Türkiye’de Mevcut Durum

ülkenin katkılarına dayanmaktadır. Söz konusu rapor gün geçtikçe daha fazla ülkenin GETAT’ın ulusal sağlık sistemlerindeki rolünü tanıdığını açıkça göstermektedir. Örneğin, 2018’de 98 üye ülke GETAT hakkında ulusal politikalar geliştirmiş, 109 ülke GETAT hakkında ulusal yasalar veya düzenlemeler çıkarmış ve 124 ülke de bitkisel ilaçlarla ilgili düzenlemeleri uygulamıştır.

En yoğun TAB ithalatı yapan ülkelerin başında ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda, Çin ve Hindistan gelmektedir. Bu ülkeler aynı zamanda birçok bitkinin ihracatını da yoğunlukla yapan ülkeler konumundadır. Üretim ve ticaret bölgeleri dikkate alındığında, TAB ticaretinin ve mamul madde üretiminin daha çok gelişmiş ülkeler tarafından yapıldığı, uzak doğu ülkelerinin ise ham madde üretiminde öne çıktığı görülmektedir. TAB sektöründe lider ülke konumuna ulaşmak için sadece üretimin yeterli olmadığı görülmektedir.

Bitki tür sayısındaki azlığa rağmen bitkisel ürünler global pazarında Avrupa Birliği

% 44 ile en yüksek paya sahiptir. Ülkemizin de içinde bulunduğu diğer Avrupa ülkelerinin payı % 4, Kuzey Amerika’nın % 11, Japonya’nın % 16, Asya’nın % 18, diğerleri ise % 7’dir.⁹²

Gelecekte sürekli artan talebi karşılamak ve kaliteli standart bir ürün elde edebilmek için TAB üretiminin; bunlardan elde edilen bitki ekstrelerinin etken maddelerinin ve bu ürünleri işleyen sanayi kollarının büyümesi ve sayılarının artması gerekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, şifalı bitkilerden elde edilen tıbbi ürünlerin kalitesini iyileştirmeye çalışmak için “Uluslararası Bitkisel İlaçlar için Düzenleyici İşbirliği” adlı bir ağı koordine etmektedir.

TAB’ların dünyadaki ticaret hacmi sürekli artmaktadır. Dünyada 2000 yılında 50 milyar dolar büyüklüğünde olan TAB pazarı, yaşlanan nüfusun sağlık problemleri, refah artışı ve bilinçli tüketicilerin artması ile 2015 yılında 165 milyar dolara ulaşmış, 2020 yılında ise 200 milyar dolara ulaşması beklenmektedir.⁹³

4.1.2. Türkiye’de Mevcut Durum

Coğrafi konumu, iklimi, tarımsal potansiyeli ve geniş yüz ölçümü sayesinde zengin florasıyla, çok sayıda TAB’ı bünyesinde barındırmakta olan ülkemiz önemli agrostratejik üstünlüğe sahiptir.

Dünyadaki 8 “Bitki Orijin Merkezi”nin 3’ünün Türkiye’de (Akdeniz, Avrupa-Sibirya ve İran-Turan) olması ve ülkemiz topraklarının dünyanın en zengin biyolojik çeşitliliğe sahip



92 Dr. Murat ZOR’un 9 Ekim 2019 tarihli Dinleme Tutanağı, TBMM Tutanak Hizmetleri Başkanlığı.

93 TEMEL, M., vd., “Dünyada ve Türkiye’de Tıbbi-Aromatik Bitkilerin Üretimi ve Ticareti”, KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi 21 (Özel Sayı), 2018, s. 198-214, http://dogadergi.ksu.edu.tr/tr/download/article-file/616037, Erişim Tarihi: 26.09.2019.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Sıra Sayısı: 159) ^



agrostatejik bölgede bulunması sayesinde Anadolu toprakları günümüze kadar dünyaya birçok ürün hediye etmiştir. Avrupa-Asya arasında bir köprü konumunda bulunan Anadolu, yüz yıllardır bitkisel tıbbi ürün ve baharat ticaretinde önemli bir rol oynamıştır. Anadolu’da ilaç etken maddesi olarak kullanılan birçok bitki ve bitki kısımlarının ticaretinin, çok eski çağlardan beri yapıldığı bilinmekte olup bulunduğumuz bu konum ülkemize jeostratejik bir üstünlük de kazandırmaktadır.⁹⁴

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen “Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanteri” kapsamında ülkemizde 11.815 adet floranın tespit edildiği, yerel halktan alınan bilgiler doğrultusunda ekonomik değere haiz 2.852 bitkinin tıbbi ve bitkisel tıbbi ürün olarak kullanıldığı, 520 bitkinin de bitkisel çay olarak kullanıldığı tespit edilmiştir.⁹⁵ Ancak ülkemiz, farmakope ve dünya standardında tıbbi bitkisel hammadde, bu hammaddeden hareketle bitkisel tıbbi ürün üretimi ve bu ürünlerin ihracatı konusunda hak ettiği konumda bulunmamaktadır.⁹⁶ Bu nedenle, öncelikle farmakope kalitesinde TAB üreterek standardizasyonu ve üretimin sürdürülebilirliğini temin edecek üreticilere ihtiyaç bulunmaktadır.

Ülkemiz, farklı iklim ve ekolojik koşullara sahip olması, floranın çok sayıda bitki türü ve çeşitliliği içermesi sayesinde doğadan toplanan ve kültürü yapılan TAB’lar açısından büyük bir ekonomik potansiyele sahiptir. Bazı türlerde doğadan toplama ekonomik olabilmekte ancak doğadan toplanan bitkilerde kaliteli ve standart ürün elde etmekte zorluklar yaşanmaktadır.

Her yıl ülkemizde doğal olarak yetişen yüz binlerce ton TAB’ın gerektiği gibi değerlendirilemediği, bunun bir kayıp servet olduğu, yine üretime konu olan bu bitkilerin % 90’lık kısmınınsa sadece ham madde olarak ihraç edildiği ve ihraç edilen ülkeler tarafından katma değerli ürünlere dönüştürülerek tekrar ülkemize yüksek fiyatlarla girdiği ifade edilmektedir.⁹⁷

Doğadan toplanan bitkilerde kalitenin her zaman istenen düzeyde olmaması, toplama sonrası nakliye, işleme ve depolama koşullarının yeterince karşılanamaması gibi nedenlerle esas olan bu bitkilerin tarımının yaygınlaştırılmasıdır. Gerek iç tüketimde kullanılan gerekse ihracatı yapılan TAB’larda üretimi arttırmak ve istenen kalitede ürün elde edebilmek için,



94 Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, “Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ile Boya Bitkileri Çalıştayları Raporu”, s.262.

95 Yusuf KANDAZOĞLU’nun 22 Mayıs 2019 tarihli Dinleme Tutanağı, TBMM Tutanak Hizmetleri Başkanlığı.

96 Dr. Harun KIZILAY’ın 26 Haziran 2019 tarihli Dinleme Tutanağı, TBMM Tutanak Hizmetleri Başkanlığı.

97 Dr. Ahmet İPEK’in 22 Mayıs 2019 tarihli Dinleme Tutanağı, TBMM Tutanak Hizmetleri Başkanlığı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Sıra Sayısı: 159) ^



doğadan toplamaların sürdürülebilirlik ilkesine dayalı floraya zarar vermeden yapılması, bitki toplayıcılarının eğitilmesi, talebi fazla olan bitkilerin kültüre alınması, yetiştirme tekniklerinin her bitkiye ve ekolojik koşullara göre belirlenmesi, yurt dışında geliştirilmiş ve ülkemiz ekolojik koşullarına adapte olabilecek çeşitlerin getirtilerek ülkemiz iklim koşullarında denenmesi, bu bitki grubunun en önemli sorunlardan biri olan tohumluk temini için kurumsal alt yapının oluşturulması, çeşit geliştirmeye yönelik ıslah çalışmalarının desteklenmesi, hasat sonrası işlemler, depolama ve nakliyede uygun şartların sağlanması gerekmektedir. Bu koşullar yerine getirildiğinde dünya pazarının istediği kalite ve standartta ürün elde etmek daha kolay hale gelecektir.⁹⁸

TAB dâhil olmak üzere bitki tür ve çeşitliliği açısından oldukça zengin kaynaklara sahip olan Türkiye’nin planlı bir üretim, katma değeri yüksek ara ve son ürün eldesi ile dünya ticaretinden çok daha fazla pay alması mümkündür. Komisyonun Hatay iline yapmış olduğu çalışma ziyareti esnasında ziyaret edilen bitkisel kozmetik üretim tesisinde, defne ağacından elde edilen defne yaprağı ve yağından, üniversitelerle Ar-Ge konusunda işbirliği yapılarak üretilen katma değeri yüksek ürünlerin yurtiçinde ve özellikle yurtdışında pazarlanarak ülkemize döviz girdisi sağlanması açısından önem arz etmektedir.⁹⁹

Küresel rekabet gücünün artırılması, uluslararası piyasaların talep ettiği kalite ve özelliklerde TAB üretiminin geliştirilmesi, uluslararası pazarlarda biyolojik çeşitliliğimizi avantaja dönüştürmemizi sağlayacaktır.

Türkiye oldukça zengin doğasına rağmen, hala işlenmemiş ham bitki ihracatçısı bir ülke olmaya devam etmekte ve aynı zamanda birçok bitkinin de ithalatını gerçekleştirmektedir. Ülkemizde işleme sanayiinin yeterince gelişmemesi, TAB’ların üretim imkânlarını kısıtlamıştır. Aynı zamanda değerli birtakım drogların doğadan toplanarak düşük bedellerle yurt dışına satılması neticesinde oluşan floradaki baskı, bazı türlerin azalmasına neden olmuş, bu nedenle nesli tehlike altında olan türler için söküm ve toplama kotaları ile toplama yasakları getirilmiştir.

Ülkemizde TÜİK verilerine göre TAB’lar ile ilgili son 3 yıla ait ihracat ve ithalat değerleri Tablo 11’de gösterilmiştir.



98 http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/09e9d4bcc8157c0_ek.pdf, Erişim Tarihi: 14.09.2019.

99 Komisyonun 24-28.10.2019 tarihli Hatay, Kilis, Gaziantep ve Şanlıurfa Çalışma Ziyareti Toplantıları.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Sıra Sayısı: 159) ^



Tablo 11. Ülkemizde Son 3 Yıla Ait TAB İhracat ve İthalat Değerleri (dolar) Yıllar Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Aromatik Yağlar

İhracat İthalat İhracat İthalat

2016 554.007.741 764.832.840 53.236.555 67.416.793 2017 571.423.530 865.987.934 57.807.765 76.554.097 2018 637.459.612 812.424.985 69.541.748 76.431.471 Kaynak: TÜİK, 2019.

Ülkemizde TAB’ları özel olarak sınıflandıran bir sistem bulunmamaktadır. Ürünlerin doğru GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numarası ile ihraç veya ithal edilmesi hususu önemlidir. Zira her ürünün gümrük tarifesinde zaman zaman yapılan kısıtlamalar veya getirilen kolaylıklar ve konulan fon ve kotalar belirtildiği için ürünün doğru GTİP numarası ile ithal veya ihraç edilmesi hem alıcı, hem satıcı, hem de ülkemiz açısından faydalı sonuçlar doğuracaktır. Ancak uygulamada dış ticarete konu her ürün için ayrı bir GTİP numarası verilmediğinden, birçok ürün “diğer başlığı” altında işlem görmekte ve bu durum ürün bazında izlenebilirliği zorlaştırmaktadır.