7269 SAYILI Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbilerle, Yapılacak Yardımlara Dair Kanun; deprem, yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ, tasman ve benzeri afetlerde, genel hayata etkili olacak derecede zarar ortaya çıkan veya ihtimal dahilinde olan yerlerde alınacak tedbir ve yapılacak yardımlara ilişkindir. Ortaya çıkan zararın veya çıkması muhtemel olan zararın, o bölgenin genel hayatına etkili olup olmadığına Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafında karar verilir. Ancak afetin meydana gelmesi halinde, bu Kanun çerçevesindeki acil tedbirlerinin alınmasına, afetin meydana geldiği bölgenin valisi yetkilidir587.
Yangın dışındaki afete maruz bölgeler, Bayındırlık ve İskan Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından alınan bir kararla tespit edilir ve ilgili valiliklerce afet bölgesi olarak
584 2822 sayılı Kanun, m. 25. 585 2822 sayılı Kanun, m. 33. 586 2822 sayılı Kanun, m. 50. 587 7269 sayılı Kanun, m. 1.
140 mahallinde ilan edilirler. Yangın afetine uğraması muhtemel olan yerler ise, belediye sınırları içerisinde belediye meclisleri ve köylerde köy ihtiyar heyetleri tarafından alınan karar ile kaymakamların görüşü alındıktan sonra, valiler tarafında tespit edilir ve mahallinde ilan edilir588.
Afetin meydana gelmesinden sonra yapılacak kurtarma, yaralıları tedavi, barındırma, ölülerin defni, yangınları söndürme, yıkıntıları temizleme ve felaketzedelerin beslenmesi gibi konularda görev ve görevlilerin tayin ve toplantı yerlerinin tespiti, bir program dahilinde valilikler tarafından düzenlenir ve bu işler için gerekli vasıtalar temin edilir. Hazırlanan plan ve programların uygulanması valiliklerce kurulacak olan kurtarma ve yardım komitelerince sağlanır. İlçelerdeki detaylı çalışma plan ve uygulama programları, valilikler tarafından tespit edilen il plan ve programlarındaki esaslara göre kaymakamlar tarafından düzenlenir ve il kurtarma ve yardım komitesinin incelemesinden sonra valinin onayı ile yürürlüğe girer589.
Vali ve kaymakamlar, afetin meydana gelmesinden sonra, askerler ile hakim ve savcı sınıfından olanlar hariç olmak üzere (18-65) yaş arasındaki bütün erkekleri görevlendirmeye; bedeli, ücreti veya kirası sonradan ödenmek üzere canlı-cansız, resmi-özel her türlü taşıt araçlarına ve gerekli makine ve aletlere el koymaya yetkilidirler. Hiçbir kayıt ve usule tabi olmaksızın tedavi, kurtarma, iaşe, giydirme ve barındırma gibi işlerde ve işlerin gerektirdiği acil satın alma ve kiralamaları yapabilirler. Tüm kamu kurum ve kuruluşlarına ait taşınmaz malları, yeterli olmaması halinde diğer gerçek ve tüzel kişilere ait taşınmaz malları geçici olarak işgal edebilirler. Vali ve kaymakamlar, afetin sona ermesinden itibaren on beş gün içerisinde bu yetkilerini kullanmak zorundadırlar. Bu süre Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından gerekli görülür ise uzatılabilir. Bunun yanısıra afet bölgesi civarında bulunan ve afetten etkilenmemiş yerlerdeki vali ve kaymakamlar, kendilerinden yardım istenilmesi halinde, aynı yetkileri kullanarak ve bütün imkanları ile afet bölgesindeki vali ve kaymakamlara yardım etmek zorundadırlar590.
Afet bölgesinde veya yakınında bulunan bütün ordu, jandarma, askeri birlik ve müessese komutanları, kendilerinden vali veya kaymakamlar tarafından talep edilecek bütün yardımları, üstlerinden emir beklemeksizin derhal yerine getirmeye mecburdurlar. Afete müdahale eden askeri birlikler, tamamen vali veya kaymakamın sevk ve idaresinde görev yaparlar591.
588 7269 sayılı Kanun, m. 2. 589 7269 sayılı Kanun, m. 4. 590 7269 sayılı Kanun, m. 6. 591 7269 sayılı Kanun, m. 7.
141 Rasathane istasyonları meydana gelmesi muhtemel olan afetleri, derhal vali veya kaymakama bildirmek zorundadır. Bunun yanısıra ellerinde haberleşme araçları veya haber verme imkanı bulunan bütün askeri ve sivil resmi kurum ve kuruluşlar, afet haberini derhal vali veya kaymakama bildirmekle yükümlüdürler592.
Vali ve kaymakamlar, afetin meydana gelmesi üzerine yapılacak her türlü yardım malzemesini, arama, kurtarma ve yardım ekiplerini afet bölgesine intikal ettirmek amacıyla, kamu kurum ve kuruluşlarının ellerindeki kara, deniz ve hava nakil araçlarını, bedeli sonradan ödenmek üzere görevlendirebilirler. Şayet ihtiyaç var ise, bu yükümlülük gerçek ve tüzel kişilere ait araçlar için de getirilebilir593.
Afet bölgesinde meydana gelen hasarın tespiti amacıyla, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından gerekli ve yeterli sayıda teknik personel görevlendirilir. Hasar tespit raporları neticesinde yıktırılması ve boşaltılması gereken binalar, vali veya kaymakama ayrı bir rapor halinde bildirilir. Vali veya kaymakam tarafından bu durumdaki binalar derhal boşaltılır. Yıkılması gerekenler için sahiplerine üç günlük süre verilir. Mal sahibi bulunamadığı takdirde yıkım kararı, mahalli vasıtalar ile ilan edilir. Mal sahibi veya kanuni temsilcisi, bu bildirimden itibaren üç gün içerisinde il veya ilçe idare kuruluna itiraz edebilir. İdare kurulları itirazı en geç üç gün içersinde inceler ve karara bağlar. Yıkım kararı kesinleşen binalar, mal sahipleri tarafından yıkılmadığı takdirde, bu binalara el konularak vali veya kaymakamlar tarafından yıktırılır. Yıkım parası, yıkıntıdan elde edilecek malzeme bedelinden karşılanır594.
Hasar tespitlerine göre orta hasarlı olup, ıslahı mümkün olan binaların belirlenen şartlara göre tamiri yapılıncaya kadar içlerine girilmesine ve oturulmasına vali veya kaymakamlar tarafında izin verilmez ve bu konuda gerekli tedbirler alınır. Özellikle yağma ve talan eylemlerine karşı vali veya kaymakamların, kolluk güçlerinin yeterli olmaması halinde askeri birliklerden de yararlanmak suretiyle yeterli emniyet tedbirlerini almaları bir zorunluluktur. Şayet bu binalar bir yıl içerisinde tamir ettirilmez ve itiraz da edilmez ise vali veya kaymakamlar tarafından yıktırılır. Yıkım kararlarına itiraz, il veya ilçe idare kurullarına yapılır ve itiraz idare kurulları tarafından beş gün içerisinde karara bağlanır. İtiraz haklı görüldüğü takdirde, bir yıllık süre altı ay daha uzatılır595.
592 7269 sayılı Kanun, m. 8. 593 7269 sayılı Kanun, m. 9. 594 7269 sayılı Kanun, m. 13/a. 595 7269 sayılı Kanun, m. 13/b.
142 Afet bölgesine dahil alanlarda bina ve konut yapımı, teknik kurullar tarafından tehlikeli görülen ve sınırları tespit edilen yerler, Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca yapılaşma ve ikamet için yasaklanmış afet bölgeleri kabul edilir ve mahallinde ilan edilir. Adı geçen imara kapalı bölgelerde, mevcut olan veya yapılmakta olan binalar, vali veya kaymakamların emri ile yıktırılır. Yıkım parası, yıkıntı malzemesinden; karşılamaması halinde kalan kısım afetler fonundan karşılanırlar596.
Afet bölgesinde bulunan ve zarara uğrayan taşınmaz mallar ile yine aynı yerde üzerine kalıcı konutlar yaptırılmak üzere Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca tespit edilen taşınmaz malların kıymetleri, vali veya kaymakamlar tarafından oluşturulacak üçer kişilik komisyonlar marifetiyle tespit edilir. Komisyon üyeleri aralarından birini başkan olarak seçer ve salt çoğunluğa göre karar verirler. Taşınmaz malların özellik ve takdir edilen bedellerini içeren cetveller, on gün süre ile mahallinde ilan edilir597.
Vali veya kaymakam tarafından yapılan yardım davetine karşın, o yerleşim yerinde bulunup da, makul ve haklı bir neden bulunmaksızın yapılan davete iştirak etmeyenler veya iştirak edip de, çalışmayanlar veya verilen işi usulünce yapmayanlar, vali veya kaymakamlar tarafından para cezası ile tecziye edilirler. Verilen cezaya ilgililer on beş gün içersinde yetkili sulh ceza mahkemesine itiraz edebililer598.