Namazın rükünlerindeunutma

Namazın rükünlerinden herhangi birisinin unutularak, kasıtlı olarak veya hata ile terk edilmesi ve namazın içide eda edilmemesi durumunda namaz sahih olmaz. Unutma sebebiyle geciktirme durumunda ise sehiv secdesiyle namaz tamamlanmış olur. Bu kısımda, iftitâh tekbiri, kıraât, rükû’, secde ve ka‘de-i ahiredeki unutma ile ilgili konular üzerinde durulacaktır.

4.2.1.2.1. İftitah tekbirinde unutma

Namaza iftitah (tahrime) tekbiri ile başlanır. Bu tekbir ile başlanılmayan namaz geçerli olmaz. İftitah tekbirini unutarak namaza başlayanın namazı geçersizdir.448

İftitah tekbiri almayı unutarak başladığı namazın rükûsunda iftitah tekbirini hatırlayan ve burada iftitah niyetiyle tekbir alan kişinin de tekbiri geçerli değildir ve namaza başlamış da olmaz. Zira iftitah tekbirinin yeri kıyamdır.449

Kıraat yapılırken iftitah tekbiri almadığını zannedip tekbiri ve kıraati tekrarlayan kimse daha sonra iftitah tekbiri ile namaza başladığını hatırlarsa sehiv secdesi yapmalıdır. Çünkü iftitah tekbiri ve kıraat tekrarlanmış ve rükû da geciktirilmiştir.450

4.2.1.2.2. Kur’ân okumada (kıraatte) unutma

Kıraat cumhura göre namazın rükünlerindendir. Ebû Hanîfe'ye görekıraat miktarıbütün namazlarda uzun veya kısa olsun bir ayettir. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'e göre bütün rekâtlarda üç kısa ayet veya uzun bir ayettir.451

447 İbnü’l-Hümâm, a.g.e, I, s. 268; Molla Hüsrev, a.g.e, I, s. 63; İbn Âbidîn, a.g.e, I, s. 418. 448 Serahsî, a.g.e, I, s. 208.

449 Ebü’l-Meâlî, a.g.e, I, s. 296.

450 Mehmet Zihni Efendi, a.g.e, 490 /781.

451 Ebu Yusuf’a göre üç ayetten aşağısıyla kıraat gerçekleşmez. İbn Nüceym, Bahru’r-Râik, I, s. 309; Serahsî, a.g.e, I, s. 221.

Kıraatte unutma konusu; namazda okumayı unutma, namazda ümmi olma durumunda unutma, kıraati unutulan rekâtın namazını unutma, imam ve mesbûkun namazında okumayı unutma başlıkları altında ele alınacaktır.

Namazda okumayı unutma

Namaza başladıktan sonra okumada unutma yalnız namaz kılan veya cemaate namaz kıldıran imamın başına gelebilir. Unutma durumu kıraati ya tamamen unutma veya kısmen unutma şeklinde tezahür edebilir. Yalnız olarak namaz kılan kişi, namaza başladıktan sonra unutarak kıraati terk edip rükûda veya rükûdan kafasını kaldırdığında kıraat etmediğini hatırlarsa kıyama dönüp kıraat eder ve rükûyu tekrarlar. Namazın son oturuşunda da sehiv secdesiyle namazını tamamlar.452

İlk iki rekâtta kıraati unutup da son iki rekâtta hatırlayarak kıraat yapan kişi de son oturuşunda sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar. Namazda Fatiha veya sure okumaya başlayan ancak ayet veya kelimenin başını okuduktan sonra geri kalan kısmı unutarak okuyamayan kişi, caiz olacak kadar okumuş veya ayete geri dönerek okumaya yeniden başlayıp devamını getirmişse namaza devam eder. Fakat caiz olacak kadar okumamış ise namazı bozulur.453

Namazda ayetleri unutma

Okumayı bilerek namaza başlayan ve sonrasında Kur’ân ayetlerini tamamen unutup bir daha hatırlamayan kişinin namazı geçersizdir ve iadesi gerekir.454 _{İlk iki rek’atta}

kıraat edip de sonra unutan kimsenin namazı ise geçerlidir. İmam olarak namaz kıldırmaya başlayan kişi, namaza başladığı anda kıraati unutup ümmi olunca yerine kimseyi geçiremez.455 _{Bu durumda kıraat yapan kişinin de okuma bilmeyen birinin}

yerine geçip namaz kıldırması caiz değildir.456

Kıraati unutulan rek’atın namazını unutma

452 İbni Nüceym, a.g.e, II, s. 45. 453 Ebü’l-Meâli, a.g.e, I, s. 334.

454 Serahsî, a.g.e, I, s. 182; Kâsânî, a.g.e, I, s. 238. 455 Bâbertî, a.g.e, I, s. 384.

Beş vakit namaz kılan bir kişi, unutarak bu namazlardan herhangi birinin bir rek’atında kıraati terk ettiğini hatırlar fakat hangi namaz olduğunu hatırlamazsa sabah namazı ile vitir namazını iade eder. Çünkü bu namazların bir rekâtında kıraati terk etmek bunları geçersiz (fasit) kılar. Beş vakitten herhangi birisinin ilk iki rekâtında kıraati unutup da terk ettiğini anlayan fakat hangi namazın kıraatini terk ettiğini hatırlamayan kişi, ihtiyaten sabah ve akşam namazlarını iade eder. Öğle, ikindi ve yatsı namazlarının ikinci iki rek’atlarındaki kıraat ile o namazlar geçerli olduğundan onları iade etmez. Beş vakit namazdan herhangi bir namazın, dört rek’atında kıraati terk ettiğini hatırlayan fakat hangi namaz olduğunu hatırlamayan kimse de öğle, ikindi ve yatsı namazlarını iade eder. Sabah, akşam ve vitir namazlarını ise iade etmez.457

İmam ve mesbûkun namazında okumayı unutma

İlk iki rekâtta okumayı unutan imama, ikinci rek’atın sonunda tâbi olan kişi, imamın abdestinin bozulması sebebiyle imamlığa geçtiğinde (istihlaf) son iki rek’atta kıraat yapar. Çünkü ilk iki rekâtta kıraati unutan imamın yerine geçmiştir. Kıraat yapmayı terk ederse hem kendisinin hem de cemaat ve önceki imamın namazları fasit olur. Son iki rekâtta kıraat yaptıktan sonra ve selam öncesinde geri çekilerek namazın ilk rek’atına yetişmiş olan birini öne geçirir. Kendisi de namazını tamamlamak üzere ayağa kalkar. Yetişemediği ilk iki rekâtı kıraatle kaza eder. Kaza ettiği rekâtlardan biri veya ikisinde kıraati unutarak terk ederse yine namazı fasit olur. Çünkü onun kıraat yapmış olduğu rekâtlar imamın yerine kıldırmış olduğu rekâtlar olduğundan kendisi için ise yetişemediği rekâtları kaza ederken kıraat yapmalıdır. Kıraat yapmadan veya kıraati unutarak rekâtları tamamladığında ise namazı fasit olur.458

4.2.1.2.3. Rükû ve secdede unutma

Rükû ve secde namazın rükünlerindendir. Bunlar unutulup namaz bitmeden iade edilmezse namaz fasit olur veya rek‘at oluşmaz. Bu rükünler, namaz içerisinde hatırlandığında mümkünse iade edilmelidir. Namazın rükünleri arasında tertip

457 Ebü’l-Meâlî, a.g.e, I, s. 540.

olduğundan sıranın gözetilmemesi sehiv secdesi gerektirir. Bu konu şu örneklerle açıklanabilir:

Namaza başlayan kişi, kıraat yapıp rükû yaptıktan sonra unutarak secde etmeden ikinci rek’ata kalksa ve bu rek’atta da kıraat ve secdeyi yapıp rükûyu yapmasa bir rek‘at kılmış olur. Aynı şekilde namaza başlayan kişi, kıraat yapıp rükû etmeden secdeye varıp da secde yapsa sonra ikinci rekâta kalkınca kıraat ve rükûyu yapıp secde etmese sonra üçüncü rekâta kalkıp da kıraati ve secdeyi yapıp rükû yapmasa yine bir rek‘at kılmış olur. Çünkü rekâtın gerçekleşebilmesi için önce kıyam ve kıraat, sonra rukü’ daha sonra ise secdenin yapılması gerekir. Bu sebeple namazda rükûyu unutarak terk eden ve sonrasında secde eden kişi, hatırlayıp tekrar rükû’ya vardığında secdeyi de yeniden yapar. Çünkü rükûdan önce yapılan secde ile rekât tamamlanmaz.459

Namaz kılan kişi, namazın bir rekâtında iki secde yapması gerekirken unutarak üç veya bir rükû yapması gerekirken unutarak iki rükû yaptığını hatırlarsa namazın sonunda sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar.460

Öğle namazını dört rek‘at olarak kılan ve bir rek‘atın secdesini unutarak terk eden kimse, namazda iken hatırladığında bu secdeyi kaza eder. Sonra teşehhütte bulunup selam verir ve sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar. Namazda dört secdeyi terk ettiğini hatırlayan kimse de namaz esnasında dört secde yapıp iki rek‘at daha kılır ve sehiv secdesi ile birlikte namazını tamamlar.461 _{Öğle namazını beş rek‘at olarak kılan}

kişi, namazda unutarak bir veya birkaç secdeyi unutarak terk ederse namazı fasit olur.462

4.2.1.2.4. Son oturuşta (ka’de-i ahire) unutma

Kılınan namazın son oturuşunun unutularak terk edilmesiyle namaz fasit olur. Eğer bir farz namazda sonraki rek’atta secdeye varmadan önce, farz olan oturuşun terk edildiği hatırlanıp son oturuşa dönülürse sehiv secdesiyle namaz tamamlanır. Fakat

459 Serahsî, a.g.e, I, s. 228- II, s. 82; İbnü’l-Hümâm, a.g.e, I, s. 227. 460 Serahsî, a.g.e, I, s. 229-II, s. 86.

461 Ebü’l-Meâli, a.g.e, II, s. 230. 462 Ebü’l-Meâli, a.g.e, II, s. 232.

kıyama kalkılan rekâtın secdesinden sonra son oturuşun terkedildiği hatırlanırsa artık geri dönülmez. Bu durumda Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf’a göre namaz nafileye dönüşür. Beşinci rek’ata bir şey eklemeden beş rek‘at olarak veya bir rek‘at daha ekleyerek altı rek‘at olarak namaz tamamlanabilir. Fakat İmam Muhammed’e göre bu durumda namaz bozulur (batıl olur). Burada tercih edilen görüş namazın batıl olmasıdır.463 _{Örnek olarak öğle namazının ve akşam namazının son oturuşlarının}

terkedilerek bir sonraki rek’ata kalkma durumları verilebilir.

Öğle namazının farzını beş rek’ât olarak kılan kimse, dördüncü rek’atta unutup daoturmadan beşinci rek’ata kalkıp namazını tamamlarsa bu kişinin namazı fasittir. Beşinci rekâtın secdesine varmadan hatırlar ise dördüncü rekâta geri döner. Ka’dede bulunup yanılma secdesi yaparak namazını tamamlar. Fakat oturmadığını beşinci rek’atın secdesinden sonra hatırlarsa namazı fasit olur ve yeniden kılar. Akşam namazını üç rek‘at olarak kılan ve üçüncü rek’atta oturmadan unutarak dördüncü rek’ata kalkan ve secdeden önce hatırlayıp da son oturuşa dönmeyen kişinin namazı da fasit olur.464

Yatsı namazının son rek’atında teşehhüt miktarı oturduktan sonra, kaçıncı rekâtta olduğunu hatırlamadan beşinci rekâta kalkıp kıraat esnasında yanlış yaptığını hatırlayan kimse, geri dönüp sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar. Beşinci rekâtın secdesinde veya secdesinden sonra hatırlarsa beşinci rekâta bir rekât daha ekler ve altı rekât olarak ve de sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar. Kıldığı namazın dört rekâtı, yatsının farzı sonraki iki rekâtı da nafile namaz olur.465

Özetle, namazın farzlarında unutmanın hükme herhangi bir tesiri yoktur.