Necasetten Temizlik Konusunda Hata

Bu kısımda, necasetin tanımı, çeşitleri ve hükümleri ile namazın sıhhatine etkileri açısından hatanın etkileri incelenecektir.

94 İbni Mâce, “Taharet”, 3.

95 Abdullah b. Mahmud b. Mevdud el-Mevsılî, el-İhtiyâr li -Ta’li’l-Muhtar, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınevi, 1937, s. 7; Cürcânî, a.g.e, s. 142

3.1.1.1. Necasetin tanımı çeşitleri ve hükümleri

İslam Hukukunda ibadetlerin sıhhatini engelleyen maddi veya fiziki kirliliğe necaset denir. Necaset de ağır-galiza (ةظيلغ) ve hafif-hafîfe (ةفيفخ) veya görünen ya da görünmeyen necaset olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırma özellikle namaz ibadeti ve onun sıhhatiyle ilgilidir. Namazın sahihliğine engel olma miktarı, galiz olup katı ise bir dirhem (3.5gr), sıvı ise el ayası (avuç içi) kadarı ve fazlası, hafife de ise bir uzvun veya elbisenin dörtte biri veya fazlasıdır. Pisliği, galiz veya hafif olarak değerlendirme ölçütü fakihlere göre değişiklik arz eder. Ebû Hanîfe' ye göre, bir şeyin necis olduğuna dair şer’î delillerde ittifak var ise o madde galiz (galîza), ihtilaf var ise hafif (hafife) necasettir. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e göre bir şeyin necis olduğu hakkında fakihlerin görüş birliği varsa galiz, görüş farklılığı varsa hafiftir. Galiz veya hafif olarak sınıflandırmadaki farklılık sebebiyle, necisliği hakkında ihtilaf edilenler veya necis görüldüğü halde necisliği kabul edilmeyenler de fıkıh kitaplarında yer almaktadır.97 _{Bu ayrımlara gör dört çeşit sınıflandırma ortaya}

çıkar:

1. Necâset-i galîza olan maddeler: İnsan vücudundan çıkan kan, idrar, meni, mezi, vedi ve ağız dolusu kusmuk, eti yenmeyen hayvanların dışkı, idrar ve salyası, kümes hayvanlarının (tavuk, kaz ve ördek) dışkısı, şarap, diğer alkollü içkiler ve leştir.

2. Necâset-i hafîfe olan maddeler: Eti yenen hayvanların dışkıları,98 eti yenmeyen şahin, kartal, atmaca ve güvercin gibi kuşların dışkısı, atın, eşek ve katırın idrarı dışkı ve salyası ve balık kanıdır.99

3. Ağır veya hafif olmasında görüş ayrılığı olan maddeler: Eti yenen (ehlî veya yabanî) hayvanların idrarı,100 _{at, katır, eşek, deve, sığır, manda, koyun ve keçi} dışkısıdır. Bu sınıfta bulunanlar Ebû Hanîfeye göre ağır necaset, Ebû Yûsuf ve İmamı Muhammed'e göre hafif necasettir.

97 Bkz; Merginânî, el-Hidaye, I, s. 35; Mevsılî, el-İhtiyâr, I, s. 31-34; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-Kadîr, I, s. 203; Abdurrahman b. eş-Şeyh Muhammed b. Süleyman Şeyh Zâde, Damad Efendî, Mecma’ul Enhur fi Şerh-i

Mülteka’l–Ebhur, Daru İhya et- Turasi’l-Arabî, I, s. 63; Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam

Yayınları, İstanbul 1991, s. 134; Lütfü Şentürk&Saffet Yazıcı; Diyanet İslam İlmihali, D.İ.B., Yay. 7. Baskı, Ankara. 2000, s. 91; İ.S.A.M.,İlmihal, 2 c. TDV. Yayınları, Ankara, 2004, I, s. 29I.

98 İmam Muhammed'e göre eti yenen hayvanların bevli temizdir. Ebû Hanîfe ve Ebu Yusuf'a göre bu necistir. Merginânî, a.g.e, I. s. 21

99 Hayvanların salya, idrar ve dışkıları etinin hükmüne tâbidir. Mevsılî, a.g.e, I, s. 34; İ.S.A.M.,İlmihal, I, s.190. 100 Mevsılî, a.g.e, I, s. 34.

4. Necaset olup olmadığında görüş ayrılığı olan maddeler: Güvercin, serçe gibi eti

yenen kuşların dışkıları, yarasaların dışkı ve idrarı, yaranın üzerindeki durağan (kendiliğinden akmayan) kan ve ağız dolusu olmayan kusmuk101 _{ile içerisine kan}

girmeyen vücut parçalar; kemik, tırnak, diş, saç vb.102

3.1.1.2. Necasette hatanın etkisi

Fıkıh kitaplarındaki örnekler incelendiğinde necasette hata, necasetin takdirinde ve temizlenmesinde olmak üzere iki kısımda ortaya çıkmaktadır. Bunların sonucu olarak namaz ya geçerli olur ya da kaza edilir.

3.1.1.2.1. Necasetin takdirinde

Kişi bedeni, elbisesi veya namaz kılacağı yerde bulunan bir kısım necasetle, sahih olacağı zannına kapılarak namaz kıldığında, eğer belirtilen yerlerdeki necaset çok ise zannında hataya düşmüştür. Namazını da iade etmesi gerekir. Necasetin namaza etkisi ile ilgili genel kural şudur: Beden, elbise veya namaz kılınacak yerdeki necaset, katı olarak bir dirhem,103 _{sıvı olarak ise el ayası (avuç içi) miktarı ve fazlası} ise namazı bozar ve namazının iadesi gerekir. Bu miktardan az ise namazın iadesi gerekmez. Kerahetle birlikte namaz caiz olur.104

Necasetin takdirindeki hatalar genel itibariyle bilgisizlik sebebiyle zandan kaynaklanan ve miktar ile ilgili olan hatalardır. Bu konu ile ilgili örnek hatalar şunlardır:

Elbisesinde bir dirhemden (3,5 gram) fazla pislikle, sahih olur düşüncesiyle namaz kılan kişinin namazı caiz değildir. Ya da sıvı olarak avuç içinden fazla pislikle sahih olur düşüncesiyle namaz kılan kişinin de namazı caiz değildir.

Üzerindeki meniyi ovalayarak öğle namazını kılan sonra da menin bulunduğu yer ıslanıp bu ıslaklıkla ikindi namazını kılan kişi, Ebû Hanîfe'ye göre ikindi namazını iade eder. Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’e göre ise iade etmez. Çünkü Ebû

101 Mevsılî, a.g.e, I, s. 34. 102 Damad Efendî, a.g.e, I, s. 33.

103 1 dirhem ağırlık ölçüsü olarak yaklaşık 3,5 gramdır. İ.S.A.M., İlmihal, I, s.191. 104 Kudûrî, el-Muhtasar, I, s. 21; Kâsânî, Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ, I, s. 60.

Hanîfe'ye göre meni ovalanarak temizlendikten sonra üzeri ıslanırsa necaset geri döner, diğer iki imama göre dönmez.105

3.1.1.2.2. Necasetin temizlenmesinde

Namaz kılacak kişinin beden ve elbisesi ile namaz kılacağı yerdeki necaseti temizlemesi vaciptir. Görünen necasetin temizlenmesi necasetin bizzat giderilmesi ile meydana gelirken, görünmeyen necasetin temizlenmesi ise yıkayıp temiz olduğuna dair kanaat oluşunca gerçekleşir.106

Maddelerin temizlenmesiyle ilgili şu ayrımlar dikkati çeker:

Temizlik, beden ve elbise ile ilgili olduğunda Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf'a göre hem mutlak su ile hem de meyve suları gibi temiz olan diğer sular ile yapılabilirken Ebû Yûsuf’un bir diğer görüşü ile İmam Muhammed ve İmam Züfer’e göre de temizlik sadece su ile yapılır.107 _{Temizlik, namaz kılınacak yerle ilgili olduğunda, bu yer}

toprak ise üzerine su dökülerek veya güneşte kuruyarak, hayvan derisi ise tabaklanarak, halı, kilim seccade vb. ise yıkanarak temizliği gerçekleşir.108 _Temizlik,

ayağa giyilen çizme, ayakkabı ve mest gibi deri vb. maddeden yapılmış olanlarda ise necasetin durumuna göre ya yere sürtmekle veya yıkamakla gerçekleşir.109 _Eğer

pisliği ortadan kaldıracak olan bu yöntemler kullanılmaz veya temizlemede hata yapılırsa pislik (necislik) durumu devam eder. Dolaısıyla kişinin namazı da geçerli olmaz. Bu konu “Temizlenecek yer ile ilgili hata, temizlikte kullanılan maddede hata ve temizlikte kullanılan yöntemde hatalar” şeklinde örneklerle ele alınacaktır.

3.1.1.2.2.1. Temizlenecek yerde

Yer ile ilgili hata örnekleri şunlardır:

Pis olan bir yerde temizlendi zannıyla namaz kılan ve bu durumun farkına varan kişi, namazını bozup temiz bir yerde iade eder.

105 Mevsılî, a.g.e, I, s. 32.

106 Kudûrî, a.g.e, I, s. 21; Kâsânî, a.g.e, I, s. 84; İbn Âbidîn, a.g.e, I, s. 91. 107 Kâsânî, a.g.e, I, s. 83; Merginânî, a.g.e, I, s. 35; İbnü’l-Hümâm, a.g.e, I, s. 95.

108 Necaset, ellerin ve dizlerin konduğu yerde ise namaza engel olmaz. Kâsânî, a.g.e, I, s. 82. 109 Bkz. Kudûrî, a.g.e, I, s. 21; Kâsânî, a.g.e, I, s. 83-86; Merginânî, a.g.e, I, s. 34-37.

Elbiseye eseri görünmeyen bir necaset bulaşır ve nereye bulaştığını kişi unutur sonra da elbisesinin herhangi bir yerini yıkayıp elbise temizlendi zannı ile namaz kılarsa necaset temizlenmiş olduğundan namazın iadesi gerekmez. Çünkü elbisenin bir kısmının temizlenmesiyle diğer kısmın temizlendiğine de hükmedilmiştir.110 _Bununla

birlikte, necasetin başka bir yere bulaştığı ve kişinin yanlış yeri yıkadığı ortaya çıkarsa, necasetin bulaştığı yerin yıkaması ve o elbise ile kılmış olduğu namazı iade etmesi gerekir. Necaset bulaşıp da eseri görünmeyen elbisenin ihtiyaten tamamının yıkanması ise tercih edilmiştir.111

3.1.1.2.2.2. Temizlikte kullanılan maddede

Elbise veya vücuda bulaşan pisliğin, temizler düşüncesiyle gül, portakal ve elma suyu gibi sıvılar ile temizliği yapılmış ise, Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf'a göre temizliği gerçekleşmiş olurken İmam Muhammed ve İmam Züfer göre temizliği gerçekleşmemiştir. Çünkü bizzat su ile temizlenmesi gerekir.112 _{Tuvalet ihtiyacı}

sonrasında pisliğin çıktığı yeri temizledim zannıyla namaz kılan ve sonra, pisliğin 3,5 gramdan fazla olduğunu takdir eden kişi namazını iade eder. Zira Ebû Hanîfe ve Ebû Yûsuf'a göre pislik, çıktığı yerin dışında bir dirhemden (3,5 gr) fazla olursa, İmam Muhammed'e göre ise çıktığı yer ile dağıldığı yerdeki necasetin toplamı bir dirhemi aşarsa, namaz için kişinin orayı su ile yıkayarak temizlemesi gerekir. Necaset çıktığı yerden başka tarafa dağıldığında sudan başka bir temizleyici ile temizlemişse, temizliğin tam yapılamamış olması ihtimaline binaen namaz sahih olmakla birlikte mekruh olur.113

3.1.1.2.2.3. Temizlikte kullanılan yöntemde

Elbisesine katı veya sıvı necaset bulaşan kişi, ovalayıp temiz oldu zannıyla bu elbise ile namaz kılarsa namazı sahih olmaz ve namazını iade etmesi gerekir. Çünkü meninin haricindeki necasetler, elbiseye bulaştığında yaş da olsa kuru da olsa ancak yıkamakla temiz olur.114 _{Ayakkabı veya mestlerinin üzerindeki yaş necaseti}

110 Mezhebin tercihine göre bir kısmının yıkanması ile her tarafın temiz olur. Mehmet Zihni Efendi, Nimet-i

İslam, Nadir Eserler Kitaplığı, İstanbul 2016, I, s. 237

111 Mehmet Zihni Efendi, Nimet-i İslam, I, s. 237; Heyet, el-Fetâva’l-Hindiyye, (Editör: Nizamuddin el-Belhî), 6 c. Daru’l-Fikr, 1310, I, s. 119.

112 Kâsânî, a.g.e, I, s. 83; Merginânî, a.g.e, I, s. 34. 113 Merginânî, a.g.e, I, s. 38.

(kurumadan) silip temizlendi zannıyla namaz kılan kişi de namazını iade etmelidir. Zira mest gibi deri olan maddelerdeki yaş pisliklerin temizlenmesi su ile gerçekleşir. Silme ile tam bir temizlik gerçekleşmez.115

Özetle; necasetten temizlenme konusunda hata, namazın sahihliği veya fasitliğiyle ilgilidir. Namazı fâsid edecek necaset hakkında gerçekleşen hatada namaz iade edilirken, sahihliğini ortadan kaldırmayacak şekildeki hata sonrasında ise herhangi bir şey gerekmez.116