Bir Spor Turizmi Pazarı Olarak Futbol Takımları ve Hazırlık Kampları Türk turizminde özellikle 1990’lı yıllardan sonra geleneksel turizm türlerinin yanı

sıra yeni anlayışların da ortaya çıkmaya başladığı ve bu yeni anlayışlara hızlı uyum sağlayan ve hizmet türlerini yaşama geçiren turizm işletmeleri hem bir taraftan iş- letmelerinin doluluk oranlarını yükselterek daha istikrarlı duruma getirmeye hem de kârlılıklarını yükseltmeye başlamışlardır. Özellikle, Akdeniz bölgesinde ve yoğun- lukla olmak üzere Antalya’da bulunan ve son dönemlerde sayıları artan değişik te- malı otellerin yanı sıra yeni ve farklı pazarlar niteliği taşıyan futbol ve golf turizmi alanlarında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.

Yakın tarihlere kadar ülkemizdeki konaklama işletmeleri yılın 12 ayında hizmet verme kapasitesinde olsalar da kış ayları çoğunlukla "ölü sezon" olarak ad- landırılırdı ve yılın önemli bir bölümünü işletmeler boş kapasite ile olarak geçirmek- teydiler. Bu durum turizm yatırımcılarını ve işletmelerini yeni anlayışlar geliştirme arayışlarına yöneltmiştir. İlk olarak 1995 yılında "Her şey dahil" sisteminin uygu- lanmaya başlamasıyla bu yeni anlayışın ilk örnekleri görülmeye ve her şey dahil tatil paketleri uygulamasının yaygınlaşmaya başladığı yıllarda golf ve futbol turizmine yönelik yatırımlarda da artış olmaya başlamıştır. Sadece golf sahası olarak hizmet veren yerlerin dışında, otellerin içinde bu çalışmayı sunan işletmeler de artmaya başlamıştır. Böylece futbol turizmi "ölü sezon" olarak tanımlanan dönemlerde otel işletmeleri için önemli katkılar sağlamıştır.

1999 yılında ilk olarak bir otelcilik grubunun Antalya’da "temalı oteller" açması ile bu alanda bir yenilik oluştu. Bu otellerin gördüğü büyük ilgi, yenilerini de beraberinde getirmiş ve daha sonraki yıllarda bu oteli izleyen ardı ardına "tema-

lık" oteller açılmaya başlamıştır. Daha sonraki yıllarda bu otel grubu futbol kampı

alanda çok önemli ilerlemeler sağlanarak Antalya olarak turizm pazarında Avru- pa’nın önemli futbol turizmi destinasyonu olarak kendisini kabul ettirmiştir1.

Dünyada futbol kampları turizmine İspanya’nın öncülük ettiği bilinmektedir. Türkiye'de bu turizm şekli yalnızca 1995’lerde başlamasına karşın oldukça hızlı bir gelişme göstermiştir. Örneğin, 1995 yılında kamp turizmine katılan takım sayısı yalnızca 70 civarında iken bu rakam 2003 yılında 700’e, 2007 yılında da 1200’e yükselmiştir2. Bu sayı ile de Türkiye futbol turizminde İspanya’nın ardından ikinci sıraya yerleşmiştir. Sektör yetkilileri, bu alandan geçen yıl 6 milyon dolarlık bir ge- lir elde edildiğini belirtmiştir3. Bu alanda Türkiye’nin önemli rakiplerinden olan İspanya'da fiyatların nispeten daha yüksek olması ve kulüplerin futbol turnuvasına katılamaması halinde kamp maliyetlerin yüksek olacağı için Antalya'da özel futbol turnuvalarının arttırılması halinde Avrupa’daki talebin önemli bir bölümünün Tür- kiye'ye kayabileceği de belirtmektedirler.

Futbol takımlarının kamp yaptıkları bölgedeki harcamaları yalnızca konak- lama ile sınırlı değildir, bu gruplar aynı zamanda kamp yaptıkları bölgenin kalkın- masına da önemli katkıları sağlamaktadır. Bir hesaplamaya göre bu gruplar kişi başı ortalama 35 - 50 dolar para harcamaktadır ve bir futbol takımı da bölgede ortalama 10 gün konaklama yapmaktadır ve takımlar en az 25 -30 kişilik gruplar halinde kampa gelmektedir. Tezin uygulamasını oluşturan araştırmada takımların en düşük harcama rakamının 20 bin dolar, ortalama harcamanın da 45-50 bin dolar civarında olduğu saptanmıştır. Bu harcamalar dışında katılımcıların bölge içindeki harcamaları da ekonomiye önemli katkılar sağlamaktadır. Sektör yetkilileri bölgede ileri dönem- lerde de futbol turizmine dönük yatırımın artacağına tahmin etmektedir.

Futbol turizminin en önemli unsuru olan sezon öncesi ya da devre arası ha- zırlık kampları ve bunun sonucunda yapılan turnuvalar düzenlenen bölge (destinas-

yon) için önemli bir gelir kaynağıdır. Ülkemizde geleneksel turizm bölgelerinin se-

zon dışı dönemi olarak bilinen aralık ve mart ayları arasında futbol ve kamp turiz- mine uygun dönemlerdir. Ülkemizde en fazla bu tür turizmin yaygın olduğu bölge olan Antalya’ya genellikle Avrupa, Baltık ülkeleri ve Uzak Doğu’dan futbol takımla-

1 _{Kapital Aylık İş ve Ekonomi Dergisi, http://www.capital.com.tr/haber.aspx?HBR_KOD=554}

(Erişim: 25.03.2008).

2 _{http://www.turizmgazetesi.com/news/news.aspx?id=34276} 3 _{Kapital Aylık İş ve Ekonomi Dergisi, a.g.y., ( 25.03.2008)}

rı gelmektedir. Örneğin, 2002-2003 sezonunun kış döneminde Antalya’da 730 takım kamp yapmıştır ve bunların yalnızca 70’i Türk takımları, diğerleri yurt dışından ge- len takımlardır. Özellikle Orta Avrupa ve Baltık ülkelerinden çok sayıda ekip 10-15 gün süreyle Antalya’da kamp yapmayı tercih etmektedir4. Antalya’ya gelen önemli yerli ve yabancı futbol ekiplerinden bazıları Tablo 3.1’de listelenmiştir.

Tablo 3.1: Antalya’ya kamp amacı ile gelen futbol takımlarından bazıları

FENERBAHÇE BEŞİKTAŞ GALATASARAY ANKARAGÜCÜ ANTALYASPOR GAZİANTEPSPOR RİZESPOR KAYSERİ ERCİYES KAYSERİSPOR MALATYASPOR BURSASPOR EYÜPSPOR İSTANBULSPOR KEÇİÖREN KIRKLARELİSPOR MALTEPESPOR UŞAKSPOR ZEYTİNBURNUSPOR ADMİRA WACKER (AVUSTURYA) INTERGAZ (ROMANYA) KRC GENK (BELÇİKA) CHARLEROI SC (BELÇİKA) LIERSE SK (BELÇİKA) KV TURNHOUT (BELCİKA) KV MAASMECHELEN (BELÇİKA) SPARTAK VARNA (BULGARISTAN)

SIGMA OLOMOUC (ÇEK.) ZEMHZUCHİNA

SOCHİ (RUSYA) OFK

BEOGRAD (SIRBISTAN KARADAĞ)

RED STAR BEOGRAD (SIRBISTAN KARADAĞ)

SV WERDER BREMEN (ALM.) VFL BOCHUM (ALMANYA) EINTRACHT FRANKFURT (ALM.) FC SCHALKE 04 (ALMANYA) BORUSSIA DORTMUND (ALM.) ARMINIA BIELEFELD (ALM.) FSV MAINZ 05 (ALMANYA) FC NÜRNBERG (ALMANYA) FORTUNA DÜSSELDORF (ALM.) ODENSE BK (DANIMARKA) FC LAHTI (FINLANDİYA) NAC BREDA (HOLLANDA) HELMOND SPORT (HOLLANDA) ROOSENDAAL(HOLLANDA) FC EINDHOVEN(HOLLANDA) FC EMMEN (HOLLANDA) HALMSTADS BK (ISVEÇ)

SLOVAN BRATISLAVA (SLOVAK) GORNIK LECZNA (POLONYA) WIDZEW LODZ (POLONYA) TOBOL (KAZAKISTAN) ESIL BOGATIR (KAZAKISTAN) PAHTAKOR (ÖZBEKİSTAN) FC BURGKIRSCHEN ST.PETER

FC BATE (BEYAZ RUSYA) FC CONCORDIA FC.POLIZEI FC.PRATELLIN FC.RHEINECK FC.TAEGERWILLEN SV.SISSACH FCHATZENDORF FC HUNDSHEIM FC.VOLKEMARKT FCLOCHEN SV.KELT RIED GREUTHER FÜRTH (ALM.) BAYER ÜRDİNGEN (ALM.) BABELSBERG 03 ( ALMANYA SV WEHEN (ALMANYA) FC BAYERN MÜNCHEN [Ba-

yanlar] (ALMANYA)

GLORIA BISTRITA ( ROM.) FC BAIA MARE (ROMANYA) AL.AACHEN (ALMANYA) HAMBURG(HSV) (ALMANYA) HANNOVER 96 (ALMANYA) STUTTGART (ALMANYA) BUSAN I CONS (KORE) CLUB ASTRA (ROMANYA) SPORTUL STUDENTESC (ROM.) SPARTAK MOSKOW (RUSYA) RUBIN (RUSYA)

AMKAR (RUSYA)

FC ANZHI (RUSYA) IRTISH OMSK (RUSYA) SPARTAK MOSKOW (RUSYA) KRYVBASS (UKRAYNA) FC.LOKOMATİV FC.NOVGOROD METTALİST FC.PADEBORN FC.EISENHÜTTENSTADT FC.LECHAUS FC.MEERING FC.NEUGERSTADT FC.SCHWABACH FC.ZEITZ FC.ZITTLAU FC TERNBERG FC.ETTENKOFEN FC.OBERNDORF FC.WAIDHOFEN Kaynak: Futbol turizmi ile ilgili otellerin web sayfalarından derlenmiştir.

Antalya'ya yönelik futbol turizmi talebi yalnızca UEFA'ya üye ülkeler ve Türkiye'- deki kulüplerle sınırlı değildir. Uluslararası Futbol Birlikleri Federasyonuna (FIFA),

UEFA'nın yanı sıra, AFC, CAF, CONCACAF, CONMEBOL ve OFC üyesi toplam 205 ülke A milli, 21 Yaş altı ve Genç milli ve bayan milli futbol takımları (FIFA 2003) ve futbol kulüplerinden bazıları Antalya'da hazırlık dönemi için kamp yaptık- ları bilinmektedir. Hatta bazı futbol kulüplerinin aynı dönem içinde birden fazla kamp programı için Antalya'yı seçtikleri belirlenmiştir.

Dünya üzerinde her yıl 5.000’in üzerinde futbol takımı farklı ülkelerde hazır- lık kampı yapmaktadır. Türkiye bu rakamın % 25'lik dilimini kendisine hedef olarak belirlemiştir. Öte yandan, Uzakdoğu kaynaklı futbol takımlarının Antalya'ya gelecek olması turizmciler için farklı bir anlam taşımaktadır. Çünkü, bu takımların ortalama kamp süreleri 2 ila 3 hafta arasında değişirken Çin ve Kore takımları gittikleri böl- gede bazen 3 ay kalabilmektedirler. Bir başka deyimle, otellerin boş geçirdikleri hatta bazılarının kapandığı kış aylarının tamamını kapsayan bir dönemde kamp için ülkemizde bulunmaktadırlar5.

Antalya’ya gelen takımlar ağırlıklı olarak saha ve tesislerin uygunluğu nede- niyle Belek bölgesinde kamp yapmaktadırlar. Antalya’nın ve diğer kamp turizmi ile ilgilenen bölgelerin İngiltere ve Fransa gibi kalitesi yüksek liglerden takımlara ev sahipliği yapması bu bölgelerin prestijini arttırmaktadır. Futbol turizminin bir avan- tajı da, Avrupa’nın tanınmış futbol takımlarıyla birlikte basın temsilcilerinin de gel- mesidir. Bu da işin bölgesel tanıtım boyutunda büyük rol oynamaktadır.

Bölgede (Antalya ve çevresi) yerli ve yabancı spor kulüplerin futbolcu, ant- renör, malzemeci ve yöneticilerin toplam sayısının bir dönemde 30.000 kişiye ulaş- tığı belirlenmiştir. Konu ile ilgili çalışan yaklaşık 124 aracı kurumun bir dönemde yaklaşık olarak 13,5 milyon YTL kazanç sağladığı tahmin edilmektedir. Yerli ve yabancı futbol takımlarının kamp dönemlerinde aracı kurumlarla birlikte yaklaşık olarak toplam 35 – 40 milyon dolar harcadığı tahmin edilmektedir. Bölgenin Golf ve

Ralli sporları turizminden elde ettiği gelirler de bu rakama dahil edildiğinde toplam

spor turizmi gelirinin 75 milyon dolara çıktığı tahmin edilmektedir. Antalya’nın he- definin yılda 5 bin takıma ev sahipliği yapmak olduğu ifade edilmiştir6.

Futbol takımlarının hazırlık çalışmaları ve maçları birçok basın kuruluşu ta- rafından takip edilmekte ve maçlar televizyon kanallarından yayınlanmaktadır. Bu yayınlarda takımların çalışmaları sırasında hem bölgenin hem de konaklama tesisle-

5 _{http://www.ikidakika.com/turizme-futbolun-katkisi/} 6 _{http://www.turizmgazetesi.com/news/news.aspx?id=1647}

rinin reklamı ve tanıtımı yapılmaktadır. Bu maç yayınları nedeniyle futbol kulüpleri belirli bir kazanç elde etmektedir. Ayrıca, bölgede lige hazırlık çalışmaları yapan futbol takımlarının sayılarının artmasıyla birlikte, daha önce kış sezonunda eleman çıkarmak zorunda kalan oteller, istihdama devam edebilmektedir. Birçok otel futbol turizmi sayesinde kış sezonunda kapalı olmaktan kurtulmuştur. Futbol kulüplerine hizmet veren otel sayısının artmasına paralel olarak takım sayısı da artmış futbol kulüplerinin talepleri nedeniyle kış dönemim bu şekilde değerlendiren otellerin faa- liyetleri daha genişlemiştir.