Nicholas John Spykman: Kenar Kuşak Teorisi

Amerikalı Profesör Nicholas J. Spykman (1893-1943), jeopolitik fikirleri ile 2. Dünya Savaşı'nın ardından ABD stratejilerinin kurucusu olarak tanınmaktadır.37

Jeopolitik çalışmaları ve görüşleri iki önemli eserinde toplanmıştır. Bunlardan birincisi, devletlerarası ilişkilerde güç kullanımı ve güç dengelerini incelediği Dünya

Politikasında Amerikan Stratejisi adlı kitabıdır. Eser, 1942 yılında, ABD'nin 2.

Dünya Savaşı'na katılmasından kısa bir süre önce yayınlanmıştır. Barışın Coğrafyası isimli diğer eseri ise 1942 yılı sonlarında verdiği bir konferansın notları esas alınarak, Yale Üniversitesi'nce 1944 yılında yayınlanmıştır. Mackinder'in Heartland bölgesine ek olarak ortaya attığı Rimland bölgesi ve Kenar Kuşak Teorisi olarak adlandırılan jeopolitik düşünceleri, ölümünden sonra yayınlanan bu kitapta bulunmaktadır.

Ayrıca jeopolitik üzerine eserlerinden önce yayınlanmış iki makalesi mevcuttur. 1938 yılında iki kısım halinde yayınlanan Coğrafya ve Dış Politika başlıklı makalesinde; ülkelerin büyüklüğü ile dünyadaki ve bölgedeki coğrafi

36_{Detaylı bilgi için bkz. Sumida, a.g.e., s. 73-80; Defay, a.g.e., s. 23-24.} 37_{Detaylı bilgi için bkz. Tezkan-Taşar, a.g.e., s. 126.}

konumlarının devlet politikalarıyla ilişkisini incelemiştir. Ülke topraklarının; devletler tarafından savaşların yönetildiği, adına barış denilen geçici ateşkes sürelerinde de savaş için hazırlık yapılan geçici askeri üsler olduğunu öne sürmüştür. Devlet politikalarının coğrafyanın değişen ve değişmeyen unsurlarının tesiri altında yönlendiğini söylemiştir.38 _{Devletleri coğrafi konumları açısından; kıta devletleri,}

ada devletleri ve her ikisinin özelliklerini taşıyan kıyı devletleri olarak gruplandırmış; bunların kara gücü/deniz gücü etkileşimlerini incelemiştir. Devletlerin kolektif güvenlik politikaları oluşturarak güç dengeleri kurması gerektiğini ifade etmiştir.39

Bir yıl sonra ortaklaşa kaleme almış olduğu Dış Politikada Coğrafi Hedefler isimli makalede ise devletlerin doğası gereği genişleme ve yayılma eğilimlerinin olduğunu belirtmiş ve devletlerin tarihi ve coğrafi yayılma mihverlerini incelemiştir.40

Spykman, uluslararası ilişkilerde esas belirleyici faktörün güç olduğunu öne sürdüğü ve güç dengeleri ile güç kullanımının ahlaki dayanağı olup olmadığını tartıştığı Dünya Politikasında Amerikan Stratejisi adlı kitabında41_{, uluslararası}

düzenin ve antlaşmaların devletlerin varlığını, bağımsızlığını ve refahını güvence altına almaya yetmediğini, her devletin varlığını kendi gücü ya da kendisini himaye eden devletin gücü ile devam ettirebileceğini, keza ülke toprağının devletin ayrılması imkansız olan bir parçası olduğunu, bu nedenle devlet politikalarının esas olarak toprak bütünlüğü ve siyasi bağımsızlığın korunması amacına yönelik olduğunu söylemiştir.

Eski çağlardan bu yana güçlü devletler, sınırlarına yakın küçük devletleri dışarıdan gelecek işgal hareketlerine karşı koruma altına almıştır. Bu tampon

38_{Nicholas J. Spykman, "Geography and Foreign Policy 1", The American Political Science Review,}

cilt 32, sayı 1, Şubat 1938, s. 29.

39_{Nicholas J. Spykman, "Geography and Foreign Policy 2", The American Political Science Review,}

cilt 32, sayı 2, Nisan 1938, s. 214.

40_{Nicholas J. Spykman, Abbie A. Rollins, "Geographic Objectives in Foreign Policy 1", The American}

Political Science Review, cilt 33, sayı 3, Haziran 1939, s. 391.

41_{Nicholas J. Spykman, America's Strategy in World Politics: The United States and the Balance of}

devletleri koruma politikası, ülke savunmasında bir yöntemdir. Fakat devletler, zayıf

değil de güçlü komşulara sahip olduğunda, güçlü komşu bir tehdit oluşturacaktır. Bu durumda yapılacak iş, bu komşunun ötesindeki ülkelerle karşılıklı sorumluluklara girecek biçimde ittifaklar yapmaktır. Diğer devletleri desteklemek ve ittifaklar kurmak, yalnızca ülke topraklarını olası bir saldırıdan korumak düşüncesinden kaynaklanmaz. Bir başka büyük devletin sonradan bir tehdit oluşturacak biçimde güçlenmesinin önlenmesi için de böyle bir politika izlenmelidir. Başka devletlerin büyümesini engellemeyi amaçlayan siyasete güç dengesi siyaseti denir.

Eğer tüm devletler bir denge içinde tutulursa hiçbir devlet bir savaşı kazanamaz. Şayet hiçbir devlet bir savaşı kazanamıyorsa, yine hiçbiri bir savaşı başlatamaz. Denge, dengelenmiş bir güç ile oluşur, dengelenmiş bir güç etkisizleştirilmiş bir güçtür. Gerçek bir denge politikası, sınırların yeniden oluşturulması, tazminat ödenmesi, ittifaklar kurulması ve savaşlarda tarafsız olmak ya da katılmak gibi çeşitli araçlarla uygulanacaktır. Ayrıca Spykman, bir devletin gücünü değerlendirirken öncelikle coğrafyasının analiz edilmesi gerektiğini söylemiştir.

Spykman'ın ölümünün ardından yayınlanan Barış'ın Coğrafyası adlı kitabında42_{; Mackinder'in Kara Hakimiyet Teorisi ile aynı coğrafi değerlendirmeyi}

kullanmış fakat Mackinder'in Kalpgah'ı çevreleyen iç/kenar hilal bölgesinin önemini küçümsediğini ileri sürmüştür. Spykman'a göre; Avrasya'nın esas güç potansiyeli yalnızca Kalpgah'ta değil aynı zamanda bunu kuşatan devletler kuşağındadır. Avrasya'nın Kalpgah'ı ile çevre denizler arasında bir ara bölge olarak nitelendirdiği bu bölgeye Kenar Kuşak/Rimland ismini vermiştir.

Spykman'a göre; Mackinder'in tezi yanlıştır. Eğer eski dünyanın güç siyaseti

için bir slogan gerekiyorsa bu; "Kim Kenar Kuşağa hükmederse Avrasya'ya hakim olur, kim Avrasya'ya hakim olursa Dünya'nın kaderini kontrol eder." olmalıdır.43

Dolayısıyla Mackinder dünya hakimiyetinin merkezden (Kalpgah) çevreye doğru bir etkiyle gerçekleşebileceğini ifade ederken Spykman aksini öne sürmüştür.

42_{Nicholas J. Spykman, Helen R. Nicholl, The Geopraphy of the Peace, Harcourt Brace and Company,}

New York 1944, s. 40-43.

Kenar Kuşak Teorisi, Kara ve Deniz Hakimiyet Teorilerini Amerikan

Pragmatizmine uygun biçimde birleştiren ve Avrasya'nın Kalpgahında yerleşerek

ABD'ye düşman olabilecek muhtemel bir büyük güce karşı kurulması mümkün koalisyonları tavsiye eden bir teoridir.44

Spykman, 2. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası düzenin eskisinden çok farklı olmayacağını, ABD'nin Avrupa ve Asya'daki güç dengelerini korumaya çalışacağı bir dünya kurulacağını belirtmiş45_{, daha 1938'de yayınlanan makalesinde}

Çin, Hindistan, Amerika ve Rusya dörtlüsünün 50 yıl sonra dünya güçleri olacağını ileri sürmüştür.46

2. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden SSCB'nin çöküşüne dek geçen dönemde, ABD politikalarının Spykman'ın jeopolitik görüşlerine dayandığı düşüncesi genel olarak kabul edilmektedir. Savaş sonrasında İngiltere'nin geleneksel deniz gücü liderliğini ele geçiren ve güç merkezi olarak ortaya çıkan ABD'nin; Kalpgah'taki egemen güç olan SSCB'yi çevreleyecek biçimde kenar kuşak üzerinde NATO, CENTO, SEATO gibi ittifaklar kurması, kenar kuşak bölgesinde Kore, Vietnam ve Afganistan'da olduğu gibi çatışmalar yaşanması, ABD'nin Avrupa'da ciddi sayıda askeri güç bulundurması ve kenar kuşak ülkeleri üzerinde askeri üsler kurması, İngiltere ile stratejik ortaklığını ilan etmesi ve her çeşit yöntemle Avrupa ve Asya'da denge politikası gözetmesi, tarihin kayıt altına aldığı gelişmelerdir.

Spykman'ın jeopolitik düşünceleri; Mackinder'in teorisini ekseni ABD olan bir haritaya indirgediği; eşit ve hakim devletler arasındaki ilişkilerin güç ilişkisinden başka bir şey olmadığını öne sürdüğü, güç kullanımını ahlaki değerlere dayandırmadığı, dolayısıyla Haushofer'i kendisine göre yorumlayarak Alman jeopolitiğini taklit ettiği ileri sürülerek eleştirilmiştir.47

44_{Muzaffer Özdağ, Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiği Üzerine, Asam Yayınları, Ankara 2001, s. 3.} 45_{Spykman, a.g.e., s. 461.}

46_{Spykman, Geography and Foreign Policy 1, s. 34, 36, 39.} 47_{Defay, a.g.e., s. 34-35.}

Söz konusu eleştiriler bir yana; Spykman'ın devletlerarası ilişkilerin coğrafyadan kaynaklanan değişmez ve devam eden karakteristik özellikleri üzerine inşa ettiği jeopolitik analizleri, 21. yüzyıl dünyasını da ilgilendirmektedir. SSCB'nin 1989-1991 yıllarında dağılmasından sonra ABD'nin jeopolitik üstünlüğüne meydan okuyabilecek hiçbir rakip çıkmamıştır. Spykman'ın yaklaşık 70 yıl önce öngördüğü üzere ABD hala Avrupa, Ortadoğu ve Asya-Pasifik bölgelerinde güç dengelerini gözetmektedir. Bu sebeple Spykman'ın jeopolitik gerçekçiliği ve çoğulculuğu içeren Kenar Kuşak Teorisi'nin, Soğuk Savaş sonrası dönemde de ABD ve bundan etkilenen diğer devletler için hayati önemi haiz olmaya devam edeceği öne sürülmektedir.48

Harita 2. Spykman: Kenar Kuşak Teorisi49