SÜRDÜRÜLEBİLİR HAMMADDE TEDARİK ZİNCİRİ

Tablo 11. Ülkemizde Son 3 Yıla Ait TAB İhracat ve İthalat Değerleri (dolar) Yıllar Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Aromatik Yağlar

İhracat İthalat İhracat İthalat

2016 554.007.741 764.832.840 53.236.555 67.416.793 2017 571.423.530 865.987.934 57.807.765 76.554.097 2018 637.459.612 812.424.985 69.541.748 76.431.471 Kaynak: TÜİK, 2019.

Ülkemizde TAB’ları özel olarak sınıflandıran bir sistem bulunmamaktadır. Ürünlerin doğru GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numarası ile ihraç veya ithal edilmesi hususu önemlidir. Zira her ürünün gümrük tarifesinde zaman zaman yapılan kısıtlamalar veya getirilen kolaylıklar ve konulan fon ve kotalar belirtildiği için ürünün doğru GTİP numarası ile ithal veya ihraç edilmesi hem alıcı, hem satıcı, hem de ülkemiz açısından faydalı sonuçlar doğuracaktır. Ancak uygulamada dış ticarete konu her ürün için ayrı bir GTİP numarası verilmediğinden, birçok ürün “diğer başlığı” altında işlem görmekte ve bu durum ürün bazında izlenebilirliği zorlaştırmaktadır.

4.2. SÜRDÜRÜLEBİLİR HAMMADDE TEDARİK ZİNCİRİ

Bitkiden mamul maddeye giden süreçte, hammaddenin kesintisiz olarak sürdürülebilir kaynaklardan temin edilmesi büyük önem arz etmektedir. Uluslararası piyasalarda; toprak ve su kaynakları başta olmak üzere doğal kaynakları koruyan, çevresel açıdan sürdürülebilir, ekonomik açıdan karlı ve verimli üretimler sonucunda hammaddenin elde edildiğini gösteren belgeler talep edilmektedir. Bu doğrultuda, tüm dünyada iyi toplama uygulamaları veya iyi tarım uygulamaları sertifikaları adı altında sürdürülebilirliği ispata yarayan belgelendirme sistemleri yaygınlaşmaktadır.

Uluslararası çalışmalar; sürdürülebilirliğin kesintisiz devamı için üreticilerin katlandığı ilave maliyetleri veya ekonomik kayıpları telafi edecek sistemlere ihtiyaç duyulduğunu, eğitim ve örgütlenme başta olmak üzere çiftçilerin bilgiye erişimini kolaylaştıracak mekanizmaların kurulması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Ekonomik sürdürülebilirlik açısından güvenilir pazar bilgisi eksikliğine ilişkin olarak, Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC); 2002 yılından itibaren üçer aylık dönemlerde bülten çıkarmaya başlayarak, “Tıbbi Bitkiler ve Ekstraktlar için Piyasa Haber Servisi”ni yayınlamaya başlamıştır. Söz konusu bülten gelecek vaat eden, pazar potansiyeli olan, önemli tıbbi bitkisel ürünler için gösterge fiyatlar ile pazar verilerini ortaya koymaktadır. Bülten, gelişmekte olan ülkelerdeki üreticilerin, çeşitli şifalı bitkiler ve ekstreler, bölgesel arz-talep senaryoları, tipik şartname gereklilikleri, botanik ticaretini

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Sıra Sayısı: 159) ^



etkileyen düzenleyici haberleri ve endüstri haberleri için güncel piyasa fiyatlandırmalarını şeffaf bir şekilde sunmaktadır.

Dünya Ticaret Fonu ve Dünya Koruma Birliği’nin ortak bir programı olan

“TRAFFIC”in (Yaban Hayat Ticareti İzleme Ağı-The Wildlife Trade Monitoring Network) katkılarıyla fuar haberleri ve konferanslar dâhil bu konuda çeşitli etkinliklerle ilgili bilgilendirmeler yapılmaktadır. ITC internet sayfasında üçer aylık bültenlere ek olarak, şifalı bitki ticareti ile çok sayıda piyasa bültenini ve yedi günlük piyasa haberlerini içeren raporlar yayınlanmaktadır.¹⁰⁰

Uluslararası Ticaret Merkezi, Dünya Ticaret Fonu ve Dünya Koruma Birliği’nin yanında Birleşmiş Milletler düzeyinde sürdürülebilir botanik kaynak kullanımını teşvik eden uygulamalar bulunmaktadır. Bu kapsamda oluşturulan BioTrade; yerel, biyolojik çeşitlilikten elde edilen mal ve hizmetlerin çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik kriterleri altında toplanması, üretilmesi, dönüştürülmesi ve ticarileştirilmesi faaliyetlerini ifade etmektedir. Ayrıca BTFP (BioTrade Facilatitation Programme) adı altında sürdürülebilir biyokaynak yönetimi, ürün geliştirme, katma değeri ve pazarlamayı artıracak yenilikçi işbirlikçi düzenlemeler yoluyla biyolojik çeşitlilik ürün ve hizmetlerinde sürdürülebilir ticareti kolaylaştırma programı bulunmaktadır. BTFP’nin ana odağı; şifalı otlar, uçucu ve sabit yağlar da dâhil olmak üzere kozmetik ve farmasötik bileşenler gibi biyolojik çeşitlilik ürünleridir.

TAB’ların hammadde tedarik zincirinin tüm yönlerini kapsayan, hakemli ve çok disiplinli bir iletişim platformu olan JARMAP (Journal of Applied Research on Medicinal and Aromatic Plants); bitkisel tıbbi ürün, bitkisel çaylar, baharat, gıda ve yem takviyeleri ve kozmetik üreticilerinin çeşitli gereksinimlerini ele alarak sipariş ürünlerin üretimini geliştirmeyi amaçlamaktadır. JARMAP; genetik kaynaklar, üreme, moleküler biyoloji, vahşi toplama, koruma, evcilleştirme, üreme, yetiştirme, fizyoloji, bitki patolojisi ve bitki koruma, mekanizasyon, hasat sonrası işleme, kurutma, depolama, ekstraksiyon, kalite güvencesi, analitik ve ekonomi üzerine araştırmaları kapsamaktadır.

Küresel bazda yaşanan gelişmeler dikkate alındığında, Türkiye’de TAB pazarlama yapısının geliştirilmesine ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Pazarlama etkinliğinin artırılması için sektörel kümelenme ve ihtisaslaşmanın geliştirilmesi için gerekli çalışmalar yapılmalıdır.¹⁰¹



100 http://www.p-maps.org/medicinal_plant_herb, Erişim Tarihi: 18.09.2019.

101 Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, “Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ile Boya Bitkileri Çalıştayları Raporu”, s.

262.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Sıra Sayısı: 159) ^



Öncelikle güncel piyasa verileri dikkate alınarak genel TAB sektör raporunun hazırlanması, daha sonra hedeflenen ürünlere yönelik yatırımcıların faydalanabileceği ürün bazında fizibilite raporları ve değer zinciri analizlerinin yapılması hususları önem arz etmektedir.¹⁰²

Doğru ürünü rekabetçi bir şekilde pazara arz edebilmek için pazarlama zincirinde yer alan aktörlerin (çiftçi, toplayıcı, aracı, işleyici, toptancı, perakendeci, ihracatçı, ithalatçı, tüketici) tıbbi bitkiler pazar ihtiyaçları konusunda bir araya getirilerek bilgi paylaşımını sağlayacak platformların kurulması ve sürdürülebilir hammadde tedarik zincirinin oluşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır.¹⁰³

Komisyonun Şanlıurfa iline yapmış olduğu çalışma ziyareti esnasında ziyaret edilen organik tarım çiftliğinde Türkiye’de birçok kurum ve kuruluşun ihracat ve pazar şansı olmayan ürünler ile ilgili çalışmalar yaptığı, ekonomik olarak ihracat şansı olmayan ürünlerin destek kapsamı dışına çıkarılması gerektiği ifade edilmiştir.¹⁰⁴

TAB’ların sürdürülebilir üretimi ve pazar potansiyeline ulaşması için bu ürünlerin istenilen miktar ve kalitede üretilmesi yanında alınması gereken tedbirler özetle aşağıda yer almaktadır.

 Araştırma enstitülerinde ve üniversitelerde geliştirilen veya adaptasyon çalışmaları tamamlanan tür ve çeşitlerin üretim materyallerinin (tohum, fide, fidan) temini ile yetiştiriciliğine uygun alanların tespiti,

 Her bitki türü için agronomi paketinin belirlenmesi,

 Bitkisel üretim deseninde, alternatif ürünler kapsamında TAB’lara yer verilmesi,

 Kurumsal alt yapının oluşturulması,

 TAB alanında faaliyet gösteren üretici, toplayıcı, ihracatçı, sanayici, araştırmacı ve diğer tüm paydaşların koordinasyonunu sağlayacak bir sistem ve araştırma sonuçlarının pratiğe aktarılması için, araştırıcı, sanayici ve üretici arasında bilgi akışını sağlayacak yayın sisteminin oluşturulması,

 Dünyada halihazırda bitkisel ürünlerin organik olarak üretimi ve tüketimine olan eğilim TAB’larda daha da önem kazanmakta olup daha yüksek birim fiyatla ve daha kolay bir şekilde pazarlanabilmesi için tıbbi ve aromatik ürünlerde organik üretim süreçlerine ağırlık verilmesi,



102 Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, “Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ile Boya Bitkileri Çalıştayları Raporu”, s.

133.

103 A.g.e., s. 261.

104 Araştırma Komisyonunun 24-28.10.2019 tarihli Hatay, Kilis, Gaziantep ve Şanlıurfa Çalışma Ziyareti Toplantıları.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (Sıra Sayısı: 159) ^



 TAB’ların toprakta yetiştiği gibi denizlerde de yetişebildiği dikkate alınarak, denizlerimizdeki potansiyellerden de sürdürülebilir faydalanma yoluna gidilmesi gerekmektedir.¹⁰⁵

Ülke olarak, bitkisel hammadde tedarikçisi konumunu aşarak, mamul ve yarı mamul formda esansiyel yağlar, özütler ve oleoresinler gibi katma değeri yüksek olan bitkisel bileşenleri ihraç edebilen ülke konumuna erişilmesi hususu oldukça önem arz etmektedir.

Sürdürülebilirliğin 4 temel esası bulunmaktadır. Bunlar;

1. Kaliteli bir Ar-Ge’nin ve kaynağının bulunması, 2. Kaliteli ve nitelikli bir üretimin olması,

3. Kaliteli tüketicinin olması,

4. Kaliteli pazar ve kazancın olmasıdır.¹⁰⁶

Yukarıda belirtilen dört şartın yerine getirilmemesi durumunda sürdürülebilirlikten söz edilebilmesi mümkün değildir.