Tamlayan Durumu

Tamlayan durumu eki olan –in, ad ya da ad görevindeki kelimelere eklenerek bu kelimelerin gösterdiği anlatımın başka bir anlama bağlanmasını, tamamlanmasını sağlar. Bu durum eki de bağlandığı adın ünlülerine göre değişikliğe uğrayarak –ın, un, ün, -(n)in, -(n)ın, -(n)un, -(n)ün, biçimlerini alır.

“Koca salon sanki bir yalı evinin parıltılarıyla dolmuştu.” Türlü görevleri vardır:

a) Tamlama kurar: Belirtili tamlama kurar ve tamlayan görevindeki ada ulanır. Evin kapısı, dalın yaprağı…

b) Đlgi ve yakınlık gösterir: Alilerin evi, elmaların kırmızısı… c) Bölümün parçasını gösterir: insanların çoğu, güllerin kırmızısı…

Tamlayan durumu eki daima –ler çokluk ekinden ve –i iyelik ekinden sonra gelir: evlerin, evlerinin gibi.

Ergin, genetif eki (1993:353); Banguoğlu, kimin hali (1995:286) adı altında işlemiştir. Üniversite Hazırlık Kitapları

Fm: Tamlayan Eki: Sözcükler arasında tamlama yoluyla ilgi kuran eklerdir. “ın, -in, -un, -ün”. Kaynaştırma ünsüzü “-n” kullanılınca “-nin, -nın, -nun, -nün” şekilleri de ortaya çıkar. “ın, -in, -un, -ün”

Ad takımı kurar: Ahmet’in dersleri Đlgeç grubu kurar: sen-in için

Đki sözcükte “–im” şeklinde yazılır: ben-im çantam, biz-im çantamız Đyelik eki olan “-in” ile tamlayan eki olan “-in” karıştırılmamalıdır: Sen-in (tamlayan eki) kitab-ın (tamlanan eki)

Kitabın dün masanın üzerinde duruyordu. (kitap sözcüğü iyelik eki almış) Kitabın kapağını kardeşim yırtmış. (kitap sözcüğü tamlayan eki almış)

Fn: Tamlayan Ekleri: ben-im eşyalarım, sen-in eşyaların, on-un eşyaları, biz-im eşyalarımız, siz-in eşyalarınız, onlar-ın eşyaları, çocuklar-dan birkaçı

Kl: Đlgi Hâl Eki (Tamlayan eki): Đsim tamlamalarında tamlayan durumundaki isim soylu sözcüğe getirilen “ın, -in, -un, -ün” ekleridir. Bu ekler tamlayan ile tamlanan arasında anlam ilgisi oluşturur, isim tamlaması kurar.

Bu dağların aşinasıdır soyum.

Đlgi eki, yazılışı bu eke benzeyen diğer eklerle karıştırılmamalıdır. (senin) Sesin duyulmuyor. (iyelik eki)

Filmin sonunu seyretmeden gitti. (ilgi eki)

Bugün bir yığın işim var. (fiilden isim yapım eki)

Kr: Đlgi (tamlayan) Eki (nin, nın, nun, nün): Ses uyumlarına göre değişen –im, ın, -in, -un, -ün, -n-in, -nın, -nun, -nün şekilleri vardır. Bu ek genellikle tamlama kurmakta kullanılır. Bu sebeple tamlayan eki de denilmektedir.

Taş-ın (yüzeyi), yol-un (iyisi), oda-nın (içi)

Ekin asıl fonksiyonu belirtili isim tamlaması kurmak, yani isimleri isimlere bağlamaktır. Ellerinin içine boya bulaşmış.

Evlerinin önünden yol geçiyor.

Bu ek zamirleri edatlara da bağlayabilir. Benim için bu görevi uygun görmüşler. Đsimleri ve zamirleri fiillere bağlar. Büyük ödül Enis’in oldu.

En güzel günler sizin olsun.

Değerlendirme

Kl ve Kr, ‘tamlayan ve ilgi eki’ olarak ifade ederken diğer kaynaklar sadece ‘tamlayan eki’ni tercih etmiştir.

Fn, ‘on-un’ şeklinde bir ayrım yapmıştır. “-n-” kaynaştırma ünsüzünü kökle birlikte ele almış ve kök sayı adı olan ‘on’ şekline girmiştir. Bu ayrım yanlıştır.

Ekin “-nin, -nın, -nun, -nün” şekillerine Fm ve Kr değinir. “-n-” sesinin kaynaştırma olduğunu sadece Fm izah etmiştir. Bunun yanında S, eklerin sadece üç şeklini vermiştir. Kl hariç tüm kaynaklar ben ve biz zamirlerine “–im” şeklinin geldiğine değinmiştir. Kl hariç tüm kaynaklar bu konuyu ek statüsünde ele almış, durum eki olduğundan bahsetmemiştir.Tamlayan ekinin de hal eki olduğu konusuna sadece Kl temas etmiştir. Kl, isim tamlamalarında tamlayana getirilen eklerdir ifadesine yer vermiş. Bu ekler sadece bu görevi yerine getirmez. Edat grubu kurar, zamirleri edatlara bağlama gibi birçok görevi vardır. Bu durumda Kl’ün tanımı eksik kalmaktadır. Fm ve Kr ise sözcükler arasında ilgi kurduğunu açıklayarak daha geniş bir tanımlamaya gitmiştir. 1.3.7. Eşitlik Durumu

Adlara ve ad soylu kelimelere eklenen –ce (-ca ; -ça, -çe) eki eşitlik, benzerlik, görelik, karşılaştırma anlamları verir: ailece, yasaca, yaşça gibi.

a) Nitelikte eşitlik sağlar: adamca davranış, akıllıca iş gibi.

b) Nicelik, büyüklük, ölçü yönünden eşitlik sağlar: bilgice, boyunca, kiloca, gibi. c) Eşitlikle birlikte, görelik anlamı verir: kanımca, aklınca, bilimce gibi.

d) Sayı adlarına gelir ve çokluk bildirir: yüzlerce, binlerce, milyonlarca gibi.

e) Zaman belirten çoğul adlara gelerek eşitlik sağlar: aylarca, günlerce, yıllarca gibi. f) Karşılaştırma, gibi olma anlatır: arabayı delice sürmek, insanca davranmak, yaşça büyük, yasaca tutarlı olmak gibi.

Zamirlere gelir “benzerlik, gibilik, eşitlik, görelik” sağlar: bence, sence, sizce, onlarca, bunca, nice, kendimce, şunca gibi.

Ergin, eşitlik eki (1993:359); Banguoğlu, kimce hali (1995:289) adı altında işlemiştir. Üniversite Hazırlık Kitapları

Fm: Eşitlik Eki (-ca, -ce, -ça, -çe): Cümleye değişik anlam ilgileri katar. O, bilgice hepimizden daha iyidir. (bakımından)

Sınıfça pikniğe gittik. (birliktelik) Kurulca kararlar alındı. (tarafından)

Bence yanlış yapıyorsun. (görecelik, kanaat) Yüksekçe bir yerden atladık. (küçültme) Konuya güzelce hazırlandı. (şekilde)

Kr: Eşitlik Hali (-ca, -ce, -ça, -çe): Sözcük gruplarında ve cümlede fiilin ne şekilde ve nasıl olduğunu veya nasıl yapıldığını, fiilin oluş veya yapılış tarzını ifade etmek için isimler eşitlik haline gelir. Eşitlik ekleri bir eşitlik, gibilik, benzerlik, görelik, kadarlık ifade ederler.Bu ek:

Benzerlik ifade eder, “gibi” anlamına gelir: Ona kardeşçe davranmalıyız. Görelik anlamına katar: Bence bu zaman yetmez.

“Bakımından, yönüyle” anlamı katar: Hangisinin kiloca fazla olduğunu biliyorum. Boyca ne fark var aranızda?

Zaman bildiren sözcüklere eklenir: Yıllarca onu arayıp durdum.

Birliktelik anlamını ifade eder: Sınıfça bir geziye gitmeyi düşünüyoruz. Durum bildirir: Akıllıca davranıyordu. Sessizce çıkıp gitti.

Küçültme sınırlandırma bildirir: Büyükçe bir evde oturuyor.

-ca, -ce eki almış sözcükler cümlede zarf tümleci ve yüklem görevinde kullanılabilirler. Ahmet çok kurnazca davranıyor. (zarf tümleci)

Değerlendirme

Sadece Fm ve Kr bu konuyu işlemiştir. Kr, tanım yapan tek kaynaktır.

Kr, tanımda fiilin nasıl olduğunu ve nasıl yapıldığını ifade için bu ekin kullanıldığını açıklamış. Örnek olarak verdiği ‘Boyca ne fark var aranızda?’ cümlesinde bir fiil yoktur. Ama “-ca” eşitlik ekini almıştır. Buradan da anlaşılıyor ki Kr’in iddia ettiği gibi sadece fiilleri değil isimleri de ifade etmek için eşitlik ekleri kullanılabilir.

Kr, ikinci hataya ‘isimler eşitlik haline girer’ ifadesiyle düşer. Yine kendi örneklerinde eşitlik eki ‘bence’ kelimesinde zamir, ‘sessizce’ kelimesinde zarf, ‘büyükçe’ kelimesinde ise sıfat görevinde kullanılmıştır. Zamir, sıfat ve zarf isim soylu kelimelerdir. Tanımda sadece ‘isimler’ değil ‘isim soylu kelimeler’ ifadesine yer verilmeliydi. Fm’in “yüksekçe”örneği de küçültme anlamında değildir.