Tavafta hata

3.5.2.5.1. Tavafla ilgili genel hükümler

Tavaf, hac ve umre niyetiyle Mekke’ye gelenlerin farz, vacip, sünnet veya müstehap olarak yapmaları gereken bir ibadettir. Kabenin etrafında dolaşmayı (dönmeyi) ifade eden tavaf fiili, hac ve umre için gerekli olan menâsiktendir. Hac veya umre ibadetinin rüknü olan tavaf yerine getirilmediğinde hac veya umre geçerli olmazken vacip olan tavafın yerine getirilmemesiyle kişi cezaya çarptırılır. Sünnet ve müstehap olan tavafların terkinde hac ve umre geçerlidir fakat ibadetin sevabında eksiklik olur.337 Kâbe’nin etrafında dönmeyi ifade eden tavafın, her turuna “şavt” denir.338

335 Kâsânî, a.g.e, II, s.141. 336 Kâsânî, a.g.e, II, s. 140.

337 Tavaflar; ziyaret, kudûm, vedâ, umre, tahiyyetü’l-mescid, tatavvu ve adak tavafı olarak yedi çeşittir. Hanefi fakihlerine göre hac ve umre ile ilgili olanlar dört tanedir. Bu tavaflar şunlardır:

1. Ziyaret tavafı: Arafat dönüşü yapılan ve Haccın rüknü olan bir tavaftır. Bu tavaf “ifâda tavafı, farz tavaf ve rükün tavafı” gibi isimlerle adlandırılır. Bu tavafın geçerli olabilmesi için: Arafat vakfesinden sonra, niyet edilerek ve belirlenen vakitte yapılması gerekir. Bu tavafın son vakti Ebû Hanîfe’ye ve mezhebin tercihine göre Kurban Bayramının üçüncü günü güneş batıncaya kadardır. Efdal olanı ise bayramın birinci günü bu tavafın yapılmasıdır.

2. Kudûm tavafı: Mekke’ye gelip Kâbe’yi selâmlama amacıyla yapılan tavaftır. Bu tavaf “kudûm kâdim, vürûd, tahiyye ve likâ” isimleri ile adlandırılır. Afakiler (Mîkât sınırları dışında oturan kimseler), ifrad veya kıran haccı yapmak istediklerinde sünnet olarak bu tavafı yaparlar. Mekke’ye gelince yapılması müstehap olan bu tavaf, Arafat vakfesine kadar da yapılabilir. Kudüm tavafını, ifrad haccı yapanların Mekke’ye varınca eda ettikleri ilk tavaftır. Kıran haccı yapanların ise umreyi tamamladıktan sonra eda ettikleri bir tavaftır. Kudüm tavafını Mîkât sınırları içinde oturanlar, özel hallerindeki kadınlar ve Mekke’ye uğramadan Arafat’a çıkanlar yapmaz. Bu tavafın ilk üç şavtında remel yapılır. Bu tavaftan sonra da sa‘y yapılır. Kâsânî, a.g.e, II, s. 146-147.

3. Vedâ tavafı: Memleketine dönecek olan hacıların son yaptıkları tavaftır. Bu tavaf “sader ve âhirü’l-ahd” tavafı gibi isimlerle adlandırılır. Vedâ tavafı hac menasiklerinin sonuncusu olup hacıların vacip olarak yaptıkları bir tavaftır. Veda tavafının yapılma vakti ziyaret tavafının yapılmasından sonra başlayıp Mekke’den ayrılma zamanına kadardır. Vedâ tavafının özürsüz olarak terkedilmesinden dolayı dem gerekir. Tavafı terkeden kişi, henüz mîkât sınırından çıkmamışsa ihramsız olarak, çıkmışsa da ihramlı olarak Mekke’ye döner ve bu tavafı eda ederse dem borcundan kurtulur. Bu tavafta remel ve sa‘y yoktur. Kâsânî, a.g.e, II, 160.

4. Umre tavafı: Hanefîlerce umrenin tek rüknüdür. Bu tavafın ilk vakti umre niyetiyle ihrama girmekle başlayıp son vakti yoktur. Serahsî, a.g.e, IV, s. 34-38.

338 Hanefî mezhebine göre şavtların dördü rükün, üçü vaciptir. Farz veya vâcip tavaflarda bu konuda şüpheye düşen kimse tavafını iade eder.

Hanefi mezhebinde tavaf; vaktinde, ibadet niyetiyle, Mescid-i Harâm sınırları dâhilinde, Kâbe’nin etrafında dolaşarak ve şavtların çoğunluğunun yapılmasıyla gerçekleşir. Abdestli bir şekilde339 _{örtünmüş (setr-i avret) olarak,}340 _Kâbe’nin

sağından ve Hatîm denilen yerin dışından yürüyerek341 _{şavtların sayısını yediye}

tamamlayıp da sonrasında iki rek‘at namaz kılındığında342 _{tavafın vâcipleri}

gerçekleşir.

3.5.2.5.2. Tavaf ile ilgili konularda hata

Bu konuda meydana gelen hatalar tavafın yapılış şeklinde, abdestsiz veya cünüp olarak yapılmasında ya da tavaf veya şavtlarının terkinde ortaya çıkar. Hükümleriyle birlikte bu konuya şu örnekler verilebilir:

Kişinin şekil ile ilgili hata durumları ve sonuçları şöyledir: Kâbe’yi sola alarak tavaf etmek gerekir. Yanılarak Kâbe’yi sağına alıp da tavaf eden kişinin tavafı geçerli olmakla birlikte kendisine ceza kurbanı vacip olur.343 _{Tavafı hatîmin dışında yapmak}

gerekir.344 _{Yanılıp da tavafı hatîmin içinde yapan kişiye de dem gerekir.}345

Sağlıklı kişilerin tavafı yürüyerek yapmaları gerekir. Özürlü olmadığı hâlde binitli olarak tavaf eden kişinin tavafını iade etmesi gerekir. Tavafını yürüyerek iade etmezse ceza kurbanı kesmelidir.346

Abdest alması veya gusletmesi gereken kişiye, kendisinin abdestli olduğu veya gusül aldığını zannederek ziyaret tavafı yaptığında ceza gerekir. Ceza ziyaret tavafını abdestsiz yapanın koyun, cünup olarak yapanın ise deve şeklindedir. Ancak abdestsiz veya cünup olarak tavafı yaptıktan sonra bu tavafı Mekke'de kaldığı günlerde iade

339 Ziyaret tavafının cünüp olarak veya kadınların özel hallerinde yapılması durumunda ceza olarak bedene, abdestsiz yapılması halinde ise dem gerekir. Umre tavafının cünüp veya abdestsiz yapılması durumlarında ise dem gerekir. Serahsî, a.g.e, IV, s. 38.

340 Avret uzuvların dörtte biri veya daha çoğu açılınca ceza gerekirken daha azının açılmasında ise ceza gerekmez.

341 Mazeretsiz olarak tekerlekli araçlarla tavaf edenlerin ceza kurbanı kesmesi gerekir. Serahsî, a.g.e, IV, s. 45. 342 Tavaftan sonra farz namaz kılınırsa bu tavaf namazının yerini tutar. Tavaf namazını kerâhet vaktinde kılmak mekruhtur. Tavaf namazının terkinden dolayı ceza gerekmez.

343 Serahsî, a.g.e, IV, s. 44, 85.

344 Hatim; Kâbenin kuzey cephesinde yarım daire şeklinde duvarla çevrilmiş ve Kâbeden kabul edilen yerdir. Fîruzâbâdî, a.g.e. I, s. 372; İbni Manzur, a.g.e, IV, s. 140

345 Serahsî, a.g.e, IV, s. 11, 46. 346 Serahsî, a.g.e, a.g.e, IV, s. 44.

eden kişi ceza kurbanı ödemez.347 _{Ziyaret tavafını cünup olarak yapan kişi veda}

tavafını yapmadan ailesine dönmüşse, hatasının farkına vardığında ziyaret tavafını yapmak için tekrar Mekke'ye döner. Mekke'ye döneceği zaman yeni bir ihrama girmesi gerekir. Eğer Mekke'ye dönmezse kendisine ziyaret tavafını cünüp olarak yaptığı için deve, veda tavafını terk ettiği için de koyun kurbanı vacip olur.348

Ziyaret tavafının çoğunu yani yedi şavttan en az dördünü cehaletten kaynaklanan bir hata sebebiyle eksik yaptıktan sonra veda tavafını da terk eden kişi, ihrama girip ziyaret tavafının eksik kalan dört şavtını kaza eder. Sonra da veda tavafını yapar. Şayet ziyaret tavafının dört şavtını yaptıktan sonra veda tavafını yapmayıp memleketine gitmişse artık geri dönmez. Fakatiki ceza kurbanı gönderir. Bu ceza kurbanlarından biri üzerinde borç olarak kalan ziyaret tavafının şavtlarını yapmadığından diğeri de veda tavafını yapmadığındandır.349