Endüstriyel Dönemde Spor Turizm

19. Yüzyıldan önce spor turizminin gelişememesinin temel nedeni ulaştırmadaki zorluklar ve sınırlamalardır. Ulaştırma olanakları bu dönem öncesinde yoktu dene- mez ama oldukça pahalı ve son derece hızı düşüktü. Örneğin, 1680 yılında İngilte- re’de Londra’dan Bath’a olan 107 mil’lik (170 km) mesafe yaklaşık olarak 60 saatte kat edilebiliyordu. 1800 yılında geliştirilen yollarla bu süre 10 saate inmişti. Ancak, zaman ve maliyet faktörleri halen çok önemliydi. 19 yy. da demiryollarının devreye girmesi ile ulaşım sosyalleşmiş ve ucuzlamaya başlamıştır. Demiryolları sporda da önemli gelişmelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu dönemde kentsel endüstri- leşmenin gelişmesi spora da yansımış ve bir anlamda spor da endüstrileşmeye başla- mıştır. 19. yy. yarışmacı sporların geliştiği ve sporların kurallaşmaya başladığı dö- nem olmuştur. İngiltere’de futbol federasyonu 1863 yılında kurulmuştur ve ilk şam- piyona 1872 yılında düzenlenmiştir. Bu dönemde spora profesyonellik de gelmiştir. Futbolun gelişmesi bir anlamda sporun demokratikleşerek halk arasında yay- gınlaşmasını da sağlamıştır. Ayrıca futbol karşılaşmalarını izlemek amaçlı seyahatler de yaygınlaşmaya başlamıştır. Endüstrileşmenin de etkisi ile 19 yy.ın ikinci yarısında batı toplumlarının gelir düzeylerinde önemli artışlar meydana gelmiştir. Örneğin, 1860’tan 1913’e kadar ücretler genel seviyesinde meydana gelen net artış % 91 ora- nındadır. Bunun sonucunda da insanlar ilk kez turizm için para ayırabilir duruma gelmiştir. Bu da doğal olarak özellikle demiryolları ile spor karşılaşmalarını izleme amaçlı seyahatleri önemli ölçüde artırmıştır. 1880 – 1890 yılları arasında futbol artık ticari bir nitelik kazanmış ve stadyum yatırımları yapılmaya başlamıştır. Bu amaçla

seyahat edebilmek yalnızca bir takımı desteklemekle sınırlı kalmayıp aynı zamanda insanlara önemli seyahat deneyimleri de kazandırmıştır.

Bu dönemlerde futbol ve kriket dışında kayak, tırmanma (climbing) ve yürü- yüş (hiking) sporları da önemli ve yaygın sporlar olmuştur. Büyük tur’un yaygınlaş- ması İsviçre Alplerinde manzaraya dönük seyahatleri geliştirirken, 1890 yıllarında Alp türü kayak özellikle macera eğilimli ziyaretçileri önemli ölçüde bölgeye çekmiştir73.

Seyahat acentalığının ilk kurucusu ve uygulayıcısı olan İngiliz Thomas Cook isimli tur operatörü faaliyet gösterdiği dönemde bu tür turizmin gelişmesinde düzen- lemiş oldukları turlarla önemli katkılarda bulunmuşlardır. Aynı şekilde dağcılık ve tırmanma kayak sporunun eşliğinde popülerlik kazanmaya başlamıştır. Alp dağları- nın zirvesine ilk kez ziyaretçi olarak 1827, 1854 ve 1872 yıllarında tırmanma giri- şimleri olmuştur74. Dolayısıyla 18. ve 19. yüzyıllardaki endüstrileşme ve teknolojik gelişmeler hem seyahatlerin hem de sporun ve spor turizminin önemli ölçüde geliş- mesini sağlamıştır.

Endüstriyel dönemden günümüze kadar spor turizminin gelişmesi aşağıda sıralanan 4 şekilde ortaya çıkmıştır75;

(1) Spor katılımcılarının demografik profili genişlemiştir.

(2) Batı toplumlarında 1970’lerden beri sağlık ve bedensel uyum(fitness) konusun- da gittikçe artan bir ilgi vardır.

(3) 1980’lerden bu yana tatil sırasında rekreasyonel faaliyetlere katılım konusunda yoğun bir talep oluşmuştur.

(4) Kentlerin gelişmesinde ve imajlarının artmasında sporun ve sportif olayların oynadığı roller konusunda gittikçe artan bir ilgi vardır. Bu da sporlar ilgili tu- rizm türleri için oldukça iyi fırsatlar yaratmaktadır.

Yukarda sıralanan gelişmeler aynı zamanda ekonomik ve politik güçler tarafından da desteklenmiştir ve aynı zamanda değişen sosyal değer ve davranışlar da spor turiz- mine yön vermiştir. Daha önce de belirtildiği üzere bu konuda teknolojinin katkısı

73 _{J.Standeven and P.De Knop, a.g.e., 1999. s.27.} 74 _{J.Standeven and P.De Knop, a.g.e., 1999. s.27.}

75 _{Thomas Hinch and James Higham, Sport Tourism Development – Aspects of Tourism ,}

oldukça fazla olmuştur76. Önümüzdeki yıllarda da spor turizminin önceki dönemlere göre daha da gelişeceği ve yükselen bir trend izleyeceği ve bunun temel nedenlerinin de aşağıdaki 4 faktörün oluşturacağı belirtilmiştir77;

a. Sağlık ve bedensel uyum konusunda gittikçe artan ilgi ve duyarlılık: Çağdaş tıp artık ortaya çıkan rahatsızlanan bir bedenin tedavisi yerine, sağlıklı bedenlerin devamlılığının sağlanması konusu üzerinde çalışmaktadır. Bedenlerin sağlıklı kalmasının en iyi yollarından biri de spor yapmaktır. Spora bu nedenle artacak olan ilginin spor turizmine de artması doğal bir sonuçtur.

b. İleri yaşlarda spora katılım eğiliminde artış: Günümüzde ve gelecekte gittikçe artan bir oranda ileri yaştaki insanların spora daha fazla katılım eğilimi olacağı öngörülmektedir. Bu kişiler bedeni zorlayan rekabetçi sporlar yerine sosyal ilişkileri geliştirici ve hoş zaman geçirmeye uygun golf, yüzme, yürüyüş ve do- ğa sporları gibi sporlara daha fazla ilgi duymaktadır. Hatta bazı ülkelerde belirli spor dalları için olgun yaşlara dönük ligler konulması da düşünülmektedir. c. Bayan sporları deneyim ve değerler: Günümüzde bayan sporlarının gelişimi

eskisine göre çok daha fazladır. Örneğin, ABD’de 7 yaş ve üzeri en az bir kez futbol oynamış olan 5.5 milyon bayan bulunmaktadır78. Bu sporlar güç sporla- rından çok eğlenceye dönük sporlardır. Bayan sporlarının gelişimi ve yaygın- laşması ile birlikte bu sporları paydaşları da ortaya çıkmıştır. Bunlar spor yöne- ticileri, organizatörler, bölge (destinasyon) yöneticileri gibi birimlerdir.

d. Alternatif spor arayışları: Yine rekabet sporlarından çok zevk ve deneyime da- yalı sporların katılımcıları alternatif sporlara gittikçe artan bir ilgi göstermekte- dir. Son yıllarda büyük ilgi görmeye başlayan yamaç paraşütü, kano, rüzgar sörfü ve dağ yürüyüşleri bu konularda iyi birer seçenek olmuştur. Bu tür sporla- rın turizm yönü daha ağır bastığı için spor turizmini de diğerlerine göre daha fazla geliştirici etkiye sahiptirler.

Sonuç olarak, spor da turizm de önümüzdeki yıllarda ve uzun dönemde daha fazla niş (niche) pazarlarla karşı karşıya kalacaktır. Bu nedenle spor turizminin yönünün

76 _{Thomas Hinch, and James Higham, a.g.e., 2004, s.6.}

77 _{James Higham, “The Future of Sport Tourism”, in Sport Tourism Destinations, Ed. James}

Higham, Elsevier, 2007, ss.289-292.

78 _{Guy Masterman, “Strategic Sport Events Management: An international Approach –} Hospitality”, Leisure and Tourism, Elsewier, 2004, s.12

de özel ilgiye dönük ve daha fazla bireysel özellikler taşıyan pazarlar olarak şekille- neceğini belirtmek gerekir.