Namazın Vaciplerinde ve Sehiv Secdesi Gerektiren Durumlarda Unutma

Namazın vaciplerinden herhangi biri unutularak terk edildiğinde kılınan namaz geçerlidir. Fakat vacibin terkedilme durumu, namazda iken hatırlanılırsa son oturuşta

463 Namazın batıl olması da Ebu Yusuf’a göre başını secdeye koymakla İmam Muhammed’e göre ise başını secdeden kaldırmakla gerçekleşir. Serahsî, a.g.e, I, s. 227; İbnü’l-Hümâm, a.g.e, I, s. 509; Heyet, el-Fetâva’l-

Hindiyye, I, s. 129.

464 Serahsî, a.g.e, II, s. 83.

yanılma secdesi yapılarak namaz tamamlanır.466 _{Bu bölümde, namazın vaciplerinden}

bir kısmındaki unutma durumu ile sehiv secdesi gerektiren durumlardan vaciplerle ilgili olan örneklere yer verilecektir.

Fatiha veya sûrede unutma

Birinci rekâta Fatiha ile başlayacağı halde başka bir sûre ile başladıktan sonra Fatiha'yı unuttuğunu hatırlayan kişi önce Fatiha’yı sonra sureyi okur. Zira Fatiha ile sureler arasında tertip vardır.467

Namazın ilk iki rek’atında Fatiha’yı unutup da sureyi okuyan kimse, hatırladığında son iki rek’atta Fatiha'yı iade etmez. Çünkü son iki rek‘at Fatiha'nın eda mahallidir. Bir yer, aynı zamanda hem eda hem de kaza mahalli olmaz. Bu bir kıyamda meşru da değildir.

Dört rek’atlık bir namazın ilk iki rek’atında Fatiha okuyup da sureyi unutan kimse üçüncü ve dördüncü rek’atlarda hatırladığında sureyi kaza eder. Sureyi unutan kimse rükûda veya rükûdan kalktığında hatırlar ise kıraate dönüp önce kıraat sonra rükû ederek namazına devam eder. İki rekât daha kılara ve sehiv secdesi ile namazını tamamlar.468

Açık veya gizli okumada unutma

Kıraatin; gündüz kılınan vakit namazlarında gizli okunması gerekirken gece namazlarında cehri yani açıktan okunması gerekir. Eğer kişi gündüz veya gece namazında olduğunu unutur, açıktan okuyacağı yerde gizli, gizli okuyacağı yerde açıktan okursa sehiv secdesi yapar. Bu sebeple gündüz kılınan namazlarının herhangi bir rek’atında unutarak kıraati açıktan okumaya başlayan, hatırladığında kıraatini gizli yapar. Gece namazlarında da kıraati açıktan yapması gereken imam, gizli okumaya başladıktan sonra hatırlayınca, açıktan okumaya devam eder. Gizli okunması gereken yerde açıktan okuyan, açıktan okunması gereken yerde de gizli okuyan kimse, kıraat denilecek kadar bir kısmı okumuş ise sehiv secdesiyle namazını

466 Ebü’l-Meâli, a.g.e, I, 518-519.

467 Serahsî, a.g.e, I, s. 121; Kâsânî, a.g.e, I, s.165; Ebü’l-Meâlî, a.g.e, I, 518- İbn Nüceym, Bahru’r-Râik, I, s. 358. Heyet, el-Fetâva’l-Hindiyye, I, s.71

tamamlar. Kıraat denilecek kadar olmayan az bir kısmı okumuş ise sehiv secdesi yapmaz. Kıraat denilecek kadarki sınır ise Fatiha'nın çoğu veya onun dışında üç ayetten fazlasının okunmasıdır.469 _{Kıraatin gizli okunması gereken yerde açık,}

açıktan okunması gereken yerde de gizli olarak okunması hem unutma hem de hata ile gerçekleşebilir. Örnek olarak akşam namazında Fatiha’nın çoğunu gizli okuyan fakat cemaatin uyarmasıyla açıktan okuması gerektiğini hatırlayan imam ile ikindi namazında Fatiha ve sureyi açıktan okuduktan sonra gizli olarak okuması gerektiğini hatırlayan kişi verilebilir. Her ikisi de namazın sonunda sehiv secdesi yapar.

Secdelerde unutma

Namazdaki vacip olan secdelerden (tilavet-sehiv) biri veya birkaçını unutarak yerinde yapmayan kişi, namaz esnasında veya selam verdikten sonra konuşmamış ve namaz kıldığı yerden (mescitten) ayrılmamışsa hatırladığında namaza döner ve bu secdeleri yapar. Uygulama şu şekildedir: Önce yapılmayan secdeler yapılır sonrasında da ka'deye dönülerek son oturuş iade edilir ve sehiv secdesiyle namaz bitirilir.470

Sehiv secdesi yapması gereken kişi, sehiv secdesini unutup da selam verdikten sonra hatırlarsa namaza dönüp sehiv secdesini yapar ve selam vererek namazdan çıkar. Sehiv secdesi son oturuşu yaptıktan ve selam verdikten sonra yapıldığından son oturuşu ortadan kaldırmaz. Fakat namazın hürmeti sebebiyle zaruretten dolayı selamı ortadan kaldırır. Bu sebeple sehiv secdesi yapmadığını hatırlayan kimse selâmdan sonra da olsa dönüp sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar.471

İmama birinci rekâttan sonra uyan (mesbûk),imamla birlikte sehiv secdesi yaptıktan sonra yetişemediği rekâtın kazasını yaparken Fatiha’yı unutarak terk ederse namazının son oturuşunda sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar.472

469 Serahsî, a.g.e, II, s. 113; Kâsânî, a.g.e, I, s. 166.

470 Tilavet secdesi, namaz secdesi ve tahiyyatı okumak son oturuşu ortadan kaldırdığından dolayı bunlardan sonra tekrardan son oturuş yapılır. Serahsî, a.g.e, I, s. 226.

471 Rükünleri eksikbir namaz, selam vermekle bitmiş olmaz. Namazı bozan bir fiil işlenmedikçe namaza devam etmek mümkündür.

Tilavet secdesini namazda unutan kişi hatırladığında secde, rükû veya ka’dede de olsa eğilip secdeyi yaptıktan sonra bulunduğu yere döner. Zira tilavet secdesinin yeri hatırlandığı yerdir.473

İhmal ettiği farz secdesi, tilavet secdesi veya yanılma secdesi varken selam veren ve selamdan sonra bu secdeleri hatırlayan kimse namazına döner ve eksik secdeleri yapıp namazını tamamlar.474

Birinci oturuşta (ka‘de-i ûlâ) unutma

Öğle namazının farzını kılan bir kişi, ikinci rek’atın sonunda unutarak oturmadan üçüncü rek’ata kalkar ve kıraat esnasında oturmadığını hatırlarsa namazına devam eder. Namazın sonunda da sehiv secdesi yaparak namazını tamamlar. Oturmadığını kıraat esnasında hatırlayıp oturan kişi de sehiv secdesi ile namazını tamamlar. Üçüncü rek’ata kalkarken oturması gerektiğini hatırlayan ise oturmaya yakınsa oturarak, doğrulmaya yakınsa doğrularak üçüncü rek’at itibarıyle namazına devam eder.475

Tahiyyatta unutma

Oturuşlarda et-tehiyyatü’yü(senâ) okumak vaciptir. et-tahiyyatü’yü unutan kişi sonra hatırlarsa tahiyyata geri döner. Sehiv secdesi yapıp senâ ve dualardan sonra çıkış selâmıyla namazını tamamlar.

Bayram tekbirlerinde unutma

Bayram tekbirlerinden birinci rek’attaki tekbirleri unutan fakat kıraatten sonra hatırlayan kişi, önce tekbirleri alır sonra kıraat eder. İkinci rek’attaki tekbirleri unutup rükûda hatırlayan ise, kıyama dönüp tekbirleri alır sonra rükû yapar ve namazına devam eder.476

473 İbn Nüceym, Bahru’r-Râik, II, s. 103. 474 Serahsî, a.g.e, I, s. 113.

475 Kâsânî, a.g.e, I, s.166.

Özetle, namazın vaciplerinde unutmak bir mazerettir. Vaciplerden herhangi biri unutularak terkedildiğinde namaz geçerli olur fakat namaz bitmeden hatırlanırsa sehiv secdesi ile eksiklik giderilmiş olur.