

Uluslararası koruma başvuru sahipleri, uluslararası koruma talebin- de bulundukları andan itibaren göçmen kabul koşullarına hak kazanır ve itiraz edilemeyecek nihai bir olumsuz durum kararı ile uluslararası koruma prosedürü sona erene kadar bu hal devam eder. YUKK’un 3-1-d Maddesi, uluslararası koruma başvurusunda bulunan kişiyi “Türkiye’de uluslararası koruma talep eden kişi” olarak tanımlar. Kişiler, devlet yetkililerine başvur- dukları ve uluslararası koruma talebinde bulundukları andan itibaren ulus- lararası koruma başvurusu sahibi olarak kabul edilirler. Bir başvuru sahibi- nin GİGM tarafından aktüel kaydı daha sonra yapılabilir.

Temel hak ve hizmetlere erişimle ilgili prosedür ve işlemlerde “Ya- bancı Kimlik Numarası” bulundurmak, tüm yabancı uyruklular için temel bir ön koşuldur. Uluslararası koruma başvuru sahiplerine, kayıt görüşme- si yapıldıktan sonra “Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kayıt Belgesi” verilene kadar Yabancı Kimlik Numarası verilmez. Uygulamada, mülakat başvuruyu takip eden bir ay veya daha fazla süre içinde gerçekleşmektedir. Kayıt mülakatından önce göçmen kabul koşullarına erişilemez.

Uluslararası koruma verilmeyen başvuru sahiplerinin daha yüksek bir mahkemeye itiraz etme hakları vardır. Başvuranların yararlanabileceği itiraz mekanizmaları farklıdır: Bir başvuranın, olağan usul çerçevesinde alınan bir olumsuz statü kararına itiraz etmesi durumunda nihai karar, mevcut tüm iç hukuk yolları tükendiğinde Danıştay’ın nihai kararı olacaktır. YUKK’un 79. Maddesi uyarınca hızlandırılmış prosedür kapsamında alınan bir olumsuz statü kararına veya YUKK’un 72. Maddesi uyarınca bir kabuledilemezlik kararına itiraz eden bir başvuran durumunda, yetkili idare mahkemesinin kararı nihai karar olacaktır.

Uluslararası koruma başvurusu sahipleri, bilgi ve danışmanlık, aile birliği hükümleri ve hassas grup üyelerine dair hükümler bakımından aynı hak ve avantajlara tabidir. Bununla birlikte, normal prosedürde işlem gören başvuru sahiplerine ve dokümantasyon ve hareket ile barınma özgürlüğü

açısından hızlandırılmış prosedürde işlem görenlere taahhüt edilen kabul ko- şullarının - barınma gibi maddi göçmen kabul şartları; sosyal yardım ve yar- dımlar, mali ödenek gibi maddi kabul koşulları; sağlık hizmeti; mesleki eği- tim; küçükler için okul ve eğitim; ve istihdam- seviyesinde farklılıklar vardır. Dahası, YUKK’un 68. Maddesi başvurularının işleme koyulması sırasında gözaltına alınan ve sınır tesislerinde tutulanlar da dahil olmak üzere hızlan- dırılmış prosedür kapsamında işlem gören başvuru sahiplerinin belirli göç- men kabul yöntemlerine tabi olduğunu belirtmektedir. Son olarak, hakkında bir kabul edilemezlik kararı alınan başvurucular -başvuruları ister normal prosedür kapsamında, ister hızlandırılmış prosedür kapsamında işleme ko- nulmuş olsun- bu kabul edilemezlik kararı “nihai karar” olana kadar önceki şekliyle aynı göçmen kabul rejimine tabi olmaya devam edeceklerdir.

YABANCILARA DAIR SÖYLEMSEL SIYASI ÇERÇEVELER: