Anayasanın 34. maddesi herkesin önceden izin almaksızın silahsız ve saldırısız şekilde toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olduğunu; bu hakkın kullanılmasının kanunda gösterileceğini öngörmüştür. Bu doğrultuda 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Hakkında Kanun çıkarılmıştır.
2911 sayılı Kanuna göre herkes önceden izin almasına gerek olmaksızın toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Ancak bu toplantı ve gösteri yürüyüşünün silahsız ve saldırısız ve kanunların suç saymadığı amaçlar için yapılmış olması şarttır. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan kişilerin bu Kanuna göre toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlemeleri İçişleri Bakanlığı’nın iznine tabi olup; düzenlenecek toplantı veya gösteri yürüyüşünde konuşma yapmaları, afiş, pankart, resim, flama, levha, araç ve gereçleri taşımaları,
434 5442 sayılı Kanun, m. 11/E, 32/F. 435 5442 sayılı Kanun, m. 10/E.
436 ULUĞER Naci, Mülkiye Üstünün Güvenlik ve Huzur Görevleri Hakkında Bir Etüd, TİD, Kasım-Aralık 1949,
sy. 201, s. 143.
437 5442 sayılı Kanun, m. 10/B, 33/B. 438 5442 sayılı Kanun, m. 10/D, 33/C.
107 mahallin en büyük mülki idare amirliği olan valilik ve kaymakamlıklara, toplantı veya gösteri yürüyüşünden en az kırk sekiz saat önceden bildirimde bulunmaları ile mümkündür439.
Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin tüm il ve ilçe sınırları içerisinde yapılabilmesi mümkün olmakla birlikte, toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin vali ve kaymakamlarca önceden belirlenen yer ve güzergahlarda yapılması şarttır. Vali ve kaymakamlar il ve ilçe merkezi ile beldelerde ve gerekli görülen diğer yerlerde hangi meydan ve açık alanlarda veya yollarda toplantı veya gösteri yürüyüşü yapılabileceğini ve toplanma ve dağılma yerleri ile takip edilecek yol ve güzergahları önceden tespit ederek, mutad vasıtalarla ilan ederler. Buna göre her il ve ilçede muhakkak surette vali ve kaymakamlar tarafından hazırlanan ve toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapılabileceği güzergahları tespit eden toplantı ve gösteri yürüyüşleri krokileri bulunmaktadır. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapılacağı bu yer ve güzergahların tespitinde, gidiş geliş esnasında güvenliği bozmayacak, pazarların kurulmasına engel olmayacak ve toplantı ve yürüyüşlerin genel olarak yapıldığı, elektrik tesisatı olan yerler olmasına özen gösterilir440.
İl veya ilçelerde yapılan her toplantı veya gösteri yürüyüşü, 2911 sayılı Kanun hükümlerine tabi değildir. Buna göre siyasi partilerin, meslek kuruluşlarının, sendika, vakıf, dernek, ticari ortaklık ve diğer tüzel kişilerin özel kanunlarına ve kendi tüzüklerine göre yapacakları kapalı yer toplantıları, mevzuata aykırı olmamak ve kendi kuralları içerisinde kalmak şartıyla örf ve adetlere göre yapılacak toplantı, şenlik, karşılama, uğurlamalar, spor faaliyetleri, ilmi, ticari ve iktisadi amaçlı toplantılar, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve bakanların devlet ve hükümet işleri hakkındaki toplantı ve konuşmaları ile milletvekillerinin vatandaşlar ile yapacakları sohbet toplantılarında bu Kanun hükümleri uygulanmaz441.
Toplantı ve gösteri yürüyüşünün belirlenen yer ve güzergahlarda yapılabilmesi için, vali ve kaymakamlardan izin alınmasına gerek olmamakla birlikte, toplantı ve gösteri yürüyüşünün yapılacağı saatten en az (48) saat önceden vali ve kaymakama bildirimde bulunulması zorunludur. Bu yükümlülüğü toplantı ve gösteri yürüyüşünü organize eden düzenleme kurulu yerine getirecektir. Düzenleme kurulu, fiil ehliyetine sahip ve on sekiz yaşını doldurmuş yedi kişiden oluşur ve bu kişiler kendi aralarından birini başkan seçerler. Tüzel kişilerin bu kanun kapsamında toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyebilmeleri için yetkili organlarının karar
439 2911 sayılı Kanun, m. 3. 440 2911 sayılı Kanun, m. 6. 441 2911 sayılı Kanun, m. 4.
108 alması zorunludur. Diplomatik dokunulmazlığı olan kişiler, düzenleme kurulu başkan veya üyesi olamazlar442.
Düzenleme kurulunun valilik veya kaymakamlığa verecekleri bildirimin içerisinde, toplantının veya yürüyüşün amacının, yapılacağı tarih, yer, başlayış ve bitiş saatlerinin, yürüyüşe geçmek için seçilecek toplanma yeri ile izlenecek yol ve dağılma yerinin443, düzenleme kurul başkan ve üyelerinin açık kimlikleri, meslekleri, ikametgahları ve varsa çalışma yerlerinin belirtilmesi ve bildirimin düzenleme kurulunun tamamı tarafından imzalanması zorunludur. Bu bildirim karşılığında, valilik ve kaymakamlık tarafından düzenleme kuruluna gün ve saati gösteren alındı belgesi verilir. Şayet alındı belgesi verilmezse veya bildirim ilgili valilik veya kaymakamlıkça kabul edilmez ise durum tutanakla tespit edilir ve noter marifetiyle ihbar yapılır. Aynı yerde aynı tarihte toplantı ve gösteri yürüyüşü yapmak için birden fazla bildirim söz konusu ise, bu durumda valilik veya kaymakamlık tarafından ilk verilen bildirim esas alınır ve durum diğerlerine yazılı olarak bildirilir444.
Toplantı veya gösteri yürüyüşlerine ilişkin davetiye, çağrı veya propaganda amacıyla basılmış evrak ve bildirilerin üzerinde düzenleme kurulu başkan ve üyelerinin ad, soyadı ve imzalarının bulunması zorunludur. Bunlardan duvarlara asılması gerekenler, valilik ve kaymakamlıklarca belirlenen ve önceden ilan edilen yerler dışına asılamaz veya yapıştırılamazlar. İl ve ilçelerde döviz asılacak veya afiş yapıştırılacak yerler toplantı veya gösteri yürüyüşleri krokilerinde belirtilir. Bunun yanısıra kapalı yer toplantılarında ses yükseltici alet ve araçlarla dışarıya yayın yapılamaz445.
Usulüne uygun olarak bildirimde bulunulan toplantı veya gösteri yürüyüşü, bildirimde belirtilen yer ve tarihte ve düzenleme kurulu başkan ve üyelerinin de hazır bulunduğu ortamda icra edilir. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerine ve bu amaçla toplanmalara güneş doğmadan başlanamaz ve açık yerlerdeki toplantılar güneşin batmasından bir saat önceye kadar; kapalı yerlerdeki toplantılar ise saat yirmi üçe kadar devam edebilir. Toplantı süresince, toplantıların yapıldığı yerler umuma açık yer olarak kabul edilir446. Bununla birlikte ibadet yerlerinde, genel yol ve parklarda, kamu hizmeti görülen bina ve tesislerde ve bunların eklentilerinde ve TBMM’ye bir kilometre uzaklıktaki alan içinde ve şehirlerarası karayollarında toplantı ve gösteri 442 2911 sayılı Kanun, m. 9. 443 2911 sayılı Kanun, m. 20. 444 2911 sayılı Kanun, m. 10. 445 2911 sayılı Kanun, m. 25. 446 2911 sayılı Kanun, m. 7,8.
109 yürüyüşü düzenlenemez. Toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılan genel alanlarda, insanların ve trafik araçlarının gelip geçmelerini sağlamak amacıyla valilik veya kaymakamlık tarafından yapılan düzenlemelere uyulması da zorunludur447.
Valilik veya kaymakamlıkça; hakim ve savcılar, askerler, adalet ve kolluk kuvvetleri mensupları haricinde, mülki idare amirliği hizmetleri sınıfına dahil memurlardan veya diğer kamu görevlilerinden bir kişi, hükümet komiseri olarak ve gerekiyorsa iki kişi de hükümet komiser yardımcısı olarak görevlendirilir. Toplantı ve gösteri yürüyüşünün amacına ve kanunlara uygun olarak icra edilmesinden, mülki idare amirine karşı hükümet komiseri sorumludur. Hükümet komiseri, toplantı veya gösteri yürüyüşünün yapılacağı alanda uygun bir yerde bulunur ve söz konusu toplantı veya gösteri yürüyüşünü ses, film ve fotoğraf makineleri aracılığıyla kayıt altına alabilir. Bunun yanısıra hükümet komiseri, düzenleme kurulu başkanının isteği veya toplantı veya yürüyüşünün devamını imkansız kılacak derecede genel huzur ve düzenin bozulması ve suç teşkil edecek şekilde sözlü veya eylemli saldırılara dönüşmesi halinde, toplantı veya gösteri yürüyüşünü sona erdirebilir448.
Düzenleme kurulunca toplantı veya gösteri yürüyüşünün, yapılacağı gün ve saatten geriye bırakılması mümkündür. Ancak düzenleme kurulunun çoğunluğu tarafından, toplantının yapılacağı saatten en az 24 saat önceden ilgili valilik veya kaymakamlığa bildirimde bulunulması şarttır. Bu erteleme yalnız bir kez ve 48 saati geçmemek üzere yapılabilir449.
Bölge valiliğine bağlı illerden, birden çok ilde aynı gün toplantı veya gösteri yürüyüşü yapmak için müracaat edilmesi ve ilgili valilerce güvenliğin sağlanması için bölge valiliğinden takviye güvenlik kuvveti talep edilmesi ve bölge valisinin takviye güvenlik kuvveti talebini karşılayamaması durumunda; bölge valisi tarafından takviye gönderilemeyen illerdeki bütün toplantı ve gösteri yürüyüşleri bir ay süreyle ve bir kez olmak üzere ertelenebilir450.
Aynı yetki, il valisi için de kendi il sınırları içinde tanınmıştır. Şöyle ki vali; il sınırları içerisinde aynı günde birden çok toplantı veya gösteri yürüyüşü yapılmak istenmesi ve emrindeki kolluk kuvvetleri ile söz konusu toplantı veya gösteri yürüyüşlerindeki güvenliği sağlayamayacağı kanaatine varırsa; toplantı veya gösteri yürüyüşlerinden bir kısmını otuz günü aşmamak ve bir kez olmak üzere erteleyebilir. Bu ertelemelerde başvuruda bulunma önceliği
447 2911 sayılı Kanun, m. 22. 448 2911 sayılı Kanun, m. 13. 449 2911 sayılı Kanun, m. 14. 450 2911 sayılı Kanun, m. 16/a.
110 dikkate alınır451. Şu andaki mülki yapılanma içerisinde olmamakla birlikte, birden çok bölge valiliği olması halinde ve bölge valilerinin kuvvet talep etmesi halinde erteleme yetkisi; İçişleri Bakanlığına da tanınmıştır452. Bu erteleme yetkisinin yanısıra; bölge valisi, il valisi veya kaymakam tarafından belirli bir toplantı veya gösteri yürüyüşü için, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla, yasaklama kararı veya iki ayı geçmemek üzere erteleme kararı alınabilir. Buradaki yasaklama kararı süresiz olup; sadece bir etkinlik için geçerlidir. Yine iki aylık süreyle erteleme yetkisi de belirli bir toplantı veya gösteri yürüyüşü için geçerlidir453.
Bölge valisi, vali veya kaymakam tarafından yasaklanan veya ertelenen toplantı veya gösteri yürüyüşlerine ilişkin gerekçeli kararların; toplantının başlama saatinden en az yirmi dört saat önce, düzenleme kurulu başkanına veya bulunamadığı takdirde düzenleme kurulu üyelerinden bir tanesine tebliğ edilmesi zorunludur. Vali ve kaymakamlar tarafından alınan erteleme veya yasaklama kararları, bölge valiliği ve İçişleri Bakanlığına; bölge valiliği tarafından alınan erteleme veya yasaklama kararları da, İçişleri Bakanlığına bildirilir454. Ancak; milli
güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla alınan bazı erteleme ve yasaklama kararlarında “en az yirmi dört saat önceden” tebliğ edilmesi şartı aranmaz455.
Bazı hallerde bölge valisi ve il valisine, il veya ilçelerdeki bütün toplantıları üç ay süreyle yasaklama yetkisi de verilmiştir. Buna göre bölge valisi ve il valisi; milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla bütün toplantıları üç ayı geçmemek üzere yasaklayabilir. Bölge valisi, bölgeye dahil illerin birinde veya bir kaçında ya da bir ilin bir veya birkaç ilçesinde; il valisi ise, bağlı ilçelerin birinde veya bir kaçında bütün toplantıları yasaklayabilir. Bu durumlarda da yasaklama kararları gerekçeli olarak verilir, mutad vasıtalarla ilan edilir ve İçişleri Bakanlığına bilgi verilir456.
Bir toplantı veya gösteri yürüyüşü iki halde kanuna aykırı olabilir. Birinci halde toplantı veya gösteri yürüyüşü kanuna uygun olarak ve şartlar yerine getirilerek başlar. Fakat daha sonra gelişen olaylar toplantı veya gösteri yürüyüşünü kanun dışı hale getirir. Toplantı veya gösteri 451 2911 sayılı Kanun, m. 15. 452 2911 sayılı Kanun, m. 16/b. 453 2911 sayılı Kanun, m. 17. 454 2911 sayılı Kanun, m. 18. 455 2911 sayılı Kanun, m. 17,18.
111 yürüyüşü, bildirimde belirtilen amaç ve sınırları dışına çıktığında; hükümet komiseri tarafından sona erdirildiğinde; ateşli silahlar veya patlayıcı maddeler veya her türlü kesici, delici aletler veya taş, demir çubuk ve zincir gibi benzeri zarar verici alet ve maddelerle ve suç unsuru taşıyan afiş, pankart, resim, ses ve benzeri işaret ve illegal giysilerle icra edildiğinde; dağılma, toplanma ve bitiş gün ve saatlerine uyulmadığında kanundışı haline gelir457. Bu durumlarda hükümet komiseri, toplantı veya gösteri yürüyüşünün sona erdiğini bizzat veya düzenleme kurulu aracılığıyla ilan eder ve durumu derhal mahallin en büyük mülki idare amiri olan vali veya kaymakama bildirir. Burada mahallin en büyük mülki idare amiri, büyük şehirlerdeki metropol ilçelerde vali, diğer ilçelerde ise kaymakamdır. Mahallin en büyük mülki idare amiri, yazılı olarak veya acil hallerde sonradan yazı ile teyit etmek kaydıyla sözlü emirle, mahallin güvenliğinden sorumlu kolluk amirini veya amirlerini görevlendirerek olay mahalline gönderir. Söz konusu kolluk amiri, kanundışı toplantı veya gösteri yürüyüşü yapan topluluğa hemen dağılmalarını; aksi takdirde zor kullanılarak dağıtılacaklarını ihtar eder. Şayet topluluk buna rağmen dağılmaz ise zor kullanılarak dağıtılır. Durum hükümet komiserince bir tutanakla tespit edilerek derhal mülki idare amirine intikal ettirilir. Eğer illegal toplantı veya gösteri yürüyüşü yapan topluluk, güvenlik kuvvetlerine, diğer kişi ve binalara karşı fiili saldırı yaparsa ihtara gerek kalmaksızın zor kullanılır458.
İkinci halde ise toplantı veya gösteri yürüyüşü kanuni şartların hiçbiri yerine getirilmeden tamamen illegal olarak başlar. Bu durumda mahallin güvenliğinden sorumlu kolluk amiri olan ilçe jandarma komutanı veya ilçe emniyet amir/müdürü, durumu derhal mahallin en büyük mülki idare amirine bildirir. Bununla birlikte, ilgili kolluk amiri gerekli tedbirleri alarak olaya müdahale eder. Olaya müdahale eden kolluk amiri; topluluğa dağılmalarını, aksi takdirde zor kullanılarak dağıtılacaklarını ihtar eder. Şayet topluluk buna rağmen dağılmaz ise zor kullanılır459.
C. TAŞINMAZ MAL ZİLYEDLİĞİNE YAPILAN TECAVÜZLERİN