Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 24 Ağustos 1991'de Ukrayna, bağımsızlığını ilan etmiştir. Uzun yıllar boyunca Doğu Bloğu içinde beraber yaşadığı
191V. İmanbeyli, Ülke İçi Krizden Uluslararası Soruna Ukrayna-Kırım Meselesi, SETA Perspektif
komşu ülkeler olan Polonya, Macaristan, Romanya ve Çekoslovakya ile bağımsız bir devlet olarak dış ilişkilerini dost komşular olarak ilerletmeye çalışmıştır. Bu devletler, Ukrayna'dan iki yıl önce AB ile ilişkiler kurmuş ve AB'nin Yeniden Yapılanma Programlarına katılmışlardır. Ukrayna, bir yandan bu devletlerle komşuluk kapsamında ekonomik ilişkilerini sürdürmek bir yandan da AB istikametinde politikalarını geliştirmek isteğinde olmuştur. Bu bağlamda, bazı komşularıyla sınır meseleleri, azınlıkların statüsü ve güvenliği gibi hususlarda da mevcut problemlerin aşılması için çalışmalarını sürdürmüştür.192 Azınlıklar
hususundaki problem, bu devletler için dönemsel olarak ortaya çıkmıştır. Buna benzeyen bir problem, Ukrayna'nın bir başka komşusu olan Moldova'da 1992 yılında yaşanmıştır. Bu ülkede bulunan ayrılıkçı bir grup, Rusya'nın desteğini alarak Transdinyester adıyla bağımsızlıklarını ilan etmiştir ancak bu yeni devlet, BM üyesi olan hiçbir devlet tarafından tanınmamıştır ve halen de tanınmamaktadır. Bu devleti sadece Abhazya, Güney Osetya ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti tanımaktadır. Moldova'nın geri kalan bölümü ise Romanya'yla birleşmeyi ciddi manada düşünmüştür. Silahlı çatışmaların ve olağanüstü halin hakim olduğu Transdinyester bölgesinde bulunan Ukrayna vatandaşlarının azınlık statülerinin hukuki boyutu çözüme kavuşturulmaya çalışılmıştır.193 Çözülemeyen bir problem olarak
Transdinyester bölgesi; Rusya, AB, Ukrayna, Romanya ve Moldova'nın katıldığı Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT )'nın gözetiminde bulunmaktadır.
Temmuz 1993'te Ukrayna Yüksek Radası'nın onaylamış olduğu program, Ukrayna dış politikasının temel esaslarını oluşturmaktadır. Bu program uyarınca; Ukrayna, hem Rusya ile hem de yeni komşularıyla güçlü ve istikrarlı ilişkiler kurmayı hedeflemektedir. Öte yandan Ukrayna, dış politikasının esas amacının AB ve NATO'ya entegrasyon olduğunu beyan etmiştir.194 Bu doğrultuda Ukrayna,
uluslararası ekonomik ve politik kuruluşlarla olan ilişkilerini geliştirmeye başlamıştır. 1992'de AGİT'e üye olmuş, sonrasında Dünya Bankası ve IMF ile
192Ernst Piehl, "Die Ukraine". In: Piehl, Ernst/Schulze, Peter W./Timmermann, Heinz (Hrsg.): Die-
offene Flanke der Europaischen Union. Russische Föderation, Belarus, Ukraine und Moldau, Berlin 2005, s. 392.
193Piehl, a.g.e.
ilişkilerini ilerletmiştir. 2005'te NATO üyeliği için birtakım adımlar atmış fakat ardından ülke içinde tırmanan protestolar ve parlamentonun almış olduğu bir kararla, üyelik konusunu ülkede yapılacak olan referandumun neticesine bağlı kılmıştır. Ancak daha sonrasında Rusya'nın ciddi tehditleri sebebiyle Ukrayna'nın yapmış olduğu üyelik başvurusu, 2008 NATO Zirvesi'nde reddedilmiştir. Ayrıca Ukrayna, demokratikleşme kapsamında gerçekleştirilen anayasal değişiklikler neticesinde 1995'te Avrupa Konseyi'ne üye olmuştur. Böylece Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin hükümlerine uyacağını açıklamıştır. Bunun yanı sıra Ukrayna, gerekli piyasa kriterlerini gerçekleştirememesi nedeniyle Avrupa Ortak Pazarı'na kabul edilmemiş; fakat Dünya Ticaret Örgütü'ne üye olmuştur.195
3.3.1. Dış Politika Çerçevesi
1993'te Ukrayna, Ukrayna Dış Politikasının Temel Yönelimleri adlı belgeyi onaylamıştır. Bu belge doğrultusunda; Ukrayna'nın öncelikli dış politikası şu şekildedir:196
-NATO ve ABD ile ilişkileri ilerletmek.
-AB ile politik ve kurumsal düzlemde yakınlaşmak.
-Komşu devletler, stratejik öneme sahip olan ülkeler ve uluslararası politik sistemde söz sahibi olan devletlerle ikili ilişkiler oluşturmak.
-Çok taraflı ilişkiler düzleminde uluslararası örgütlerin faaliyetlerine dahil olmak, çeşitli platformlar ve bölgesel örgütlerde işbirlikleri kurmak.
Ukrayna, Doğu ve Batı arasında bir rekabet sahası değil daha ziyade enerji, güvenlik sahası gibi ticaretin çeşitli dallarında bir transit üs diğer deyişle bir köprü olmayı istemektedir.197 Yanukoviç'ten önceki dönemde devletin belirlediği ideal dış
195Yrd. Doç. Dr. Metin Aksoy, "Kriz Bağlamında Avrupa Birliği ve Ukrayna İlişkileri", Çomak;
Sancaktar; Yıldırım, a.g.e., s. 433.
196Marting Malek, "The Western Vector of the Foreign and Security Policy of Ukraine", The Journal
of Slavic Military Studies, Vol. 22, No. 4, 2009, s. 515-542.
197Kuzio, "Neither East nor West: Ukraine's Security Policy", Problems of Post-Communism, Vol. 52,
politika, Rusya'yla üst düzey ilişkiler kurmak ve AB'ye tam üye olmak şeklindeydi. Ülkedeki siyasi elit grubu, devletin milli çıkar ve hedeflerini gerçekleştirebilmesi için Batı ile Rusya arasında denge siyaseti izlemekteydi.198 Bunun yanı sıra Sovyetler
Birliği'nin yıkılmasının ardından bölgesel ticari işbirlikleri tesis edip geliştirmek ve çevresinde siyasi güvenlik düzeneğini yaygınlaştırmak amacıyla Karadeniz Ekonomik İşbirliği'nin ve ulusal devlet kurma ve dış politikada Rus nüfuzunu azaltmak amacıyla da GUAM (Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova)'ın kurucu üyelerinden birisi olmuştur. Komşu devletlerle yakın ilişki kurmayı kendi güvenliği açısından gerekli gören Ukrayna, bu bağlamda Polonya ile yakın ekonomik ve siyasi temaslar kurma amacındadır. AB üyeliği konusunda ülkenin hedefi, AB'de söz sahibi olan Almanya'nın desteğini kazanmak; Almanya'nın hedefi de Ukrayna kanalıyla Doğu Avrupa'dan Kafkasya'ya dek devam eden hatta ticari pazarını genişletmek ve enerji konusundaki çalışmalarını daha da etkin ve verimli hale getirmektir.199
Orta büyüklüğe sahip bölgesel ölçekte bir ülke için küresel zeminde ilişki ağlarını genişletmek çok önemlidir. Bu anlamda Ukrayna'nın 1999-2001 BM Güvenlik Konseyi'nde geçici üye olarak yer alması, çok ciddi ve somut bir hamledir.
Ayrıca Ukrayna; Bosna, Kosova, Irak Savaşı gibi ABD ve NATO'nun gerçekleştirdiği operasyonlarda yer almıştır. Bunun temel sebebi ise ülkenin AB ve Rusya arasında sıkışıp kalmayı istememesidir. Bu anlamda Ukrayna'nın NATO ve ABD'ye ihtiyacı vardır. Çünkü ülkenin geleceği için üçüncü bir aktörün desteği oldukça yararlıdır. Konuya ABD tarafından bakıldığında ise; hem tarihi düşmanı ve rakibi Rusya'nın çok yakınına gelmek hem de Hazar enerjisine yakınlaşmak adına Ukrayna, ABD için stratejik önemi oldukça fazla olan bir ülkedir.200
198Kuzio, "Is Ukraine Part of Europe's Future?", The Washington Quarterly, Vol. 3, No. 29, 2006, s.
89-108.
199"II. Turuncu Devrim" olarak yorumlanan 2014 olaylarında, dönemin Alman Dışişleri Bakanı Guido
Westerwelle'nin Kiev'de Ukrayna muhalefet liderlerinden Vitali Kliçko ile gösterilerde yer alması, Başbakan Angela Merkel'in başkanlık seçimlerinde Kliçko'yu destekleyeceklerini açıklaması, bu politikanın derinleştirilmek istenmesine yönelikti.