Turizmde Temel Amaçlar ve Spor Turizm

Bilindiği üzere talep ekonomik tanımı ile satın alma gücü olan bireylerin gereksinim- lerini karşılayacağına inandıkları bir mal ya da hizmeti satın almaya dönük istekleri- dir. Bu açıdan değerlendirecek olursak dünyadaki toplam turizm talebini; kendi ülke- leri dışında turizm amacı ile seyahat etme isteğinde olan ve gelir düzeyi elverişli in- sanların toplamı olarak değerlendirmek mümkündür. Ancak turizmin kapsadığı faali- yet alanlarına bakıldığında bu talebin yalnızca bireysel taleplerden oluşmadığı, aynı zamanda kitlesel ve kurumsal taleplerin de bulunduğunu görmek mümkündür. Ça- lışma konumuz olan spor turizminde bu durum açıkça görülebilir. Örnek vermek gerekirse olimpiyatlar ve dünya kupası futbol karşılaşmaları gibi sportif etkinliklerde belirli ürünlere (bir sportif etkinlik, yarışma ya da karşılaşma olarak) kitlesel talep vardır. Bu kitlesel talep aynı anda 100.000 kişiye ulaşabilmektedir ki, başka bir tu- rizm alanında böylesi kitlesel bir talebi kolay kolay görmek mümkün değildir. Bu durum bazı yazarların belirttiği üzere15 ilgili kuruluşlara daha doğrusu arza ekono- mik bir rant kazandırmaktadır. Kurumsal talebe örnek olarak da bu çalışmanın araş- tırma konusu olan Futbol (ya da başka bir spor alanında) kulüplerinin hem karşılaş- malar için gittikleri bölgedeki hem de hazırlık dönemi çalışmalarındaki hizmet talep- leri verilebilir. Bu talepler genelde ve temelde ulaştırma, konaklama ve destinasyon-

15 _{Adrian Bull, The Economics of Travel and Tourism,Longman, 2nd Edition, Melbourne, 1998,}

daki bazı özel olanaklara dönüktür. Yer değiştirmeyi kapsayan ulaşım ve gidilen yer- de geçici konaklama turizm talebinin iki önemli elemanıdır.

Turist ya da ziyaretçi, bütün bu faktörleri değerlendiren kişi olarak eğer tercih olarak karar vermiş ve başka bir ülkeye/bölgeye gitmiş ise turizm talebi fiilen ger- çekleşmiş olacaktır. Literatürde talep fiili ve potansiyel olarak 2 kategoride değerlen- dirilir. Birincisi halihazırda turizme katılmış olanları ifade ederken, ikincisi turizm hareketlerine katılmaya hazır ve olanak bekleyen insanları daha doğrusu turist ya da ziyaretçi adaylarını ifade eder. Birinci kategori bakımından daha önceki sayfalarda yer alan dünya turist sayıları ve turizm gelirleri bu talebin önemli göstergeleridir.

Turizm talebi konusunda önemli bir etken de, seyahat için insanların harekete geçmesi ya da güdülenmesidir (motivasyon). Turizmde, tüketicileri seyahat için ha- rekete geçiren değişik motivasyonlar bulunmaktadır. Bunlar psikolojik olabileceği gibi, sosyolojik de olabilir. İnsanları seyahate yönelten dürtüler ya da motivler (güdü-

ler) konusunda çok değişik nedenler vardır. İnsanların seyahate çıkma nedenleri de

birbirine göre çok farklı olabilir. Örneğin, başka bir kültürü öğrenme, akraba ya da arkadaş ziyareti, tatil geçirme isteği gibi. Bununla birlikte, seyahat motivasyonlarını daha iyi anlayabilmek için böylesine basit bir yaklaşım iki nedenle eksik kalır16; Bi-

rincisi, turistlerin kendileri bile seyahatlerinin gerçek nedenlerinin farkında olmaya-

bilir. Örneğin, birçok turist yalnızca geri döndükleri zaman kendi çevrelerini etkile- mek amacı ile seyahate ya da tatile çıkar. Bu durumda "statü" bir motivasyon aracı- dır. İkinci olarak, insanları seyahate yönelten nedenlerin tam bir listesini yapmak, tüketici motivasyonlarını açıklamak konusunda yetersiz kalabilir. Böyle bir listenin geliştirilmesi, turistin karar verme sürecini daha iyi tahmin etmek ve anlayabilmek amacıyla iyi bir sınıflama sisteminin kurulması açısından bir başlangıç olabilir. Ayrı- ca farklı seyahat ve turizm kategorileri için de bireyler için geliştirilen seyahat moti- vasyonları kurumsal seyahatler için geçerli olmayabilir. Bununla birlikte, kurumsal seyahatlerde her ne kadar belirli ölçüde zorunluluk varsa da yer seçimi konusunda bazı motivasyonel unsurlar ortaya çıkabilir. Örneğin, hac seyahatleri ve benzeri diğer birçok seyahat türü gibi kurumsal seyahatler de belirli ölçüde zorunluluklar (obligations) oluşturur. Bir toplantıya katılım zorunluluk nedeniyle oluşabilir, benzer şekilde futbol takımlarının karşılaşmalara ya da hazırlık kamplarına gitmesi bir an-

lamda zorunluluktur ve konaklamaları ve benzeri hizmet tüketimleri turizm faaliyet- leri kapsamında değerlendirilir. Ancak, futbol karşılaşmaları için seyahatler mutlak zorunluluk oluştururken, hazırlık kampları seyahatlerinde destinasyon seçimleri motivasyonel unsurlara dayalı olacaktır. Örneğin, alt-yapı ve diğer benzeri olanakla- rın aynı ya da aşağı yukarı birbirine yakın olan birkaç alternatif destinasyon söz ko- nusu olduğunda seçim kriterleri takım genelinin ya da karar vericilerin motivasyonel belirleyicilerine bağlı olacaktır. Bu aşamada takımların bulunduğu ülkelerin sosyo- kültürel yapılar, bulundurduğu oyuncuların ne kadarının yabancı olduğu, takım içeri- sinde etnik kökenleri ve davranışsal özellikleri farklı olan oyuncuların bulunması gibi unsurlar bir tarafa bırakılacak olursa klasik seyahat motivasyonlarının bu aşa- mada devreye girdiği söylenebilir. Bunlar da gidilecek yerin doğal güzellikleri, iklim koşulları, bölge halkının yabancılara karşı davranışları, diğer kulüplerin tercihleri, reklam ve tanıtımın etkileri, aracı ya da menajerlerin oynadığı roller gibi faktörler temel belirleyiciler durumuna gelecektir.

Tablo 1.9: Yıllara göre uluslararası turizme katılma amaçları

Seyahat Amaçları Uluslararası Turist Sayıları

1990 2000 2004 Pay 2004 Değişim 00/04

Toplam 437.8 686.7 763.9 100 10.2

Tatil ve boş zaman seya-

hatleri 243.5 351.5 383.1 50.1 9.5

İş amaçlı ve Profesyonel 60.4 112.1 119.3 15.6 7.3 Akraba-arkadaş, Din ve

Diğer 86.0 164.0 197.7 25.9 12.3

Amaç Belirtilmeyen 48.0 59.0 63.8 8.3

Kaynak: World Tourism Highlights, 2007 Edition, Facts & Figures Section at www.unwto.org

Stanley Plog’un motivasyonlar konusunda yapmış olduğu çalışma genellikle bireysel

turistlere dönüktür17. Bununla birlikte spor turizmi gibi kitlesel turizm hareketlerine katılanlara bu ayrım belirli ölçüde uygulanabilir. Örneğin, dışa dönük turistler her tür uzaklıktaki karşılaşmalara gitmeyi göze alıp, konaklama yeri tercihlerinde daha es- nek olabilirken, içe dönük spor katılımcılarının daha az dış seyahatler gidebileceği,

17 _{Stanley Plog, “Why Destination Areas Rise and fall in Popularity: An update of a Cornell} Quarterly Classic”, Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, Volume 42, Issue 3, June 2001, ss.13-24.

gittikleri zamanlarda da riskli ortamlarda bulunmaktan kaçınacakları söylenebilir. Aynı şekilde dışa dönük spor katılımcısı tiplerinin, daha çok yüksek gelir grubuna ait oldukları, bireysel seyahate eğilimli oldukları ve hareket ve değişim gerektiren seya- hat biçimlerini (macera, spor, doğa, tarih ve Kültür) tercih ettikleri belirtilmektedir.

Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) istatistikleri genel bir kategori olarak ulus- lararası turizme katılanları seyahat amaçları bakımından üç temel grupta toplamıştır ve bu üç temel grubun yıllar itibarı ile toplam turizm hareketleri içindeki ağırlığı 1.9 numaralı tabloda görülmektedir. Tablo 1.9 uluslararası turizm hareketlerinin yaklaşık olarak yarısının tatil ve dinlenme amaçlı seyahat edenlerden oluştuğunu göstermek- tedir. Bu durum klasik turizm anlayışının halen tüm dünya genelinde geçerli olduğu- nu göstermektedir. Mesleki ve iş amaçlı seyahatler henüz toplam içinde % 15’lik bir oranı gösterirken, akraba-arkadaş, din ve benzeri amaçlı seyahat kategorisi % 26’lık bir pay ile ikinci önemli kategori olmaktadır. Bu kategori geniş bir alt-grup dağılımı- nı oluşturduğu için bu alt kategorilerden hangisinin daha ön planda olduğu bu konu- daki ayrıntılı araştırmalarla ortaya konabilecektir. Ancak bir varsayım olarak dini seyahatlerin bir anlamda (inanç düzeyine bağlı olarak) zorunluluk özelliği taşıması ve arkadaş akraba ziyaretlerinin de doğası gereği bazı özel avantajlarının olması bu iki grubun bu kategoride önemli yerleri olacağını göstermektedir. Bu kategoriler içinde yer alan spor turizminin payının ise kuşkusuz ayrıca araştırılması gereklidir. Bu kategorinin diğer bir belirgin yanı da yıllık gelişme ve büyüme hızının % 12.3 ile diğer iki kategoriden daha hızlı olmasıdır. Aşağıda yer alan ve Türkiye’ye yapılan seyahat amaçlarını gösteren 1.10 numaralı tablo da bu konuda bir fikir vermektedir.

1.10 numaralı tablo Türkiye’ye gelen yabancıların ziyaret amaçlarının da dünya geneli ile bir paralellik gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, tab- loda diğer amaçlar daha belirgin olarak sıralandığı için alt kategorilerin payını daha ayrıntılı olarak görmek mümkündür. Bu tablo bize çalışma konusu olan sportif ilişki- ler kategorinin toplam içinde % 1.8 gibi son derece düşük bir yüzdeyi oluşturduğunu göstermektedir. Bu durum Türkiye’ye spor amaçlı gelen ziyaretçilerin toplam için- deki payının son derece düşük olduğu şeklinde yorumlanabilir. Ancak, bu konuda yapılmış olan ayrıntılı istatistikler bulunmadığı için bu yorum kuşkusuz genel ve yüzeysel bir yorum olacaktır. Ayrıca farklı ziyaret amacı kategorilerde yer alan ya- bancı ziyaretçilerin harcama miktarlarının belirlenmesi sonucu sayısal olarak düşük

bir yüzdeyi kapsayan spor turizminin, harcama bakımından daha yukarı düzeylerde yer alması söz konusu olabilecektir. Çünkü gerek izleyici olarak bu alanda seyahat edenler(pasif spor turizmi), gerekse amatör ya da profesyonel sporcu olarak seyahat edenler genel ortalamanın çok üzerinde gelir grubuna dahil olan bireylerdir. Bu ala- nın kurumsal kategorisi olan futbol takımlarının bireysel harcamaları ise kuşkusuz çok çok fazla olacaktır. Spor turizminin değişik yerlerdeki ekonomik etkilerine iliş- kin bazı verilere ilerleyen bölümlerde yer verilecektir.

Tablo 1.10 : Yabancı ziyaretçilerin Türkiye’ye geliş amaçlarına göre dağılımı

Pay % Harcama Toplamı 2005 2004 Genel toplam 100,00 100,00 Gezi, Eğlence 49,59 46,29 Kültür 9,56 9,08 Sportif ilişkiler 1,80 1,88 Yakınları ziyaret 8,66 7,88 Sağlık 0,95 0,94 Dini 0,84 0,49 Alışveriş 7,77 8,14

Toplantı, konferans, kurs, seminer 2,76 3,44

Görev 6,17 8,36

Ticari ilişkiler, Fuar 4,94 6,94

Transit 2,35 1,53

Eğitim 0,71 1,38

Diğer 3,90 3,67

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü’nden alan TÜRSAB AR-GE Departmanı, Eylül 2005,

www.tursab.org.tr