Transfer Fiyatland›rman›n Amaçlar›

Transfer fiyatlamas›n›n amaçlar› ge-nelde üç flekilde ortaya konulabilmek-tedir. Bunlar: Vergileme ilgili amaç-lar, flirket yönetimi ile ilgili amaçlar

ve uluslararas› amaçlard›r. Vergileme ile ilgili amaçlar, vergi yükünü idare etme, vergi düzenlemelerine uymak, tarifeleri idare etme fleklinde özetle-nebilir. fiirket yönetime iliflkin amaç-lar, çal›flanlar›n performans de¤erlen-dirmesini yapmak, yöneticilere moti-vasyon sa¤lamak ve teflvik etmek ola-rak gösterilebilir (Wilson, 1993).

Uluslararas› amaçlar, rekabetçi piya-sadaki konumunu sürdürmek, nakit transfer s›n›rlamalar›ndan kurtulmak, ülkeler aras› enflasyon ve döviz kuru riskini minimize etmek, gerçek mali-yetler ve geliri uygun bir flekilde yan-s›tmak olarak söylenebilir (Cravens, 1997).

Yap›lan araflt›rmalarda çok uluslu flir-ketlerin beyan ettikleri kazançlar›n yerel vergi oranlar› ile ters orant›l› ol-du¤u ve bunun bir k›sm›n›n firma içi ticaret sonucu ortaya ç›kt›¤›n› göster-mifltir (Borkowski, 2002). ABD’ye it-hal edilen ürünlerle ilgili yap›lan bir araflt›rmada da, ithalatta beyan edilen de¤erle, vergi ve gümrük vergisi oran-lar› aras›nda anlaml› iliflkiler bulun-mufltur (Swenson, 2001). Bunun ya-n›nda Madan da, vergi oranlar›n›n fir-malar aras› ticaretin yap›s›n›

etkiledi-¤i sonucuna ulaflm›flt›r (Madan, 2000).

Bir baflka çal›flmas›nda Madan, ev sa-hibi ülkede (host country) vergi oran-lar›n›n yüksek olmas›n›n, firmalar aras› ara mal (intermadiate goods) ti-caretinde, çok uluslu flirketlerin daha

yüksek transfer fiyat› belirleme e¤ili-minde oldu¤unu göstermifltir (Madan, 1998). Bunun yan›nda Ernst&Yo-ung’›n yapt›¤› araflt›rmada da, firma-lar›n %90’n› transfer fiyatland›rman›n kendileri için çok önemli oldu¤unu belirtmifl ve önümüzdeki iki y›l içinde kendileri için çok kritik ve önemli olaca¤›n› bildirenlerin oran› da %77 oran›nda ç›km›flt›r (Ernst&Young, 2005: 5-15). Yani, vergisel konular›n, transfer fiyatland›rma güdüleyicisi ol-du¤u ampirik olarak kan›tlanm›flt›r.

Çok uluslu flirketlerin vergiden kaç›n-ma yoluna gitmeleri, vergi idareleri-nin genifl kapsaml› kurallar koymala-r›na sebep olmufltur (Ho ve Lau, 2002: 63). Bu kurallar genellikle örtü-lü sermaye (thin capitalization) ve transfer fiyatland›rmas›na yönelik ol-mufltur (Zee, 1998: 588). Bunun sebe-bi flirketlerin genellikle transfer fiyat-land›rma yoluyla ülkelerin vergi ta-banlar›n› (tax base) afl›nd›rmalar›d›r (Emmanuel, 1999). Bu nedenle, trans-fer fiyatland›rma sadece çokuluslu flirketler için de¤il, özellikle gelifl-mekte olan ülkeler olmak üzere, bir-çok ülke ekonomisi için de önemli bir konu olmufltur (Lee, 2006). Transfer fiyatland›rma manipülasyonlar›n›n az geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde yayg›n oldu¤u kabul görse de, makro-ekonomik ölçekte bu kan›n›n yanl›fl oldu¤unu gösteren (en az›ndan Çin Halk Cumhuriyeti’nde) araflt›rmalar da mevcuttur (Chan ve Chow, 1997).

fiirketler transfer fiyatland›rma ifllem-lerinde, vergi suçu ifllemifl olmamak için, vergi otoritelerinin kurallar›na uymak zorundad›r. Bu nedenle, trans-fer fiyatland›rma ifllemlerinin vergi kanunlar›na uygun olmas› gerekir.

Transfer fiyatland›rma ifllemlerinin vergi kurallar›na uygunlu¤u, genellik-le vergi departmanlar› ve Finansal Genel Müdür (CFO) veya mali ifller departman› taraf›ndan yap›l›r. Ancak bu uygunlu¤un sa¤lanmas› konusun-daki sorumlulu¤un hangi departmana ait olaca¤› bölgeler (k›talar) aras›

farkl›l›k gösterir. Amerika bölgesinde bu sorumluluk büyük ölçüde vergi de-partmanlar›na aitken, Asya-Pasifik ve Avrupa birli¤i ülkelerinde bu sorum-luluk CFO veya mali ifller departma-n›na aittir (Ernst&Young, 2005: 17).

3.Transfer Fiyatland›rmaya ‹liflkin ABD ve OECD Düzenlemeleri Transfer fiyatland›rmas›na iliflkin ola-rak dünyadaki ilk yasal düzenlemeler ABD’de yap›lm›flt›r. Düzenlemelerde ve uygulamalarda bu ülke bafl› çek-mifltir. Bundan sonra di¤er ülkeler ve uluslar aras› kurulufllar yapt›klar› dü-zenlemelerde, sürekli ABD örne¤ini esas alm›fllard›r (Kapusuzo¤lu, 1999).

Özellikle OECD’nin düzenlemeleri, ABD Gelir ‹daresinin genifl kapsaml›

ve detayl› düzenlemelerinden ilham alm›flt›r (Plasschaert, 1994: 4).

Transfer fiyatland›rmas› konusu

ABD’de Gelir Vergisi Kanunu’nun 482 numaral› k›sm›nda (Internal Re-venue Code, Section 482) yer alm›fl-t›r. Bu k›s›m ilk olarak 1928 y›l›ndaki Gelir Anlaflmas›nda (The Revenue Act of l928) yer almaktad›r (Kapusu-zo¤lu, 1999). Daha sonraki önemli geliflme, 1968 y›l›nda 482 numaral›

k›sm›n bugünkü fleklinin yay›nlanma-s›yla ortaya ç›km›flt›r. ABD’nin 1968 y›l›ndaki hukuksal düzenlemelerinden sonra konu ile ilgili olarak dünya li-derli¤ini ele alm›flt›r. Bundan sonra di¤er ülkeler de emsallerine uygunluk ilkesini benimsemeye bafllam›fllard›r.

ABD’nin çal›flmalar› beraberinde OECD’nin 1979 ve 1984 Rehberleri-nin ortaya ç›kmas›na vesile olmufltur (Kim ve Swinnerton, 1997). 1986 Vergi Reform’unun bir parças› olarak transfer fiyatland›rma ile ilgili olarak 482 numaral› bölüm alt›nda 1988’de, fiirket ‹çi Fiyatland›rman›n Bir Çal›fl-mas› yay›mlanm›flt›r. Bu k›s›m, yöne-ticiler ile vergi idaresi aras›nda bir ta-k›m tart›flmalar› beraberinde getirmifl ve nihai düzenlemeler 1994’ten 1996’a kadar yay›nlanm›flt›r (Gustaf-son ve di¤erleri, 1997: 500).

ABD’deki 482 numaral› bölüm di¤er grup içi ifllemlerinde oldu¤u gibi çok uluslu flirketlerin mal ve hizmet ihraç ve ithalat›ndaki fiyatlar›n emsallerine uygun olmas›n› vurgulamaktad›r.

ABD uygulamas›nda, emsallere uy-gunluk ilkesinin uygulanmas›nda 1994 y›l›ndan önce sadece fiyatlar

üzerinde durulmufltur. 482. Bölümde 1994 y›l› ve izleyen dönemde yap›lan de¤iflikliklerle emsallere uygunluk sa-dece fiyatlar üzerinde yo¤unlaflmak-tan ziyade, ifllemler sonucu elde edi-len karlar› da kapsar hale gelmifltir.

Gelir idaresi ba¤l› flirketler aras›ndaki fiyatlar›n emsallerine uygun olmas›-n›n yaolmas›-n›nda, ifllemlerden elde edilen karlar› da incelemeye alm›flt›r (Kapu-suzo¤lu, 1999: 61-62). Ancak tüm bu düzenlemelere ra¤men, global vergi sistemi içinde transfer fiyatlama tek-nikleri ABD firmalar›n›n karlar›n› de-nizötesine (overseas) tafl›mas›na etkili bir flekilde izin vermektedir (Mandol-fo, 2007).

OECD ilk olarak 1963’te, çifte vergi-lendirmeyi önleme amaçl› olarak Ge-lir ve Servet Vergilerinde Vergi An-laflmas› Modeli’ni (Model Tax Con-vention on Income and on Capital) (OECD Modeli) tan›mlam›fl ve o gün-den beri bunu güncellemektedir. Ör-tülü kazanç ve örÖr-tülü sermaye ile ilgi-li olarak OECD Modeilgi-li’nin 9 uncu, 25 inci ve 26 ›nc› maddelerinde dü-zenlemeler bulunmaktad›r (OECD, 2000). OECD, bu maddelerin uygu-lanmas› ile ilgili olarak üye ülkelere tavsiye niteli¤inde, Çok Uluslu Te-flebbüsler ve Vergi ‹dareleri ‹çin Transfer Fiyatlamas› Rehberi (The Guidelines for the Multinational En-terprises and the Tax Administrati-ons) (Transfer Fiyatland›rmas› Reh-beri) haz›rlam›fl, ilk defa 1979 y›l›nda

yay›nlam›flt›r. Transfer Fiyatland›rma Rehberi OECD taraf›ndan güncellen-mektedir. Güncellemelerle birlikte 1995ve 1999 y›llar›nda yeniden bas›lm›flt›r (Aktafl, 2003; Emmanuel, 1999).

4. Emsallere Uygunluk ‹çin Gelifltirilen Yöntemlerinin (Transfer Fiyatlama