TYDT ve Tasarım Problemi Performans Değerlendirme Uygulaması (TPD)

Veri toplama araçlarının tanıtıldığı Bölüm 5.3’ de uzun bir zamansal sürece dayanan Mimari Tasarım Performansı değerlendirme ölçümlerinin (MTP) yanı sıra daha kısıtlı bir zaman sürecine dayanmasına rağmen açık uçlu yapısı gereği esnek düşüncenin oluşumu için uygun zemin oluşturabilecek bir Tasarım Probleminin (TPD) veri toplama aracı olarak kullanılmasının gereklilikleri açıklanmış, ölçeğin uygulama - puanlama - değerlendirme sürecine ve puanlama güvenirliğine ilişkin detaylı bilgiler verilmiştir. Bu bölümde ise, TYDT ile TPD arasındaki ilişkiler analiz edilecektir.

Katılımcıların Torrance Yaratıcı Düşünce Testinde göstermiş olduğu performans ile farklı proje yürütücüleri tarafından bağımsız olarak değerlendirilmiş olan açık uçlu tasarım probleminde göstermiş oldukları performans arasındaki ilişkileri analiz etmek üzere TYDT norm ve kriter dayanaklı ölçüler ile tasarım problemi performans boyutları (mekan - kavramsallaştırma - sunum) arasında Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı hesaplanmıştır. 2,80 2,85 2,90 2,95 3,00 3,05 3,10 3,15 3,20 3,25 3,30 düşük orta yüksek TYDT MT P son sınıf birinci sınıf

TYDT kriter dayanaklı ölçüler arasında yer alan “Hareket ya da Faaliyet” (Movement or Action) ile TPD boyutları arasında yer alan “Sunum” (Presentation) arasında .05 düzeyinde (r =.24, p≤.05) ve “Sınırları Uzatma ya da Geçme” (Extending or Breaking Boundaries) ile “Kavramsallaştırma” (Conceptualism) arasında .01 düzeyinde (r =.43, p≤.01) anlamlı ilişki görülmüştür. Standart puana çevrilen TYDT skorları ile TPD boyutları arasındaki ilişkiler ise istatistiksel olarak manidar değildir. Daha detaylı bir analiz yapabilmek için, TYDTTürkiye normunun bulunmaması nedeniyle bireyin standart puana çevrilen TYDT skoruna göre stüdyodaki göreli durumuna (relative position) göz önüne alınarak belirlenen üç ayrı düzeydeki yaratıcılık grubu kullanılmıştır. TYDT ile TPD arasındaki ilişkiyi test etmek üzere uygulanılan ilişkisiz örneklemler için tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına göre, gruplar arasında istatistiksel olarak manidar bir farklılık görülmemesine rağmen, grafiksel olarak belirgin pozitif yönlü doğrusal bir ilişki söz konusudur (Şekil 6.17).

Çizelge 6.94’ de bireyin TYDT ile ölçülmüş olan şekilsel ıraksak düşünceye yönelik yaratıcılık düzeyine göre (yüksek-orta-düşük) açık uçlu tasarım probleminde göstermiş olduğu performans ortalamaları verilmiştir. Bağıl değerlendirmeye göre, şekilsel ıraksak düşünce yönünden yüksek düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan grubun “Mekan” (küpün mekan olarak kullanımında gösterilen yaratıcı performans) ortalamasının 3.16, “Kavramsallaştırma” (kavram oluşturma, hikaye kurgulama sürecinde gösterilen yaratıcı performans) ortalamasının 3.00, “Sunum” (çizim ve modelleme sürecinde gösterilen yaratıcı performans) ortalamasının 2.83 olduğu; orta düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan grubun “Mekan” ortalamasının 2.27, “Kavramsallaştırma” ortalamasının 2.63, “Sunum” ortalamasının 2.63 olduğu; düşük düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan grubun “Mekan” ortalamasının 2.58, “Kavramsallaştırma” ortalamasının 2.58, “Sunum” ortalamasının 2.50 olduğu görülmektedir.

Çizelge 6.94 TYDT ile ölçülen şekilsel ıraksak düşünceye yönelik yaratıcılık düzeyi ile Tasarım Problemi Performans Değerlendirme (TPD) boyutları arasındaki ilişkiler

mekan kavramsallaştırma sunum

ort. std. sap. ort. std. sap. ort. std. sap.

TYDT düşük 2.54 1.24 2.58 1.24 2.50 0.67

TYDT orta 2.52 1.19 2.65 1.28 2.63 1.02

2,30 2,40 2,50 2,60 2,70 2,80 2,90 3,00 3,10 3,20 düşük orta yüksek TYDT TP D mekan (space) kavramsallaştırma (conceptualism) sunum (presentation)

Şekil 6.17 TYDT ile ölçülen şekilsel ıraksak düşünceye yönelik yaratıcılık düzeyi ile tasarım problemi performans değerlendirme (TPD) boyutları arasındaki ilişkiler

Şekil 6.17’ de görüldüğü üzere şekilsel ıraksak düşünce yönünden düşük ve orta düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan bireylerin açık uçlu mimari tasarım probleminde birbirine yakın düzeyde performans gösterdiği gözlenirken, özellikle, stüdyodaki bağıl değerlendirmeye göre yüksek düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan bireylerin tasarım problemi performansının diğerlerinden belirgin derecede farklı olduğu dikkat çekmektedir. Şekilsel ıraksak düşünce yönünden yüksek düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan bireyler, mekan (space), kavramsallaştırma (conceptualism), sunum (presentation) olmak üzere her üç tasarım problemi değerlendirme boyutu için de ortalamanın üstünde performans gösterirken, özellikle mekan kullanımındaki başarılarının diğer gruplara oranla dikkat çekici düzeyde yüksek olduğu görülmektedir.

TYDT ve TPD arasında grafiksel olarak belirgin pozitif yönlü bir korelasyon olmasına rağmen, bu ilişkinin istatistiksel olarak manidar olmamasının nedenlerini araştırmak ve derinlemesine bir yoruma ulaşabilmek amacıyla öğrenci tasarımcıların çalışmaları detaylı olarak incelenmiştir. Yaratıcı sıçramanın ortaya çıkmasına olanak sağlayabilecek, iyi tanımlanmamış problem çözümünde, tüm katılımcılar, tektipleşmiş fikirlerden uzak, orjinal, beklenmedik, ilgi çekici kavramlara ulaşmak amacıyla çaba göstermesine rağmen, başlangıç noktası olarak küpü kullanırken, küpün statik formunun kırılmasında ve kavramsallaştırma sürecinde zorlandıkların söz konusu olduğu görülmüştür. Kullanıcı, yerleşim, fonksiyon, kültür, zaman gibi tasarımda etken olabilecek her türlü kriterin öğrenci tasarımcı tarafından

belirlenmesine olanak tanıyan ve sadece bir mekanın değil aynı zamanda bir hikayenin kurgulanmasına yönelik olan problem, yaratıcı sıçramanın (creative leap) gerçekleştirilmesinde ve yaratıcı köprünün (creative bridge) kurulmasında etken olan ıraksak düşüncenin (divergent thinking) sergilenmesi için fırsat tanımasına rağmen, katılımcıların bir kısmının geleneksel ve mantıksal aramaya dayanan yakınsak düşüncenin (convergent thinking) sınırlarından kurtulamadığı gözlenmiştir. Tasarım problemi, öğrencilerin birbirlerinden etkilenmelerini engellemek amacıyla Mimari Tasarım proje stüdyosu ders saatleri dışında bireysel olarak gerçekleştirilmesine rağmen, en ideal ve en doğru çözümü bulma arayışı, son ürünlerin birbirlerinden tamamıyla ayırt edilebilir nitelikler taşımayan benzer özellikler göstermesine neden olmuştur. En sık karşılaşılan fonksiyonlar arasında kafe ve iki / üç katlı kübik konutlar dikkat çekmektedir. Bu duruma örnek olarak, Şekil 6.18 ve Şekil 6.19’ da 18 ve 32 kod numaralı öğrenci tasarımcıların çalışmaları örnek olarak verilmiştir.

Şekil 6.19 Case Study 32: Kafe

Standart puana çevrilen TYDT skorlarının bağıl değerlendirmesine göre, şekilsel ıraksak düşünce yönünden yüksek düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan öğrenci tasarımcıların büyük çoğunluğunun, stüdyo yürütücülerinin birbirlerinden bağımsız olarak gerçekleştirdiği değerlendirme boyutlarına (mekan - kavramsallaştırma - sunum) göre tasarım probleminde de yüksek düzeyde performans gösterdiği gözlenirken (Şekil 6.20’ de gerek TYDT, gerekse de TPD puanlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren 4 kod numaralı öğrenci tasarımcının çalışması örnek olarak verilmiştir), sayıları az da olsa, bir kısmı için küpün solid rasyonel formu çözüm uzayının sınırlandırılmasına neden olmuştur.

Doğuştan gelen bir yeti ya da kazanılmış bir beceri olarak yüksek düzeyde şekilsel ıraksak düşünceye sahip olan bireylerin büyük çoğunluğunun bu gizil potansiyeli tasarım problemine yansıtabilmesine rağmen, bir kısmının diğerlerine oranla bu bağlamda daha başarısız olması çeşitli nedenlere dayandırılabilir. Motivasyonel faktörler, başarı gereksinimindeki farklılıklar olası sebepler olarak gösterilebilirken, profesyonel bilginin oluşturduğu baskı daha etken bir neden olarak dikkat çekmektedir. 18 ve 32 kod numaralı öğrenci tasarımcıların çalışmaları (Şekil 6.18, 6.19) ile temsil edilmiş olan örnekler irdelendiğinde, teknik yaklaşımın, olgusal (declarative) ve işlemci (procedural) bilgi birimlerinin birleştirilmesinde alışılmadık bağlantıların kurulmasına ket vurarak, yaratıcı düşüncenin oluşumuna engel olduğunu gözlemek mümkündür.

TYDT puanlarına göre, şekilsel ıraksak düşünce yönünden düşük düzeyde yaratıcı olarak tanımlanan öğrenci tasarımcıların büyük çoğunluğunun TPD puanlarının da düşük ve orta olduğu gözlenirken, sınırlı sayıda da olsa, bir bölümünün beklenmedik şekilde tasarım probleminde yüksek düzeyde performans sergilediği görülmüştür. Veri toplama araçlarının tanıtıldığı Bölüm 5.3’ de belirtildiği üzere, Tasarım Performansı Değerlendirme (TPD) uygulamasının tasarımın olgusal (declarative) ve işlemci (procedural) bilgisi ile henüz tanışmamış olan birinci sınıf öğrencileri yerine yalnızca son sınıf öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiş olması, bu bulgunun yorumlanmasında açıklayıcı olabilir. Mimarlık eğitiminin son aşamasında olan son sınıf öğrencilerinin ardıl tasarım deneyimleri ile edindikleri profesyonel bilgi ve tecrübenin bilişsel stratejilerini etkilediği düşünüldüğünde, ıraksak düşünceyi temel alan yaratıcılık düzeylerinin eğitim sürecinde değişim göstermiş olabileceği, doğrulanması olası bir hipotez olarak değerlendirilmektedir. Bulgu, mimarlık eğitiminde birey şekilsel ıraksak düşünce yeteneğine potansiyel olarak sahip olmasa da, açık uçlu tasarım problemi çözümlerinde tatmin edici düzeyde performans gösterebileceğine işaret etmektedir ki, bu sonuç, mimarlık eğitimi için, umut verici olarak yorumlanabilir (Potur ve Barkul, 2006b).