TÜRKLERDE HUKUK- TÖRE

Türklerde hukuk kurallarının bütünü “Töre” olarak adlandırılmıştır. Türk devletinin içtimai yapısında halk, kendi özgürlüğünü hükümdardan bekliyordu. Bu da Türklerde töre ile sağlanıyordu. Bozkır hayatını düzenleyen töre daha çok kanun anlamında kullanılıyordu.

Kutadgu Bilig’de İtmek: nizam, düzen ayrıca Öngdi: kanun, âdet kelimeleri hukuki terimler olarak kar-şımıza çıkar. Fakat bu kelimeler de Türk Hukuk anlayışını tam olarak karşılamaz. Bunlara Töre’yi de eklemek gerekir.

Töre doğrudan halkın veya kanun koyucuların koydukları kanunlar olarak anlaşılmamalıdır. Töre’de ilahi nizam manası da gizlidir. Bilindiği gibi Kut ve iktidar Tanrı tarafından verilmektedir. Aslında Töre, Kut’un görünen yüzüdür. Türk devletinin bekâsını ve ordunun muzaffer olmasını sağlayan en önemli unsur-dur.

Kelimenin aslı Töre=Törü=Törö=Türe şeklindedir. töremek=türemek=türetmek, Türemiş, Zuhur etmiş manasındadır.

Töre’ye yüklenen ilahi vasıf, Törütgen kelimesindendir. Bu kelimenin manası Türetmek,Yaratmaktır.

Dini terminoloji ile söylersek Hâlık’dır. Kısaca Törü ile Törütgen kelimeleri aynı kökten gelmektedir.

Sonuç olarak Töre’nin muhtemelen ilahi kaynaklı hükümler ihtiva ettiğini de ifade edebiliriz. Bu duru-mu Kutadgu Bilig de desteklemektedir.

“Ugan ol köni çın törü birgüçi, Törümiş kamug halka yetrü küçi”(Kadirdir, âdildir, gerçek Töre’yi ko-yan O’dur, yarattığı bütün mahlûklara gücü yeter)

“Törü artasa kök turumaz örü” (Töre bozulursa bu gök yerinde duramaz)

İbrahim Kafesoğlu bu durumda Töreye sadece kanun manasını yüklememiş, adı konulamayan hukuki prensipleri de dâhil ederek “Türk Sosyal hayatını düzenleyen mecburi kaideler bütünüdür.”

şeklinde bir tarif ile son noktayı koymuştur.

Töre; Tanrı’nın Kut verdiği Hükümdarlar vasıtasıyla vaaz ettiği ve milletin bunu zamanla içselleştirerek hayat nizamına dönüştürdüğü ve de geliştirdiği “kainata hakim, külli mahiyetteki yüksek kanunlar” olarak anlaşılmalıdır. Belki beylerin ve hükümdarların uymak zorunda oldukları “Tanrının koydu-ğu nizamlar” da denilebilir. Töre bozulursa gök (kasıt Tanrı olmalı) yerinde duramaz, harekete geçer, gereğini yapar manası var. Tanrının verdiği kut’un değerlendirilmesinde Töre ön plana çıkmaktadır. Töre’ye hizmetle kazanılan kut, hakanın uhdesinde devam etmektedir. Siyasi hakimiyetin kaynağı olan kut, yine kanunların temeli olan töre’yle irtibatlandırılarak idarenin ayrılmaz iki parçası haline getirilmiştir. Kut verilen hakan Töreyi uygular, millet bu törenin iyi uygulanıp uygulanmadığına, yani somut şeylere bakarak bu hakanın kut sahibi olup olmadığına karar verir. Demek ki kut ile töre arasındaki bağ çok güçlü, bir birini tamamlayan unsurlardır.

1) Töre’nin Kaynağı

a) Millet: Örf ve adetlerin hukuk kuralları şeklinde intikali. Yüzyıllar boyu toplumun oluşturduğu, yazılı veya yazısız, dile getirilen veya getirilemeyen kurallar, örfler, düşünceler veya hayat tarzının bütünü diyebiliriz.

b) Kurultay: Beylerin kurultaylarda aldıkları kararlar. İdarecilerin bir ihtiyaca binaen ortaklaşa koy-dukları hükümler.

c) Hakan: Hakan’ın milletin menfaatine olduğuna inandığı ve meclise danışarak koyduğu prensipler.

2) Töre’nin Özellikleri

a) Türklerde özel hukuka (aile, mülkiyet, miras,din) ait kurallar, örf ve adetlerden oluşmaktadır.

b) Özel hukuka ait kuralları ne Hakan ne de Kurultay değiştirmeye cesaret edemez c) Hükümdar da dâhil hiç kimse töreye aykırı hareket edemez.

d) Hükümdarın her söylediği kanun değildir. O halka Töre’yi uygulamakla mükelleftir.

e) Töre, güneş ve ay gibidir, tefrik etmeden bütün insanlığı kuşatır.

f) Zulüm ateştir, dağılırsa her yeri yakar, Töre ise sudur, akarsa nimet yetişir.

g) Töre’nin doğasında adalet vardır.

h) Töre’ye uymayan hesabını Tanrıya verecektir.

i) Töre genel itibariyle “tatlı-sert” bir sistem veya hükümler bütünü olarak değerlendirilebilir.

3) Vesikalar

Türk tarihnde önemli bir yeri olan, devletin ve halkın karşılıklı anlayış ve vazifelerini düzenleyen töre, tarihi vesikalara da yansımıştır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

1- Kül Tigin Abidesi: “Türk milletinin ilini töresini tutuvermiş…”

2- Bilge Kağan: “İli tutup töreyi düzenlemiş.”

3. Kutadgu Bilig: “Kılıksız törü öngdi bilmez kişi, Kişikte katılsa itilmez işi”(Tabiatı bozuk, Töre ve kanun bilmeyen kişi, insanlar arasına katılsa da işi nizama girmez)

4- Kutadgu Bilig: “Beylik çok iyi bir şeydir, fakat daha iyi olan Töre’yi adaletle tatbik etmektir”.

SONUÇ

Bu hafta Türk kültüründe hukukun önemi ve Türklerin “töre” adını verdikleri yazılı olmayan ancak devle-tin nizamını sağlayan kuralları anlatılmıştır. Konu ile ilgili vesikalara da yer verilmiştir

KONUYA İLİŞKİN SORU ÖRNEKLERİ

1) Hangisi Türklerin hayatında devletin devamını sağlayan yazılı olmayan hukuk kurallarıdır?

a- Hukuk

b- Anayasa

c- Teşkilat

d- Teşrifat

e- Töre

2) Hangisi törenin kaynaklarından biridir?

a- Kurultay

b- Ordu

c- Asker

d- Vezir

e- Devlet

YANITLAR: 1-e, 2-a

BİBLİYOGRAFYA

Baykara, Tuncer, Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, An-kara 2001.

Koca, Salim, Türk Kültürünün Temelleri- 1, Damla Neşriyat, İstanbul 1990.

Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.

Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken, İstanbul 2007.

Çandarlıoğlu, Gülçin, İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2003.

Kafesoğlu, İbrahim, “Tarihte Türk Adı”, Türkler Ansiklopedisi, s. 308-315.

Kafesoğlu, İbrahim, Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.

Tanyu, Hikmet, İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, A.Ü.İ.F. yayınları, Ankara 1980.

M. Emin Yolalıcı, Türk Tarihinin Kaynakları, Samsun 2006.

Varis Çakan, Orta Asya Türk Tarihinin Kaynakları, Binyıl Yayınevi, Ankara 2009.

Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2008.

Mualla Uydu Yücel, İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, TTK, Ankara 2007.

Abdulkadir İnan, Makaleler ve İncelemeler I-II, TTK, Ankara 1998.

Mualla Uydu Yücel, “ Kuman- Kıpçaklar’ın Tarihinde İgor Destanı’nın Yeri ve Önemi”, Belleten, LXX, 258, Ağustos 2006.

Saadettin Gömeç, “ İslam Öncesi Türk Tarihinin Kaynakları Üzerine”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 20/31, 1999-2000, Ankara 2000.

İsmail Mangaltepe, Bizans Kaynaklarında Türkler, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2009.

Saim Sakaoğlu- Ali Duymaz, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Ötüken, İstanbul 2003.

Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, çev. Reşit Rahmeti Arat, TTK, Ankara 2003.

Kaşgarlı Mahmud, “Divan-ı Lügat-it Türk Tercümesi”, çev. Besim Atalay, TDK, 1986.

Abdülkadir Donuk, Eski Türklerde Askerî İdarî Unvan ve Terimler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1989.

8. Hafta e-Ders Kitap Bölümü

ÖZET

Sekizinci haftada Türklerde meclisin görevleri ve tarih boyunca meclis ile ilgili çalışmalardan örnekler anla-tılacaktır.