SONUÇ: ZORLUKLAR, BEKLENTILER VE POLITIKA ÖNERILER

Bu bölümün sonuç kısmı, Türkiye’de geçici koruma altındaki Suriyelilerin durumuna ilişkin endişe verici gelişmelerin yaşandığı bir dönemde yazılmış- tır. İktidar partisinin İstanbul’daki yerel seçimleri kaybetmesinin ardından İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren İstanbul Valisi, geçici ko- ruma kapsamındaki Suriyelilerin yasal ikamet izinlerini gösteren geçerli bir belge olmadan İstanbul’da ikamet edenlerin, diğer bir deyişle, Türkiye’ye girişte başka şehirlerde kaydedilenlerin aslen kayıtlı oldukları şehirlere geri gönderileceğini duyurdu. Uzun yıllardır, birçok Suriyeli, daha çok Suriye sı- nırındaki şehirlerde olmak üzere farklı şehirlerde kayıtlı olmalarına rağmen iş, eğitim, barınma ve koruma açısından daha iyi fırsatlar bulmak için İstan- bul’a yasadışı bir şekilde göç etmenin yollarını bulmuştu. Bununla birlikte, Nisan 2017’de Cumhurbaşkanlığı sistemine geçilmesinden sonra siyasi ve sosyal olarak parçalanmış, ekonomik olarak zayıflamış ve kurumsal olarak istikrarsızlaşmış ülkede, Suriyelilere yönelik düşmanlık ve nefretin arttığı gözlemlenmekteydi.

Suriyelilerin dönüşüne dair tırmandırılan söylem, daha önce ayrıntılı olarak açıklandığı gibi, başlangıçtaki misafirlik ve Ensar ruhu söylemlerinin yerini aldı. Egemen seçkinler, politik olarak karşılığını alacağının geri dönüş söylemi olduğuna şiddetle inandıkları için bir entegrasyon söylemi kullan- maktan kaçındı. Bu nedenle GİGM, İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlandı- ğı bildirilen Uyum Strateji Belgesi’nin kamuoyuna duyurulması konusunda isteksizdi. Gittikçe yükselen geri dönüş söyleminin pusu içinde, geçici koru- ma altındaki Suriyeliler, 2019 yazında Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Ça- vuşoğlu’nun, AB ile yaşanan kriz dönemlerinde Türkiye tarafından pazarlık kozu olarak kullanılan Geri Kabul Anlaşması’nın tek taraflı olarak askıya alınmasına ilişkin açıklaması sonlanan Kıbrıs kıyılarında AB ile Türkiye ara- sında gaz sondajı polemiği çıktığında kendilerini daha fazla tehdit altında hissetmeye başlamışlardı. Taraflar arasındaki kriz, AB’nin Türkiye’ye mali yardım yaptırımlarıyla sonuçlandı. Buna karşılık Türkiye, Mart 2016’dan bu yana yürürlükte olan Geri Kabul Anlaşması’nı askıya alacağını duyur- du.75 _{Ancak, Yunanistan’dan Türkiye’ye AB-Türkiye Mutabakatı kapsamın-} da iadeler yine de gerçekleşebilirdi.

Türkiye’de büyüyen dahili siyasi, toplumsal ve ekonomik kırılganlığın yanı sıra geçici hukuki statülerindeki sürekli belirsizlik Suriyelileri, anavatan- larının hala harabe olması bir yana, gelecek beklentileri konusunda da daha fazla endişelendirmektedir. Güçlü bölgesel farklılıklar, tarım ekonomilerinin işgücü piyasasına erken erişimi kolaylaştırdığını göstermektedir. Bu bağlam- da, şehirli mülteciler, işgücü piyasasına erişimde zorluklarla karşılaşmaya de- vam etmektedir. Bu tür istikrarsızlaştırıcı faktörler ve geleceğe dair süregelen belirsizlik, bazı Suriyelilerin Yunan adalarına kaçmayı düşünmesine neden olmaktadır. Avrupa ve Türkiye’deki kamuoyunun ilgisinden uzakta, Türki- ye’den Yunan adasına yasadışı geçişlerin sayısı, 2015 yazında patlak veren sözde mülteci krizi öncesindeki seviyeye ulaşacak ölçüde artmaya devam et- mektedir. Eylül 2019’un sonlarında Moria Mülteci kampında bir kadın ve bir çocuğun ölümüne yol açan yangın, Yunan adalarında yeni bir kurtarma operasyonu bekleyen mültecilerin sefaletini bir kez daha gözler önüne sermiş- ti. Uluslararası medyanın ilgisi, Esed rejiminin ve birçok farklı grubun silahlı savaşının devam ettiği Suriye’ye geri gönderilme riskiyle karşılaşmaktan kor-

75 Geri Kabul Anlaşması’nın Türkiye tarafından askıya alınması hakkında daha fazla bilgi için bkz. Euractiv (24 Temmuz 2019), https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/turkey-sus- pends-deal-with-the-eu-on-migrant-readmission/ Erişim:09.08.2019.

kan mültecilerin Yunan adalarına ölümcül göçünün devam ettiğini ortaya çıkarmıştı.76 _{Suriye’ye geri gönderilme korkusu, Ekim 2019’da Türk Silahlı} Kuvvetleri’nin Türkiye-Suriye sınırında, bir milyon civarında geçici koruma altındaki Suriyelinin geri dönüşü ve yerleştirilmesi adına planlanan güvenli bir bölgenin oluşturulması için askeri operasyon başlatmasıyla daha da artmıştı. Geri gönderilme korkusuna ek olarak Suriyelilerin mevcut durumuna ilişkin olarak Türk vatandaşları arasında artan huzursuzluk, muhtemelen mültecile- rin durumunu daha da kötüleştirecek. Türk Cumhurbaşkanı, Avrupalı lider- lerin ve Avrupa Komisyonu’nun Kuzey Suriye’deki Türk askeri operasyonu- nu kınamalarına ilişkin açıklamalarına tepki olarak Türkiye’nin mültecilerin Avrupa’ya gitmesine izin vermek için sınırları açabileceğini tekrarladığında Suriyeliler daha da endişeli hale gelmişti.77

76 Ekim 2019’da 13 bin kişinin yaşadığı 3.000 kişilik Moria Mülteci Kampı’nda meydana gelen ölümcül yangınla ilgili daha fazla bilgi için bkz.https://www.theguardian.com/world/2019/ sep/30/riots-at-greek-refugee-camp-on-lesbos-after-fatal-fire Erişim: 11.10.2019.

77 Erdoğan’ın açıklamalarına ilişkin daha fazla tartışma için bkz. The Independent (11.10.2019), https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/erdogan-syria-turkey-kurds-euro- pe-refugees-invasion-sdf-latest-middle-east-a9150271.html Erişim: 11.10.2019; ve the Guar-

dian (10.10.2019), https://www.theguardian.com/world/2019/oct/10/turkish-president-threa-

tens-send-refugees-europe-recep-tayyip-erdogan-syria?CMP=Share_AndroidApp_Tweet Erişim: 11.102019.

KUTU 2.1