Namazın şartlarında unutma

Namazın şartları, namaza başlanabilmesi için yerine gelmesi veya getirilmesi gereken farzları ifade eder. Buna göre namazın şartları, hadesten ve necasetten taharet, setr-i avret, istikbal-i kıble, vakit ve niyettir. Hades ve necasetten taharetteki unutma, bir önceki bölümde ele alınmıştır. Bu kısımda ise namazın şartlarıyla ilgili olarak setr-i avret, vakit ve niyetteki unutma konuları ele alınacaktır.

4.2.1.1.1. Örtünmede (setr-i avret) unutma

Namaz ibadetinin geçerli olabilmesi için avret yerlerinin örtülmesi gerekir. Unutarak veya hata ile avret mahallinden herhangi bir uzvun dörtte biri, bir rüknün eda edilecek kadar açık kalmasıyla namaz bozulur ve namazın iadesi gerekir. Uzuvların dörtte birinden azı açık kalırsa mekruh olmakla birlikte namaz geçerlidir.437 Bu

sebeple avret mahallinden olan herhangi bir yerin, namazı bozacak kadar açık kalması o namazın iadesini gerektirirken namazı bozacak miktarda ve sürede açık kalmaması durumunda ise namaz geçerlidir. Bu konudaki unutma meselesi, namaza başlamadan önce ve namazda olmak üzere iki durumda meydana gelir. Birinci olarak, çıplak bir şekilde elbisenin unutularak namaz kılınma durumu ki bu namaz geçersizdir ve iadesi gerekir. İkinci olarak ise namazda örtülmesi gereken herhangi bir yerin unutularak açılması durumudur. Bu açılmanın farkına varıp hemen örten kimse namazına devam ederken, uzvun dörtte birinden fazla yeri bir rükün eda edecek kadar açılmışsa namazın iadesi gerekir.438

437 Bkz; 1.2.2.1.1

4.2.1.1.2. Vakitte unutma

Namaz ya vakti içerisinde eda ya da unutma gibi herhangi bir arızî sebepten dolayı vaktinden sonra kaza edilir. Namazın vaktinde kılınmamasında unutma bir özürdür.439 _{Vaktinde unutulup da kılınmayan kaza namazları, sayı itibariyle beşi}

geçmediyse tertibe (sıraya) göre, altı vakit ya da üzerinde ise sıra gözetilmeden kılınır. Kaza borcu beşin altında olan kişiler (sahibü’t tertib)440_{, hatırladıklarında}

önce unuttukları namazı sonra içinde bulundukları vaktin namazını kılarlar. Eğer içerisinde bulunulan vakit, sadece o vaktin namazını kılacak kadar dar ise unutulmuş olan önceki vaktin namazı kılınmaz sadece o vaktin namazı kazaya kalmaması için kılınır. Bu konuya şunlar örnek olarak verilmiştir:

Sabah namazı kılarken vitri kılmadığını hatırlayan kimse, vakit geniş ise sabah namazını bozup önce vitri sonra da sabahı kılar. Vakit dar ise sabah namazına devam eder. Ebû Hanîfe'ye göre vitir namazı, vacip bir namaz olmasından dolayı tertibe dâhildir. Bu sebeple vakit geniş ise sabah namazının bozulup vitrin kılınması gerekir. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'e göre ise vitir sünnettir ve tertibe dâhil değildir. Bundan dolayı sabah namazına devam edilir.441

Yatsı namazını kılmayı unutan ve vitir namazını kıldıktan sonra hatırlayan, Ebu Haniye’ye göre önce yatsının farzını sonra vitri, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e göre ise sadece yatsının farzını kılar. Ebu Haniye’ye göre vitir namazı vacip olduğundan tertibin düşmesine de sebep olur.442

Sabah namazını kılmayı unutup öğle vakti girdikten sonra öğle namazı esnasında sabahı kılmadığını hatırlayan kimse, namazını bozar ve önce sabahsonra da öğle namazını kılar.

439 Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletühü, 10 c. II, s. 1153.

440 Kazaya kalan namazların sayısının altı vakit olmasıyla tertib ortadan kalkar. Ebü’l-Meâlî, a.g.e, I, 530-532; Mevsılî, a.g.e, I, s. 64.

441 Serahsî, a.g.e, II, s. 89; Ebü’l-Meâlî, a.g.e, I, s. 537 442 Ebü’l-Berekât en-Nesefî, a.g.e, I, s. 81.

İkindi namazını, ikindi vaktin son anlarında kılarken öğleyi kılmadığını hatırlayan kişi, vakit darlığından dolayı ikindiye devam eder ve daha sonra öğleyi kaza eder.443

Unutarak yatsı namazını abdestsiz kılıp uyuyan, uyandıktan sonra abdest alarak vitir namazını kılan ve sonrasında da yatsıyı abdestsiz olarak kıldığını hatırlayan kişi, Ebû Hanîfe'ye göre sadece yatsı namazını kılar. Çünkü Ebû Hanîfe'ye göre vitir namazı vacip bir namazdır ve farza tâbi değildir. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'e göre ise önce yatsı namazını sonra da vitir namazını kılar. Zira Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'e göre vitir namazı sünnet olduğundan farza tâbidir. Farz vaktinde kılındığında vitrin de yeniden iadesi gerekir.444

Tertip sahibi nafile veya sünnet namaza başladıktan sonra önceki vaktin farz namazını unuttuğunu hatırladığında başladığı namaza devam eder. Çünkü sünnet ile farz namazlar arasında tertip yoktur.445

4.2.1.1.3. Niyette unutma

Niyetin unutulması, namaza başlamadan önce ve namaz esnasında kişinin başına gelebilir. Namaza başlamadan önce niyetin unutulması, namaza başlamamaya neden olur. Namaz esnasındaki unutma ise ya aynı ya da farklı bir namaza niyet edilmesine ya da farklı bir namaz kıldığı zannıyla namazın tamamlanmasına sebep olur. Örneğin niyet ederek namaza başlayan kişi, iftitâh tekbiri veya sübhâneke duasının sonrasında ettiği niyeti unutarak aynı namaz için yeniden niyet ederse ikinci niyeti geçersiz olup birinci niyetine göre namazını tamamlar.446 _{Fakat namazda niyetin unutulması}

sonrasında başka bir namaza niyet edilir ve başlangıç tekbiriyle yeniden namaza başlanılırsa ilk niyetle başlanılan namaz son bulmuş ve ikinci niyetle başlanılan namaz geçerli olmuştur.

Farz niyeti ile namaza başlayan kişi namaz esnasında niyetini unutup “nafile namaz kıldım” zannıyla namazı tamamlarsa Ebû Hanîfe'ye göre başlangıçtaki niyeti sebebiyle farz namaz kılmış olur. Aynı şekilde nafile niyetiyle namaza başlayıp da

443 Serahsî, a.g.e, II, 87-89.

444 İbnü’l-Hümâm, a.g.e, I, s. 224; Ebü’l-Meâli, a.g.e, I, s. 537. 445 Serahsî, a.g.e, I, s. 156.

başlangıçtaki niyetini unutarak farz kıldığı zannıyla namazı bitiren kimse de nafile namaz kılmış olur.447