BORÇLUNUN ÖLÜMÜ HAL‹NDE VERG‹ CEZALARININ

DURUMU

V.U.K.’nun 372. maddesinde “ölüm halinde vergi cezas› düfler” hükmü yer almaktad›r. Bu hüküm mirasç›la-r›n sorumlulu¤u ilkesinin tek istisna-s›n› teflkil etmektedir.

Ceza kesmenin amac›, suçu iflleyen kifliyi iflledi¤i hukuka ayk›r› fiilden dolay› cezaland›rma ve bu suretle onun bir daha suç ifllemesini önle-mektir (fienyüz, 2003, 139). Bu an-lamda ölen bir flahs›n bir daha suç ifl-lemesi bahis konusu olamayaca¤›n-dan, ceza kesilen bir kiflinin ölmesi halinde cezan›n kalkaca¤›n› kabul et-mek gerekir. Yasa hükmüne göre ce-zalar›n kifliselli¤i ilkesi mucibince mükellefin/ilgilinin/vergi sorumlusu-nun ölümü halinde ölümünden önce veya daha sonra uygulanacak cezalar düfler, mirasç›lardan aranmaz (Tosu-ner ve Ar›kan, 2006, 284). Ortadan kalkacak olan vergi de¤il cezalard›r (fienyüz, 2003, 139). Ölüm halinde gecikme zamm› ve gecikme faizi gibi

fer’i kamu alacaklar› düflmez (Aslan, 2005, 253 ). Ayr›ca ölümden önce suç eflyas›n›n , örne¤in sahte belge bas›-lan matbaa makinesinin zapt ve müsa-deresi ve mahkeme masraflar›na dair kesinleflmifl hükümler infaz edilir (Yi¤it, 2004, 237).

Ancak ölüm tarihi itibariyle tahsil edilmifl olan ceza tutarlar› varislere iade edilmez (Beyanname Düzenleme K›lavuzu, 2005, 1080). Ayr›ca varis-ler miras› reddetmemifl olsalar bile, murisin cezalar›n› devralamazlar (Aslan, 2005, 253). Ölene ait olup mi-rasç›lar taraf›ndan sehven ödenen ce-zalar›n mirasç›lara iadesi gerekir.

An›lan yasa maddesinde; ölüm halin-de vergi cezas›n›n düflece¤i belirtil-mifltir. Ancak burada ölen kifli ile ce-za aras›nda illiyet ba¤› olmas›

gerekti-¤i tabiidir. Yani cezan›n ölen kiflinin fiilinden kaynaklanmas› gerekir, yok-sa mirasç›lar›n›n kanuna ayk›r› yada eksik fiillerinden kaynaklanan vergi cezas› mirasç›lar ad›na hisseleri ora-n›nda kesilecektir. Ölümle ayn› sonu-cu do¤uran di¤er bir hal de Medeni Kanunu’nun 31’nci maddesinde dü-zenlenen ölüm karinesidir (Yi¤it, 2004, 236). Buna göre ceza muhatab›

için ölüm de¤il, ölüm karinesi söz ko-nusu ise vergi cezalar›na etkisi ölüm gibidir (fienyüz, 2003, 139).

Di¤er yandan varislerin sorumlu s›fa-t›yla ölen mükellef ad›na yapmalar›

gereken ödevleri yerine

getirmemele-ri halinde kendi adlar›na kanunda ön-görülen cezalar kesilir. Ancak bunlar mirasç›lardan her birinin, miras hisse-leri nispetinde sorumlu olduklar› ver-gi k›sm›na iliflkin cezalara inhisar eder (Özbalc›, 2003, 880 ). Mirasç›la-r›n ölene ait gelir unsurlaMirasç›la-r›n›, kanunen tespit edilen sürede beyan etmeleri gerekirken; bu ödevi yerine getirme-yen mirasç›lar ad›na ceza kesilir. Bu durumda mirasç›lardan her biri, ken-dine ait vergiye iliflkin ceza k›sm› için ceza indirimi talebinde bulunabilirler.

Örne¤in ölümle ilgili beyannameleri vermemek, noksan bildirimlerde bu-lunmak vs. gibi fiillerde varislerin kendi kusurlar› söz konusudur. Bu ne-denle, yasalara ayk›r› fiillerden dolay›

adlar›na hisseleri oran›nda ceza kesi-lir. Mirasç›lara ceza uygulamas›nda;

VUK da ilgili maddelerde yaz›l›

“hadler” in hesab›nda sadece kendi hisseleri dikkate al›nacak ve mukaye-se buna göre yap›lacakt›r.

Ölüm gerçek kifliler için söz konusu oldu¤undan bahsedilen hususlar ta-mamen gerçek kifliler için geçerlidir.

Ancak ölüm halinde cezan›n düflme-sinde, adi ortakl›k, adi komandit flir-ket ve kolektif flirflir-ket ortaklar› için ba-z› farkl›l›klar var oldu¤undan konuyu flirketin ve cezan›n nev’ine ve de ce-zan›n kayna¤›na göre de¤erlendirmek gerekir. fiöyle ki;

Gelir vergisi ve geçici vergiye iliflkin vergi ziya› cezalar› adi flirket ve

ko-lektif flirkette ortaklar, adi komandit flirkette komandite ortaklar ad›na ke-silir. Dolay›s›yla adi flirket ortaklar›, adi komandit flirketin komandite or-taklar› ile kolektif flirket oror-taklar›n›n ölümü halinde kesilmifl ve kesinlefl-mifl cezalar gelir vergisi ve geçici ver-giye iliflkin vergi ziya› cezalar›

düfltü-¤ü gibi, tespit edilecek fiillerden dola-y› da vergi ziya› cezas› kesilmez, ke-silemez.

Özel tüketim vergisi, katma de¤er vergisi ve gelir vergisi stopaj›na ilifl-kin vergi ziya› cezalar› ile usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalar› ortakl›k ad›na kesilir. Bu nedenle ortaklar›n ölümü bu cezalar›n uygulanmas›n›

önlemez. Yaln›z adi flirkette flirket ad›na kesilmesi gereken cezalar›n ta-mam›nda ölen orta¤›n pay›na düflen ceza ortadan kalkar (Beyanname Dü-zenleme Klavuzu, 1080). Dan›fltay verdi¤i bir karar›nda (Dn. 3. D’nin 15.11.1988 tarih, K:1988/2656, E:1988/153 Say›l› Karar›.); “kollektif flirket tüzel kiflili¤i ad›na kesilen cezadan, ölen or-ta¤›n vergi asl›na isabet eden k›sm›n›n iptali gerekti¤ine” karar vermifltir.

Cezalar›n ölümle kalkmas› gerçek ki-fliler için bahis konusu oldu¤undan ve sermaye flirketlerinde ve di¤er tüzel kifliliklerde cezalar tüzel kiflilik ad›na kesildi¤inden ortaklardan birinin veya birkaç›n›n ölümü cezay› kald›rmaz.

Vergi sorumlusu olarak yerine mesi gereken ödevlerin yerine

getiril-memesi durumunda kesilecek cezalar sorumlunun eyleminden kaynaklan›p, sorumlu ad›na kesilmesi gerekti¤in-den bu cezalar da, sorumlunun ölümü durumunda düfler. Örne¤in, küçük ve k›s›tl›n›n ödevlerinin yerine getirilme-mesi suçunu iflleyen bunlar›n yasal temsilcileri oldu¤undan ceza bunlar ad›na kesilir. Küçük ve k›s›tl›n›n ölü-mü cezay› kald›rmaz (Y›lmaz, 2004, 101).

Dar mükelleflerde vergi cezas› Türki-ye’deki temsilci ad›na sal›nmakla be-raber, temsilci ödemeyi as›l mükellef ad›na yapmaktad›r. Bu nedenle dar mükellefiyette gerçek kifli olan mü-kellefin ölümü halinde temsilci ad›na kesilmifl olan ceza kalkar (Pehlivan, 2006, 92).

Vergi yarg›lamas›na tabi hürriyeti ba¤lay›c› vergi cezalar›n› gerektiren suçlarda san›¤›n ölümü davay›, mah-kumun ölümü ceza mahkumiyetini ve ceza mahkumiyetinin bütün sonuçla-r›n› ortadan kald›r›r (Yi¤it, 2004, 236). Bu ba¤lamda hürriyeti ba¤lay›-c› cezalar; TCK'nun 96'nba¤lay›-c› (Yeni TCK md.64) maddesine istinaden kal-kar. Bu maddeye göre, failin ölümü halinde tahkikat yap›lmakta ise takip-sizlik karar› verilir. Tahkikat baflla-mam›flsa tahkikat yap›lmaz. Dava aç›lm›flsa dava düfler, ceza kesinlefl-mifl ancak infaz edilmekesinlefl-mifl ise infaz yerine getirilmez. Hapis cezas› para cezas›na çevrilmiflse para cezas› da kalkar ( Yüksel, 2004, 60). Ezcümle

ölüm halinde vergi ziya› cezas›, usul-süzlük cezas› ve özel usulusul-süzlük ce-zas› gibi idari vergi cezalar› yan›nda vergi yarg›lamas›na tabi hürriyeti ba¤lay›c› vergi cezalar› da kalkmakta-d›r.