Tanımı ve Zekâtla İlgili Genel Hükümler

Zekât, “artma, arıtma; övgü ve bereket” anlamlarında olup dinen zengin olan Müslümanların malından alınıp sarf edilmesi gereken yerlere harcanan maldır.274 Kur’ân-ı Kerim ve hadislerde geçen sadaka kelimesi, zekâtla eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.275 _{Allah (cc.), Tevbe süresi 103. ayet ile hicretin ikinci yarısında}

zekâtı farz kılımıştır “Onların mallarından sadaka al; bununla onları (günahlardan) temizlersin, onları arıtıp yüceltirsin. Ve onlar için dua et. Çünkü senin duan onlar için sükûnettir. Allah işitendir, bilendir.” Zekât ibadetinin yerine getirilmesi için zekât vermesi gereken kişi, zekâtın verileceği yerler ve zekât verilen mal ile ilgili bazı şartlar vardır.

Zekât verecek kişinin, müslüman, akıllı, hür olup bulûğ çağına girmesi, nisap miktarı mala sahip olması ve de zekât ibadetinin farziyetini bilmesi gerekmektedir.276

Zekât verilecek kimselerin de ilgili ayette açıklanan sınıflardan olması gerekir. “Sadakalar (zekâtlar) Allah'tan bir farz olarak ancak, yoksullara, düşkünlere, (zekât toplayan) memurlara, gönülleri (İslâm'a) ısındırılacak olanlara, kölelere, borçlulara, Allah yolunda çalışıp cihad edenlere ve yolcuya mahsustur. Allah çokiyi bilendir, hikmet sahibidir” buyrulmaktadır. (et-Tevbe, 9/103) Fakat bazı kimseler de zekât alamaz.

Bunlar; doğum sebebiyle oluşan usul (anne-baba, dede-nine) ve füruu (oğul-kız,

274 Cürcânî, a.g.e, s. 114

275 Bakınız; et-Tevbe, 9/103; Buhârî, “Kitâbü’z-Zekât”, 10

torunlar), evlilik bağıyla oluşan karı kocalar,277 _{zengin, zenginin küçük çocuğu,}

zenginin kölesi, zimmîve Hâşimî soyundan olanlar ile Hâşimîlerin köleleridir.278

Zekât verilecek malla ilgili olarak ise, asli ihtiyaç ve borçlar düşüldükten sonra nisap miktarı mala sahip olmak ve nisap miktarı malın üzerinden bir yılın geçme şartı vardır. Nisap terimi, sahip olunan altın, gümüş, para, ticaret eşyaları, toprak mahsulleri veya hayvanların zekâta tâbi olabilmesi için ulaşması gereken miktarın ifadesidir.

Sahip olunan mallarda aranan nisap miktarıyla ilgili değerler ve şartlar şu şöyledir:

Hayvanların Nisabı

Deve, sığır, koyun vb. hayvanlar, senenin altı ayı veya daha fazlasında kırda beslendiklerinde (saime)zekâta tâbi olurlar.279 _{Yılın çoğunu ahırlarda veya çiftliklerde} yemle beslenen hayvanların zekâtı ise ticaret malı olarak hesaplanmaktadır.280

Saime olan hayvanların zekât oranları şu şekildedir:

1. Develerin zekâtı: Her beş devede yirmi beşe kadar iki yaşında bir koyun, yirmi beşten yetmiş altıya kadar sayılarına göre yaşları değişmekle birlikte bir dişi deve, yetmiş altıdan yüz yirmiye kadar sayılarındaki farklılıkla birlikte farklı yaşlarda iki dişi deve verilir. Yüz yirmiden sonraki her beş deve için bir koyun verilir ve yüz yirmiden önceki ölçüye göre hesaplanır.281

2. Sığırların zekâtı: Otuz sığırda iki yaşında bir sığır, kırkta üç yaşında bir sığır, altmışta iki yaşında iki sığır, yüz yirmi de iki yaşında dört sığır veya üç yaşında üç sığır gerekir. Yüz yirmiden sonrası da yukarıdaki hesaba göredir. Ebû Hanife’ye göre, aralarda örneğin kırktan sonraki her sığır için kıymetinin 1/40 inin

277 Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e göre zengin kadın fakir kocasına zekât verebilir. Mevsılî, a.g.e, I, s. 120. 278 Mevsılî, a.g.e, I, s. 120.

279 Saime: Senenin çoğunu kırlarda otlayarak geçiren ehlî hayvanlardır. Cürcânî, a.g.e, s. 116. 280 Koyun, keçi bir yaşına; manda, sığır ve develer ise iki yaşına girmeden zekâta tabi olmazlar.

281 Bkz. Kâsânî, a.g.e, II, 26-28; Merginânî, a.g.e, I, 97-98; Mevsılî, a.g.e, I, 105-106; İbn Nüceym, Bahru’r

hesaplanarak zekâtının verilmesi gerekir. Sığırlarda manda ile öküz veya inek aynı oranda hesaplanır. Bu iki cins karışık ise çok olan taraftan zekât verilir.282

3. Koyun ve keçilerin zekâtı: Kırk ile yüz yirmi koyunda bir koyun, yüz yirmi bir ile iki yüz arasında iki koyun, iki yüz bir ile üç yüz doksan dokuz arasında üç koyun, dört yüz itibariyle dört koyun ve dört yüzden sonraki her yüz koyunda bir koyun, zekât verilir. 283

4. At ve diğer hayvanların zekâtı: Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed'e göre, at, ehli eşek, katır ve eğitimli köpek ticaret maksadıyla beslenirse ticaret malı zekâtına tabidir. Yoksa zekâta tabi olmazlar.

Bunlardan atlar ile ilgili olarak Ebu Hanife'nin bir diğer görüşüne göre; binek veya yük için beslendiklerinde zekât gerekmezken saime olup üremesi için beslenir ve erkekli, dişili olarak bir arada bulunurlarsa atlar zekâta tabidirler. Atların nisap miktarları bazılarına göre iki olunca bazılarına göre ise daha fazla olunca gerçekleşir.284

5. Yavru hayvanların zekâtı: Bir yaşını doldurmayan koyun, keçi, sığır ve develerinsayıları, nisab miktarına ulaşmış veya aşmış olsa da Ebû Hanîfe ile İmam Muhammed'e göre zekâta tâbi değildir. Ancak aralarında bir tane bile yaşını dolduran varsadiğerleri de zekâta tâbi olur. Ebû Yûsuf'a göre, daha yaşını tamamlamamış hay- vanlardan da büyüklerdeki orana göre zekât verilir. Kırk kuzuda bir, yüz yirmi bir kuzuda iki kuzu veya otuz buzağıda bir, altmış buzağıda iki, doksan buzağıda üç, yüz yirmi buzağıda dört buzağı zekât olarak verilir. Deve yavrularında Ebû Hanîfe’ye göre; yirmi beşe kadar zekât yokken yirmi beşte bir, yetmiş altı da iki, yüz kırk beş te üç deve yavrusu zekât olarak verilir ve sonrası da bu şekilde hesaplanır.285

Altın - gümüşün ve ticaret mallarının zekâtı

282 Bkz. Kâsânî, a.g.e, II, 28-30; Merginânî, a.g.e, I, s. 98; Mevsılî, I, s. 106; İbn Nüceym, Bahru’r-Râik, II, s. 232.

283 Bkz. Kasanî, a.g.e. II, s. 28; Mergınanî, a.g.e, I, s. 98; Mevsılî, I, s. 108;İbn Nüceym, Bahr’r-Râik, II, s. 232.

284 Mergınanî, a.g.e. I, s. 99; Mevsılî, a.g.e, I, s. 109. 285 Mevsılî, a.g.e, I, s. 109.

Altının nisabı 20 miskal (80.18 g), gümüşün nisabı ise 200 dirhem (561.2 g) dır. Nisab miktarını aşan kısımdan, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e göre az olsun çok olsun nisab miktarına tâbi olarak zekâtı verilir.286 _{Fakat Ebû Hanîfe’ye göre altında}

dört miskal, gümüşte kırk dirhem veya parada da bu değeri aşmadığı takdirde fazla olan kısımdan zekât verilmez.287

Para ve ticaret mallarının değeri altın ve gümüşün nisabına ulaşıyorsa 1/40 veya %2,5 oranında zekâta tâbidir. Altın, gümüş, nakit para, senet, tahvil ve ticaret malları yalnız başlarına nisaba ulaşmıyorsa hepsi bir araya getirilip toplandıklarında nisaba ulaşıyorlarsa yine zekâta tâbi olurlar. Ticaret malları bütün cinsleriyle aynı çatı altında birleştirilir. İmameyn’e göre, zekâta tabi malların değeri, zekâtın ödeneceği günkü değerine göre tespit edilir.288 _{Karışık durumdaki madenlerin zekâtı çoğunluğa}

göre verilir. Mesela, altın ve gümüş karışımında çoğunluk altınsa tamamı altın olarak çoğunluk gümüş ise hepsi gümüş olarak kabul edilip zekâtın verilmesi gerekmektedir.289 _{Hisse senetlerinden; gelir getiren bina ve nakil vasıtaları, ücret,}

maaş ve serbest meslek kazançlarından da 1/40 ya da % 2,5 oranında zekâtı verilir.

Toprak mahsüllerinin zekâtı

Tarım ürünlerinde; sulama ve ürünleri yetiştirme için emek harcanıyorsa 1/20, herhangi bir emek sarf edilmeden ve toprak kendiliğinden sulanıyorsa 1/10 oranında zekât verilir.290