Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) 2014/4 “Geçici Koruma Altındaki Yabancılara İlişkin Hizmetlerin Yürütülmesi” Genelgesi’nde belirtildiği üzere, “refakatsiz küçüklerin, engel-

lilerin ve diğer özel ihtiyaç sahiplerine yönelik barınma, bakım ve gözetimi gibi hizmetler; Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının sorumluluğundadır. Bakanlık, hassas grupların çocuk yuvalarına, kadın sığınma evlerine veya diğer uygun yerlere sevk edilmesinden sorumludur.”. Detaylı bilgi için https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/2311/files/Gecici-Koruma_Altin- daki_Yabancilara_Iliskin_Hizmetlerin_Yurutulmesi_2014-4_.pdf (Erişim 16 Ocak 2021).

aktörler olarak hizmet sağlamaktadır. Bunların yanı sıra, saha çalışmamız ulusal ve uluslararası STK’ların ve ayrıca hükümetler arası kuruluşların hem hassas grupların belirlenmesinde hem de hizmet sunumunda yoğun bir rol üstlendiğini göstermiştir. Bu kuruluşlar, hem mali hem de kapasite geliştirme faaliyetleri açısından da devlet birimlerini desteklemektedirler.

Bir kişi özel ihtiyaç sahibi olarak tanımlanır ve kaydedilirse, “bedel- siz ve öncelikli olarak sağlık hizmetleri, psiko-sosyal destek, rehabilitasyon, diğer destek ve hizmetler” gibi bazı ek koruma ve belirli hak ve hizmetlere öncelikli erişim hakkına sahip olmaktadır (GKY, Madde 48). Ancak yine alan çalışmamız, özel ihtiyaçların tespitinin ve kişilerin bu kategorite tanım- lanmasının uygulamada oldukça problemi bir süreç olduğunu ve sunulan hizmetlere erişim konusunda bir standartlaşmanın olmadığını göstermiştir. Görüşmeciler tarafından, 10 Eylül 2018’deki prosedürel ve kurumsal deği- şikliğin ardından, gerek BMMYK gerekse de SGDD artık ilk kayıt sürecinde yer almadıkları için, bu aşamada tespit edilen ve takip altına alınan hassas grup mensuplarını artık belirleyemedikleri ifade edilmiştir. Öte yandan tüm kayıt ve MSB sürecini devralan İGİM’lerin de hassas grupların tanınmasına dair zorluklar yaşadığı ve böyle bir kapasitesinin olmadığının altı çizilmiş- tir. İGİM’in uygulamada özel ihtiyaçları nasıl değerlendirdiği net değildir (AIDA, 2018, s. 47). Sığınma süreci dahilinde hassas grupların tanımlanma- sına ilişkin uygulamada karşılaşılan zorluklar, bu bölümün ilerleyen bölüm- lerinde detaylı şekilde sunulmaktadır.

Son olarak, hem YUKK hem de GKY, özel ihtiyaçları olan kişiler ara- sında “işkence mağdurları”nı tespit etmektedir. İşkence mağdurları, diğer tüm geçici koruma yararlanıcıları gibi devlet hastanelerinde psikiyatrik yar- dım da dahil olmak üzere bir dizi sağlık hizmetine erişebilmektedir. Tür- kiye’de işkence mağdurlarına tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri sağlama konusunda uzmanlaşmış az sayıda STK bulunmaktadır.

Ilgili Kurumsal Çerçeve

İçişleri Bakanlığı, uluslararası ve geçici korumayla ilgilenen başlıca bakanlık olarak hizmet vermektedir. Bu alana ilişkin olarak İçişleri Bakanlığı, YUKK tarafından kurulan Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM) aracılığıyla kap- samlı sorumluluklara sahiptir. Bununla birlikte, koruma prosedürlerinin bir parçası olarak daha önce de açıklandığı üzere, itiraz prosedürlerinin işleyi- şinde, Uluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonu (IPEC), İdare Mah- kemesi ve Bölge İdare Mahkemesi görev almaktadır. Bu bölümde ise esas

olarak, uluslararası ve geçici koruma başvurusunun ilk aşamasından baş- layarak başvuru sürecinden itiraz süreci de dahil olmak üzere nihai karara kadar devam eden tüm sürece odaklanılmaktadır. Bu nedenle de söz konusu sürece dair olan kurumlar ve aktörler ele alınmakta; kabul, entegrasyon gibi alanlara ilişkin diğer kurum ve aktörlere ise kitabın diğer bölümlerinde yer verilmektedir.

TABLO 1.4

Uluslararası ve Geçici Korumada Görev Alan Aktörlerin Listesi

Süreç Adımı Yetkili Birim (TR) Yetkili Birim (EN)

Başvuru Göç İdaresi Genel Müdürlüğü

(GİGM)

Directorate General for Migration Management (DGMM)

Mülteci Statüsü Belirleme

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM)

Directorate General for Migration Management (DGMM)

İtiraz Uluslararası Koruma Değerlen-

dirme - İdare Mahkemesi

International Protection Evaluation Commission (IPEC)

Administrative Court

İleri İtiraz1 _{Bölge İdare Mahkemesi District Administrative Court}

Müteakip Başvuru

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM)

Directorate General for Migration Management (DGMM)

Kaynak: Yazarlarca düzeltilmiş/güncellenmiş versiyon AIDA (2019). AIDA. (2019). Country Report:

Turkey. https://www.asylumineurope.org/reports/country/turkey (Erişim 19 Ocak 2021).

Yukarıda verilen tabloda görüldüğü üzere GİGM uluslarası ve geçici koruma konusunda en kapsamlı göreve ve role sahip kurumdur. Şekil 1.5 ise GİGM’in taşra teşkilatı da dahil olmak üzere teşkilat yapısını ortaya koy- maktadır.

GİGM tarafından MSB işlemlerinin yürütülmesi için iki yeni birim oluşturulmuştur. Birimlerden ilki, uluslararası koruma için başvuran kişile- rin statü belirleme prosedürlerinin ele alındığı “Uluslararası Koruma Karar Merkezi” dir. Bu yapıyla ilişkili olarak Mart 2018’de BMMYK’nin teknik desteği ile Ankara Uluslararası Koruma Bürosu, “Karar Merkezi” olarak, bir diğer merkez de İstanbul’da, “İstanbul Karar Merkezi” olarak kurulmuş- tur (UNHCR, 2018).20 _{Diğer bir MSB birimi ise ülke genelindeki illerdeki} (uydu şehirler) kabul ve barınma merkezlerinde uluslararası koruma statüsü

20 Working in Partnership with the Directorate General of Migration Management, Ağustos 2018, https://data2.unhcr.org/ar/documents/download/65577 (Erişim 25 Ekim 2019).

İÇİŞLERİ BAKANLIĞI

GÖÇ İDARESİ

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

SÜREKLİ KURUL VE KOMİSYON

GENEL MÜDÜR YARDIMCISI GENEL MÜDÜR YARDIMCISI GENEL MÜDÜR YARDIMCISI TAŞRATEŞKİLATI (81 İL MÜDÜRLÜKLERİ) YURTDIŞI TEŞKİLATI 148 İLÇE GÖÇ İDARESİ MÜDÜRLÜĞÜ GÖÇ İDARESİ GENEL MÜDÜRÜ Dr. Savaş ÜNLÜ

Uluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonu

Göç Politika ve Projeleri Dairesi Başkanlığı Uyum ve İletişim Dairesi Başkanlığı

Düzensiz Göçle Mü

-

cadele Dairesi Başkanlığı

Geçici Barınma Merkezleri Göç Müşavirlikleri Göç Ateşelikleri

Geri Gönderme Merkezleri Kabul ve Barınma Merkezleri İnsan Ticareti Mağdurları Sığınma Evi

Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı

İnsan Ticareti Mağdur

-

ları Koruma Dairesi Bşk.

Bilgi Teknolojileri Dairesi Başkanlığı

Hukuk Müşavirliği

Eğitim Dairesi Başkanlığı

Dış İlişkileri Dairesi Başkanlığı

Personel Dairesi Başkanlığı Uluslararası Koruma Dairesi Başkanlığı Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı

Yabancılar Dairesi Başkanlığı

GÖÇ KURULU

ŞEKIL

1.5

Göç

Idaresi Genel Müdürlüğü Organizasyon Şeması

Kaynak:

GİGM. (2019b). “Teşkilat Şeması”. https://www.goc.gov.tr/teskilat-semasi (

başvuru sahiplerine ve özel ihtiyaçları olan kişilere ulaşmayı amaçlayan ulus- lararası koruma kararı gezici ekipleridir. Gezici ekiplerde; gönüllüler, farklı illerden göç uzmanları, GİGM’den göçmen uzman/karar merkezi koordina- törleri ve BMMYK temsilcileri katılımlı gözlemci21 _{olarak bulunmaktadır.}

AFAD, özellikle, Suriye’den gelen kitlesel göç sırasında oldukça aktif görev almıştır. AFAD, 1999’dan 2018’e kadar Başbakanlık’ın yönetimi al- tındayken, yakın zamanda statüsü İçişleri Bakanlığı yönetimi altında bir ku- rum olarak yeniden düzenlenmiştir. Afet, acil durumlar ve yurtdışına insani yardımın koordinasyonu gibi durumlarda yasal yetkiyi tek başına koordine etmek ve uygulamak amacıyla kurulmuştur.22 _{Kitlesel mülteci hareketine ya-} nıt vermedeki rolü, 2011’de Suriyeli mülteci girişlerinin başlamasıyla ortaya çıkmıştır. AFAD, söz konusu dönemde geçici korumaya erişimin sağlanma- sında önemli bir rol oynamıştır. Suriyelilerin geçici barınma ve temel ihti- yaçlarının karşılanmasında yetkili olan öncelikli kurum olarak çalışmıştır. Bununla birlikte, AFAD’ın rolü 16 Mart 2018 tarihli 2018/11208 sayılı Yö- netmelik ile GKY’de yapılan değişiklikle yabancılara dağıtılan uluslararası insani yardımı yönetmekle sınırlı hale getirilmiştir. Artık, Geçici Barınma Merkezlerinin yönetimi ve tıbbi yardım gibi hizmetlerin sağlanmasının so- rumluluğu GİGM’e aittir (AIDA, 2018, s. 16).

Koruma açısından, eski adı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı olan Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın (AÇSHB) mültecilerin korun- masına ilişkin doğrudan bir yetkisi olmamasına rağmen, 16 Mart 2018’de GKY’de yapılan değişiklikle bu Bakanlığa dört yeni sorumluluk ve kontrol görevi verilmiştir:

1. Geçici barınma merkezleri içinde ve dışında kalan özel ihtiyaç sa- hibi yabancılara yönelik sosyal hizmet, yardım ve psikososyal des- tek faaliyetlerinin sorumluluğu ve kontrolü. Bakanlık, bu amaçla- ra yönelik tüm faaliyetler için yönetmelik ve süreçleri belirler. 2. Refakatsiz çocuklara Bakanlık koordinasyonunda barınma im-

kânı sağlanmaktadır. Gerektiğinde ve şartlar uygun olursa, refa- katsiz çocuklar GİGM ile işbirliği yapan Bakanlığın kontrol ve

21 International Protection Mobile Decision Team Has Begun Their Duty,28.03.2019. https://en.goc. gov.tr/international-protection-mobile-decision-team-has-begun-their-duty (Erişim 25 Ekim 2019).

sorumluluğunda geçici barınma merkezlerinin ayrı bir bölümün- de ikamet edebilirler.

3. Geçici barınma merkezleri içinde ve dışında yaşayan özel ihti- yaçları olan kişilerin psikososyal ihtiyaçlarını değerlendirmeyi amaçlayan ev ziyaretleri, Bakanlık tarafından belirlenen usul ve esaslara uygun olarak yapılmak zorundadır.

4. Ulusal ve uluslararası sivil toplum kuruluşları tarafından verilen psikososyal destek hizmetlerinin takibi ve izlenmesi, Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre düzenlenmelidir (TPR, 16 Mart 2018 tarih ve 2018/11208 sayılı değişiklik).

Bu sorumluluklar ve yetkiler, AÇSHB’yi özellikle ulusal ve uluslararası kuruluşların faaliyetlerinin düzenlenmesi ve izlenmesi açısından koruma ala- nına yoğun bir şekilde dahil etmiştir. Bakanlık bünyesinde mülteci korunma- ya doğrudan dahil olan birim “Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü”dür. Bu müdürlük esas olarak, eğitim, sağlık, barınma, nakdi yardım ve kışlık yardım alanlarında ihtiyaç sahibi (hassas) Türk vatandaşlarına (yoksullar, dullar, ye- timler, yaşlılar, çocuklar, hamileler, engelliler ve kronik hastalıkları olanlar) sosyal yardım sağlamak için için tasarlanmış bir kurumdur. Aynı müdürlük, yabancılara veya 99 kodlu kimlik kartına sahip kişilere (bu koda sahip kim- lik kartları Suriyelilere ve kriterleri karşılayan diğer tüm yabancılara verilir)23 özel, iki sosyal yardım programını yöneterek AB mali finansmanının kullanım sorumluluğunu üstlenmiştir. Bunlar, Yabancılara Yönelik Sosyal Uyum Yar- dımı (SUY)24 _{ve Eğitim için Şartlı Nakit Transferi Projesi (ŞNT)}25_’dir.

Korumaya ilişkin olaran Türk Kızılayı’nın da ulusal insani yardım alanındaki uzun yıllara dayanan deneyimi ile önemli bir aktördür. Kızılay,

23 Detaylı bilgi için: https://ailevecalisma.gov.tr/sygm/programlarimiz/sosyal-yardim-programlari- miz/ (Erişim 24 Ekim 2019).

24 Acil Durum Sosyal Güvenlik Ağı (SUY), Türkiye’de yaşayan en hassas mülteci ailelere nakit sağ-