Transfer Fiyatlandırması Kavramı

Çok uluslu şirketlerin faaliyetlerinin üst noktalara ulaştığı günümüzde, ülkeler kendi topraklarındaki faaliyetlerden elde edilen karların vergilendirilmeden diğer ülkelere transfer edilmesini önlemek için çaba göstermektedirler. Bu çaba bir yandan, çok uluslu şirketlere kapılarını açıp, vergi sığınağı oluşturarak haksız vergi rekabeti yaratan küçük vergi cennetleri ile mücadele şeklinde gerçekleşirken; diğer yandan şirketlerin faaliyetlerindeki fiyatlandırmaların mercek altına alınıp sıkı denetimi şeklinde gerçekleşmektedir256. Çok uluslu şirketlerin vergilendirilmesindeki 254 VURAL, a.g.e., s. 626. 255 VURAL, a.g.e., s. 541. 256

Yakup TÜRK, “Geçmişten Günümüze Transfer Fiyatlandırması”, Vergi Dünyası, Sayı: 318, Şubat 2008, s. 105.

en büyük problem maliyetin birden fazla ülkeye paylaştırılmasıdır257. Bu nedenle çok uluslu şirketlerin, global ve nihai vergi yükünü en aza indirecek davranış ve uygulama içinde oldukları için, transfer fiyatlandırması böyle bir çatışma ve çabanın ürünü olarak doğmuştur. Öyle ki bazı işletmelerin karlarını yüksek oranlı vergilerden kaçırıp düşük oranlı vergilere yöneltmek için fiyatları olduğundan düşük veya yüksek gösterdiğine ilişkin bulgular mevcuttur258. Transfer fiyatlandırması kullanılmak suretiyle uluslararası bir şirket, yüksek vergi oranının olduğu bir ülkedeki bağlı

şirketine yüksek fiyatla mal satarak ya da düşük fiyatla mal alarak bu firmanın karını ve dolayısıyla ödeyeceği vergiyi düşürmeye çalışabilmektedir259. Transfer fiyatlandırması, bunu uygulayan ülkeler lehine, fakat bundan etkilenen ülkeler aleyhine olmak üzere vergi rekabeti doğurmaktadır260.

Çokuluslu işletmeler, transfer fiyatlamasını çeşitli amaçlarla kullanabilmektedirler. Çokuluslu işletmelerde transfer fiyatlamasının başlıca amaçları şunlardır261:

• Vergileri azaltmak,

• Gümrük vergilerini azaltmak ve kota engellerini aşmak,

• Döviz kontrollerinden kaçınmak,

• Çokuluslu işletmenin ortak girişimden aldığı kar payını/oranını artırmak,

• Bağlı firmanın gerçek karlılığını gizlemek,

• Grup şirketleri arasında dolaylı yoldan fon transferi yapmak,

• Adil bir performans değerlemesi sağlamak,

• Rekabet üstünlüğü elde etmek veya rekabetçi pozisyonunu korumak.

Transfer fiyatlandırması sisteminin önemli bir stratejik amacı, vergi yükünü ulusal ve uluslararası boyutta asgari düzeye çekmektir. Mamulün yüksek bir fiyattan vergi oranlarının daha yüksek olduğu bir ülkeye transfer edilmesi firmanın vergi yükünü azaltacaktır. Transfer, satın alan taraf için maliyetlerde artışa ve bulunduğu ülkede daha az vergi ödenmesine neden olacaktır. Aynı zamanda, satın alan tarafın

257

Harvey S. ROSEN, Public Finance, Fifth Edition, Irwin McGraw – Hill, London 1998, s.416. 258

Soner YAKAR, Elif ÜNAL, “Transfer Fiyatlama ve Çok Uluslu İşletmeler Açısından Bir Değerlendirme”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı: 222, Mart 2007, s. 124.

259

Ayşe PAMUKÇU, “Yeni K.V.K.’na Göre Örtülü Sermaye ve Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı”, Lebib Yalkın Mrvzuat Dergisi, Sayı:34, Ekim 2006, s. 249.

260

Selahattin TUNCER,”Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımında Kaos”, Yaklaşım, Sayı:182, Şubat 2008, s. 11.

261

Adem ANBAR, “Çokuluslu İşletmelerde Transfer Fiyatlandırması”, Vergi Dünyası, Sayı:324, Ağustos 2008, s. 148.

ülkesinde göreceli olarak daha düşük vergi oranlarının uygulanması, yüksek kar marjları üzerinden daha az vergi ödenmesine neden olacaktır262.

Transfer fiyatlarının değiştirilmesi ile ulaşılmak istenen vergi ile ilgili amaçları

şöyle sıralamak mümkündür263;

• Vergi oranı yüksek olan ülkelerde, bağlı şirketlerden yüksek fiyatla alış ve düşük fiyatla satışlar, vergi oranı düşük olan ülkelerde ise tersi uygulamalarla daha az vergi ödenmesi,

• Dışarıya ödenen karpayı, patent, know-how ve marka hakkı karşılığı stopaj vergisi alınacaksa bunlar için yapılacak ödemelerin dışarıdan alınan malların fiyatı içinde yurtdışına kaydırılmasıyla daha az stopaj vergisi ödenmesi,

• Vergi oranı yüksek olan ülkelerdeki firma tarafından bağlı olduğu şirket grubundaki diğer şirketlere uygulanması gereken hizmet, gayrimaddi haklar vb. karşılığı bedellerin düşük veya hiç gösterilmemesi ve böylece diğer

şirketlere ait olan maliyetlerinde üstlenilmesi yoluyla vergilerin azaltılması,

• Dışarıdan ithal edilen malların transfer fiyatının düşük gösterilerek gümrük vergileri ve KDV’nin daha az ödenmesi,

• Kar transferlerine, döviz ve kurlara konulan sınırlamalardan korunmak için transfer fiyatları değiştirilerek daha az vergi ödenmesi,

• Çokuluslu şirketin merkezinde yapılan ve bağlı şirketlerin yararlandığı hizmet bedellerinin bağlı şirketlere paylaştırılmasında, vergi oranı yüksek olan ülkelerdeki bağlı şirketlerin payı artırılırken vergi oranı düşük olan ülkelerdeki bağlı şirketin payı azaltılarak vergi oranı yüksek olan ülkedeki şirketin maliyetlerinin artırılması suretiyle daha az kar ve böylece daha az vergi ödenmesi.

Mal ve hizmet satışlarının çok uluslu şirketler grubunun çeşitli ülkelerdeki kolları, iştirakleri arasında yapılması durumunda transferler uluslararası düzeyde gerçekleşmekte ve fiyatlandırmalarda uluslararası transfer fiyatlandırması başlığı altında değerlendirilmektedir. Aynı ülkede grup içi şirketler arasında gerçekleşen işlemler sadece o ülkenin vergi gelirlerini ilgilendiriyor olmasına karşılık, uluslararası

262

İbrahim ORGAN, Muhsin ÇELİK, “İşletmelerde Vergisel Bir Planlama Unsuru: Transfer Fiyatlandırması”, Vergi Dünyası, Sayı:301, Eylül 2006, s. 136.

263

İhsan GÜNAYDIN, “Uluslararası Transfer Fiyatlanın Vergisel Amaçları”, Vergi Dünyası, Sayı: 216, Ağustos 1999, s. 169.

karakterli yapılan mal ve hizmet transferlerinin fiyatlandırması birden fazla ülkenin milli gelirini yakından ilgilendirmektedir264.

Uluslararası ekonomi de meydana gelen bu gelişmeler yalnızca çok uluslu

şirketlerle vergi idareleri arasında problemler çıkmasına sebep olmamakta aynı zamanda ülkeler arasında da sorunlara neden olmaktadır. Bu nedenle uluslararası işbirliği zorunlu hale gelmektedir. Bu konuda OECD tarafından 1977 yılında hazırlanmış olan OECD Vergi Anlaşma Modeli, 1979 yılında tüm ülkeler tarafından kullanılacak bir rehber haline getirilmiştir; bu rehber, üzerindeki geniş çaplı revizyon sonrasında 1995 yılında son şeklini almıştır. Üye ülkeleri bir düzene uymaya teşvik eden; transfer fiyatlandırmasından kaynaklanan sorunları ve çözümleri içeren bu rehber uyulması zorunlu bir kanun niteliği taşımamaktadır. Ancak OECD üyesi ülkeler, kendi kanuni düzenlemelerinde bu rehberi esas almaktadır265.