4. İBADETLERDE UNUTMANIN ETKİLERİ
4.1. Taharette (Temizlik) Unutma
4.1.2. Hadesten Taharette Unutma
4.1.2.4. Kadınların özel hâllerinde unutma
Yetişkin bir kadından üç türlü kan gelir. Birincisi hayız kanı, ikincisi doğumdan sonra gelen lohusalık kanı (nifas), üçüncüsü ise bu ikisi dışında kalan ve hastalık sebebiyle akan “istihâze” kanıdır. Kadınlar bunların hayız ve nifashallerinde ibadetleriniyapamazken istihâze halinde belli şartlar altında ibadetlerini yapabilirler. Kadınların bu özel durumlarında unutarak ibadet etmeleri veya şartlarına riayet etmeden unutarak ibadete yönelmeleri de mümkündür. Aşağıda bu konulara değinilecektir.
4.1.2.4.1. Hayızda (aybaşı hâli) unutma
Hayız, Türkçede “âdet kanaması, âdet görme ve aybaşı hâli” gibi isimlerle adlandırılır. Hayız hâlinde kadınlar namaz kılamaz, Kur’ân okuyamaz, oruç tutamaz, itikâfa giremez, Kâbe’yi tavaf edemez ve cinsel ilişkide bulunamazlar. Hayız kanı kesilen kadının ibadetleri yerine getirebilmesi için gusletmesi vâciptir. Hanefi mezhebinde hayız süresinin en azı, üç gün üç gece, en çoğu ise on gündür. İki hayız arasındaki asgari temizlik müddetinin süresi ise on beş gündür.424
Hayızda unutma
Hayız ile ilgili hükümlerin tam olarak uygulanabilmesi için hayzın ne zaman başladığı, ne kadar sürdüğü veya ne zaman sona erdiği önemlidir. Bazen kadınlar hayız süresinin ne zaman başlayıp ne zaman bittiğini unutmaları dolayısıyla hayız hâlinde mi yoksa temizlik durumunda mı olduğunu takdir edmeyebilirler. Hayızla ilgili unutma sebepleri, kirlilik veya temizlik hallerine önem vermeme ya da hastalık sebebiyle özür kanının gelmesidir. Bu konu; hayızlı olunan gün sayısında unutma, hayız sürelerinin şaşırılması sebebiyle âdetin unutulması ve temizlik günlerinin süresinde unutma başlıkları altında ele alınacaktır.
423 Serahsî, a.g.e, I, s. 120.
Hayızlı olunan gün sayısında unutma
Düzenli âdet gören bir kadın, devamlı kan görmeye başlar ve hayız olduğu günlerin sayısını ve zamanını da unutursa, düşünüp kuvvetli kanaatine göre hareket eder.425Kuvvetli kanaatine göre hayızlı olmasını gerektiren bir vakit ise namazını terk eder, fakat temiz olmasını gerektiren bir vakit ise temiz olma şüphesi sebebiyle namaz vakti için abdest alarak namazını kılar. Fakat kanaati kesinleşmemiş olup hayız, temizlik ve hayızdan çıkma arasında kalmış ise hayızdan temizlenmiş olabileceği şüphesiyle guslederek namazını kılar.426
Hayız sürelerinin şaşırılması sebebiyle âdette unutma
Hayız süresinin unutulup da şaşırıldığı günlerde, kadının âdetli olduğu günler kaç gündür ve temizlendiği günler hangi günlere rastlamaktadır. Bu durumlar şu şekilde ele alınmıştır.
Âdet süresini iki veya daha fazla günler içerisinde şaşıranın, bunların hiçbirisinde âdetli olduğu kesin değildir. Âdeti üç gün olan kadının altı veya sekiz gün içinde âdetini şaşırması gibi.427
Âdetinin iki katından daha az sayı içinde şaşıranın, bu sürenin bir kısmında hayızlı olduğu kesindir. Âdeti üç gün olan kadının âdetinin beş günün neresinde olduğunu bilmemesi gibi.
Âdetini ayın son on günü içerisinde üç gün olarak bilen ancak bunun on günün neresinde olduğunu hatırlamayan kadın, âdetini iki katından daha fazla bir zamanda şaşırmış demektir. Bu sebeple kadın, her namaz vakti için abdest almak suretiyle on günün başından üç gün namazını kılar. Bundan sonra on gün bitinceye kadar her namaz için yıkanır. Çünkü onun bu durumu hayız ve temizlik ile hayızdan çıkma arasında belirsizdir.428
425 Mütehayyire: Hastalık veya önem vermeme neticesinde muhtemel adet günlerinin sayısını unutan kadına denir. Bilmen, a.g.e, s. 75.
426 Serahsî, a.g.e, III, s. 193; İbn Nüceym, Bahru’r-Râik, I, s.230. 427 Serahsî, a.g.e, III, s. 201.
Âdeti dört gün olan bir kadın, bunu on günün hangi günlerinde olduğunu hatırlamazsa on günün başından dört gün her namaz vakti için abdest alır. Çünkü bu süre zarfında onun durumu hayızla temizlik arasında belirsizdir. Bu günlerden sonra on günün bitimine kadar her namaz için yıkanır. Çünkü onun durumu hayız ve temizlik ile hayızdan çıkma arasında belirsizdir.
Âdeti beş gün olan fakat bunun on günün hangi günlerinde olduğunu hatırlamayan kadın, her namaz vakti için abdest almak suretiyle on günün başından beş gün namazını kılar. Çünkü bu zaman içinde onun durumu hayızla temizlik arasında belirsizdir. Bundan sonra on günün bitimine kadar her namaz için yıkanarak namaz kılar. Çünkü bu zaman zarfında durumu hayız ve temizlik ile hayızdan çıkma arasında belirsizdir.429
Âdeti altı gün olur da bunun on günün hangi günlerinde olduğunu hatırlayamazsa her namaz vakti için abdest almak suretiyle on günün başından dört gün namazını kılar. Sonra iki gün namazını bırakır ve ardından her namaz için yıkanmak suretiyle dört gün daha namaz kılar. Çünkü ilk dört gün hayız ve temizlik arasında belirsizdir. Beşinci ve altıncı günler ise kesin olarak hayız günüdür. Eğer kadının âdeti on günün başından itibaren ise bu iki gün hayızın son günleridir. Âdeti on günün sonunda ise bu iki gün hayızın ilk günüdür. Kadın bu günlerde namazı kesin olarak âdetli olduğu için terk eder. Son dört günde de kadının durumu hayız ve temizlik ile hayızdan çıkma arasında belirsizdir. Bu nedenle de o zaman içerisinde her namaz için yıkanmak suretiyle namazını kılar.
Âdeti yedi gün olup da bunun on günün hangi günlerinde olduğunu hatırlamayan kadın, her namaz vakti için abdest almak suretiyle on günün başından itibaren namazını kılar. Çünkü bu zamanda onun durumu hayız ve temizlik arasında belirsizdir. Sonra kesin olarak âdetli olduğunu bilerek dört gün namazı terk eder. Çünkü bu dört gün kesin olarak hayız günüdür. Kadının âdetinin başlangıcı, on günün başından itibaren ise bu dört gün hayzın son günleridir. Âdetinin başlangıcı on
günün sonundan itibaren ise bu dört gün hayzın ilk günleridir. Daha sonra her namaz
için yıkanmak suretiyle üç gün namazını kılar. Çünkü bu zamanda kadının durumu hayız ve temizlik ile hayızdan kurtulma arasında belirsizdir.
Âdeti sekiz gün olan fakat bunun on gün içinde hangi günler olduğunu hatırlamayan kadın, her namaz vakti için abdest almak suretiyle on günün başından iki gün namaz kılar. Çünkü bu zamanda bunun durumu hayız ve temizlik arasında belirsizdir. Sonra altı gün namazını bırakır. Çünkü bu altı gün kesin olarak hayız günleridir. Daha sonra
son iki gün içinde her namaz için yıkanarak namazını kılar. Çünkü bu zamanda kadının durumu hayız ve temizlik ile hayızdan kurtulma arasında belirsizdir.
Âdeti dokuz gün olup da bunun on günün içinde hangi günlerde olduğunu hatırlayamayan kadın, her namaz vakti içinde abdest alarak on günün başından bir gün namazını kılar. Çünkü bu zamanda onun durumu hayız ve temizlik arasında belirsizdir. Sonra sekiz gün namazını bırakır. Çünkü bu sekiz gün kesin olarak hayız günleridir. Daha sonra her namaz için yıkanarak onuncu gün namazını kılar. Çünkü bu zamanda durum hayız ve temizlikle hayızdan kurtulma arasında belirsizdir.430
Temizilik günlerinin süresinde unutma
Temizlik günlerinin süresinin ne kadar olduğunu unutmuş bir kadın, şu esaslara riayet eder:
Ay sonunda temizlendiğini hatırlayan ancak temizlik hâlinin kaç gün sürdüğünü hatırlamayan kadın, ayın yirmi yedinci gününün sonuna kadar her namaz vakti için abdest alır. Sonra üç gün namazını bırakır. Çünkü ayın yirmisine kadar onun kesin temizlik günleridir. Bu zaman zarfında her namaz için abdest alır ve kocası kendisine yaklaşabilir. Bundan sonraki yedi günkü durumu ise hayız ile temizlik arasında belirsizdir. Eğer hayız süresi üç gün ise bu yedi gün temizlikten sayılır. Yok, hayız süresi on gün ise bu yedi gün hayızdan sayılır ve bu günlerde her namaz için abdest almak suretiyle namazlarını kılar. Çünkü bu günlerde temiz olduğu şüphelidir. Kocası kendisine yaklaşamaz. Daha sonraki üç gün kesin olarak adet günleridir. Bugünlerde namazını bırakır. Hayızdan temizlenme vakti ise ayın çıktığı zamandır ve guslederek temizlenir.
Bir kadın yirmi gün temizlik hâinden sonra kan gördüğünü hatırlar ancak bunun kaç gün olduğunu hatırlamazsa bu durumda yirmi günden sonra üç gün kesin hayızlı olduğunu bilerek namazını terk eder. Çünkü hayız süresi üç günden az olmaz. Sonra ay sonuna kadar her namaz için yıkanır. Çünkü bu zaman içindeki durumu, hayız ve temizlikle hayızdan çıkma arasında belirsizdir. Bu hâli ramazana rastlarsa bu on günün orucunu başka bir ayın on gününde tekrar tutar.
Ayın yirmi birinci günü hayız olduğunu hatırlayan fakat bundan başka bir şey hatırlamayan kadın, bu durumda ayın yirmi birine kadar kesin olarak temizdir. Dolayısıyla o kadın bu günlerde her namaz vakti için abdest almak suretiyle namazını kılar ve kocası ona yaklaşabilir. Sonra dokuz gün her namaz vakti için abdest almak suretiyle temiz olup olmadığı şüpheli olarak namazını kılar. Çünkü bu zamanda onun durumu hayız ve temizlik arasında belirsizdir.
Ayın on yedinci günü geçtikten sonra kan gördüğünü kesin olarak bilip bunun kaç gün olduğunu hatırlamayan kadın, on altı günden sonra üç gün namazını terk eder. Çünkü bu günlerde kesin olarak hayız, temizlik ve hayızdan çıkma durumlarının üçü de vardır. Sonra temiz olduğu şüphesi ile yedi gün her namaz için yıkanmak suretiyle namazını kılar. Çünkü bu sürede onun durumu hayız ve temizlikle hayızdan çıkma arasında belirsizdir.431
4.1.2.4.2. Nifas (lohusalık) durumunda unutma
Nifas, doğum sonrasında gelen kan demektir. Hanefîler de lohusalığın en kısa süresi için bir sınır yok iken en uzun süresi kırk gündür. Bundan sonra görülecek kan özür (istihâze) kanı sayılır. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e göre, doğum yapan kadın- dan kan gelmemişse kadın lohusa sayılmaz. Bu yüzden de kadın gusletmez ve oruçlu ise orucunu da bozmaz. Sadece abdest alır. Ebû Hanîfe’ye göre, bu kadın ihtiyaten gusleder. Lohusalık süresinde kanın kesilmesi kadını bu durumdan çıkarmaz. İkiz doğumlarda lohusalık süresi ilk doğumla başlar. Lohusalık kanı kesildikten sonra ise gusletmek gerekir.432 Bu konuya şu durum örnek olarak verilebilir:
431 Serahsî, a.g.e, III, s. 201-203.İbni Abidîn, a.g.e. I, s. 287; 432 Mevsılî, a.g.e, I, s. 31.
Lohusa olan bir kadın süresini veya lohusa olduğunu unutarak namaz kılar ve oruç tutar dasonra lohusa olduğunu hatırlarsa, bu hâli geçtikten sonra namazını iade etmez fakat orucunu iade eder. Bununla birlikte oruç tutma esnasında lohusalık durumunu hatırlarsa orucunu da bozar.433
4.1.2.4.3. Özür kanı (istihâze) hâlinde unutma
Hastalık sebebiyle kadınlardan aybaşı ya da lohusalık süresi dışındaki zamanlarda akan kana “istihâze” denir. Bir kadından hayız hâlinde üç günden az veya on günden fazla gelen bir kan ile lohusalıkta kırk gündenfazla gelen kan ile gebe olan kadından gelen kan istihâza (özür) kanıdır. Bu kan dokuz yaşından küçük kız çocukları ile âdetten kesilme çağına gelmiş yaşlı hanımlarda da görülebilir. Bu kandan dolayı ab- dest bozulur. Kan devamlı akarsa sahibi “özürlü” sayılır ve hayız ve lohusalılar gibi değil özürlülere ait hükümlerle amel eder.434 Bu konuya şu durum örnek olarak verilebilir:
Özür kanını unutup sabah namazı için aldığı abdestle öğle ve ikindiyi kılan ve sonrasında özür sahibi olduğunu hatırlayan kadın abdest alarak öğle ve ikindi namazını yeniden kılar.435
Sonuç olarak; temizlik konusunda unutmanın bir etksi yoktur. Necislik durumu kişiyi unutmayla temiz kılmazken, temizlik veya abdestli olma durumu da unutmayla ortadan kalkmamaktadır. Bu sebeple taharetin yapılmadığı hatırladığında necasetse necasetten temizlenmek, hadesse hadesten temizlenmek gerekir. Temizlenmeden yapılan ibadetler geçerli olmaz ve yeniden yapılmalıdır.