Halford John Mackinder: Kara Hakimiyeti Teorisi

Sir Halford J. Mackinder (1861-1947), farklı alanlardaki kariyeriyle 20. yüzyıl İngiltere'sinde ender rastlanan bir bilim insanıdır.19_{Avrasya kelimesini türeten}

ve ilk kullanan kişidir.20 _{Akademik çalışmaları haricinde politika ile ilgilenmiş,}

çeşitli kamu hizmetleri ve diplomatik görevlerde yer almıştır. Ancak söz konusu kaydadeğer kariyerine rağmen bugün jeopolitik çalışmaları ile tanınmaktadır.

Mackinder'in zamanla üzerinde değişiklikler yaparak geliştirdiği ve Kara

Hakimiyeti Teorisi veya Kalpgah/Heartland Teorisi olarak bilinen jeopolitik fikirleri

1904, 1919 ve 1943 tarihli üç ayrı çalışmasında bulunmaktadır.

1904 yılında Kraliyet Coğrafya Derneği'ne takdim ettiği ve ünlü Kalpgah

Teorisine hazırlık yaptığı Tarihin Coğrafi Mihveri isimli bildirisinde; dünyayı doğal

güç merkezleri açısından mihver bölge, iç/kenar hilal bölgesi ve dış/adasal hilal

bölgesi olmak üzere üç bölgeye ayırmış ve o günün genel kabul gören düşüncelerine

aykırı fikirler öne sürmüştür.

Söz konusu bildiride ilk olarak, bir devletin herhangi bir zaman dilimindeki gücünün, ekonomik ve coğrafi şartların yanısıra rekabet halindeki ulusların nispi nüfusu ile bu nüfusun niteliği ve çoğalma kapasitesinin ürünü olduğunu belirtmiş, ikinci olarak yaklaşık 16. yüzyıldan 20. yüzyıla dek süren ve Amerika/Kolomb devri olarak adlandırdığı bir dönemin sona ermekte olduğunu, yeni dönemde uluslararası ilişkilerin daha yakınlaşmış bir siyasi sisteme tabi olacağını ve bunun neticesinde

19_{Detaylı bilgi için bkz. Tezkan-Taşar, a.g.e., s. 77-78.}

20_{Aleksandre Defay, Jeopolitik, çev. İsmail Yerguz, Dost Kitabevi Yayınları, Kültür Kitaplığı Serisi:}

dünyanın ekonomik ve siyasi düzeni içindeki zayıf unsurların parçalanacağını iddia etmiştir.

Üçüncü olarak, bir devletin coğrafi konumu ve coğrafi yapısından kaynaklanan gücünün ulaşım ve silah teknolojilerinde meydana gelen değişikliklerden etkilendiğini, bu kapsamda Avrasya'da inşa edilen demiryollarının sağladığı hareket yeteneğiyle ekonomik, kültürel ve bilhassa askeri güç unsurlarını etkilediğini ve deniz gücünün kara gücü karşısında zayıfladığını öne sürmüştür. Ve dördüncü olarak, teknolojinin kara gücü lehine neden olduğu bu değişimin mihver bölgedeki devletin Avrasya'nın kıyılarına doğru (iç/kenar hilal bölgesine doğru) genişlemesine sebep olacağını, mihver devletin kıtaya ait çok geniş kaynakları kullanarak büyük bir deniz gücü kurabileceğini ve bunun neticesinde dünyaya hakim olabileceğini iddia etmiştir.21

Mackinder, artık dünyanın paylaşıldığına ve fetihler devrinin sona erdiğine inanmaktadır. Ona göre; emperyal devletler, talip oldukları tüm bölgelerde potansiyel çalışma alanları yaratmaktadırlar. Diğer yandan fetihler döneminde hakimiyetin teminatı olan deniz gücü ve deniz yollarının denetimi, bundan böyle kıtasal demiryollarının gelişmesi de dikkate alınarak yeniden planlanmalıdır.

Mackinder'e göre; Avrasya, tarihin mihveridir. Modern teknolojiyle, bilhassa demiryolu teknolojisiyle tarihi denetleyecek ve dünyaya hakim olacaktır. Mackinder, Alman teknolojisi ve ekonomisiyle Rus İmparatorluğu'nun doğal ve beşeri kaynaklarını birleştiren bir Alman-Rus ittifakının kurulmasından ve İngiliz hakimiyetine son vermesinden çekinmektedir. 1904 tarihli bildirisi ile adeta İngiltere'ye bu olası ittifakı engelleme çağrısında bulunmaktadır. Nitekim bu bildiriden birkaç hafta sonra İngiltere ve Fransa arasında Dostluk Antlaşması imzalanmış ve sonrasında da İngiltere, Fransa ve Rusya arasında üçlü antlaşma çalışmaları başlamıştır.

21_{Geoffrey Sloan, "Sir Halford J. Mackinder: Geçmişten Günümüze Kalpgah Kuramı", Jeopolitik,}

1. Dünya Savaşı'nın ardından Bolşeviklerin iktidara gelmesi karşısında jeopolitik fikirlerini geliştiren Mackinder, 1919 yılında Demokratik İdealler ve

Gerçek adlı eserini yayınlamıştır.22 _{1940'lara dek dikkat çekmeyen bu kitabında}

Kalpgah/Heartland Teorisini ayrıntılı biçimde izah etmiştir. Bu eserinde ısrarla tarihi

olayların akışında coğrafi gerçeklerin etkileri üzerinde durmuş, coğrafyanın yüzyıllar boyunca sabit kaldığına, insanlığın ancak sahip olduğu maddi ve teknolojik olanaklar oranında coğrafyayı değerlendirebildiğine, mesela Ümit Burnu ve Macellan Boğazı'nın keşfinin ardından okyanusların tek bir okyanus sistemi meydana getirdiğinin idrak edildiğine, bu nedenle her çağın kendine özgü farklı coğrafi görüşleri bulunduğuna dikkat çekmiştir.23

Mackinder, birleşik bir okyanuslar sistemi içinde bulunan ve Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının oluşturduğu büyük kara kütlesini Dünya Adası/World Island olarak adlandırılmakta, kıta olarak bilinen diğer kara parçalarını bu büyük dünya adasının uyduları olarak nitelendirmektedir.24

Ayrıca Dünya Adası içinde Kalpgah/Heartland olarak adlandırdığı bir bölge tarif etmektedir. Kalpgah, Baltık-Karadeniz hattından Yenisey'e dek 2.500 millik bir alanı ve kuzeyde Arktik Denizi'nden güneyde Karadeniz ve Hazar Denizi'ne kadar uzanan bir bölgeyi kaplamaktadır. Söz konusu büyük alan Batı Sibirya'yı, Türkistan'ı ve Avrupa'nın Volga havzasını içermektedir.

Mackinder'e göre; Kalpgah, çağın şartlarında deniz gücünün nehirler yoluyla dahi içine etki edemeyeceği bir bölgedir. Mackinder, demiryolu ve hava ulaşımının gelecekte bu bölgeye sunacağı olanakların, dünyanın kalan bölümüyle ilişkilerde devrim yaratacağına inanmaktadır. Ayrıca benzer bir değerlendirmeyle Afrika'da Büyük Sahra güneyinin de ikinci bir Kalpgah olduğunu belirtmektedir.25

22_{Halford John Mackinder, Democratic Ideals and Reality: A Study in the Politics of Reconstruction}

(1919), W. W. Norton, New York 1962.

23_{Mackinder, a.g.e., s. 39.} 24_{Mackinder, a.g.e., s. 85-86.} 25_{Tezkan-Taşar, a.g.e., s. 83.}

Muzaffer bir Romalı general, galibiyetin baş döndürücü ihtişamı içinde savaş arabasının üzerinde şehre girerken hemen gerisinde kulağına bir fani olduğunu fısıldayan bir köle bulundururmuş. Bizim devlet adamlarımız da mağlup olmuş bir düşmanla barış müzakerelerini devam ettirirken, hayali küçük bir melek onlara zaman zaman şu sözleri fısıldamalıdır:

"-Doğu Avrupa'ya kim hükmederse Kalpgah'a (Heartland) hakim olur, -Kalpgah'a kim hakim olursa Dünya Adası'na hükmeder,

-Dünya Adası'na kim hükmederse Dünya'ya hakim olur.26"

Harita 1. Mackinder: Dünya Adası ve Kalpgah27

26_{Mackinder, Democratic Ideals and Reality, s. 194.} 27_{invex.news.com}