Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajansı Deneyimleri

Küreselleşme sürecinin beraberinde getirdiği yeni bölgesel politikaların gelişimi yeni bölgesel araçlar ortaya konulmasını gerektirmektedir. Bu süreçte, Türkiye'de yeni bölgesel kalkınma anlayışla ortaya koyduğu aracın Bölgesel Kalkınma Ajansları olduğu fikri yerleşmiş bulunmaktadır. Türkiye bu kavramla 1999 yılındaki Helsinki Zirvesi’nden sonra tanışmıştır. AB perspektifinde ise Türkiye açısından bu konuya ilk kez AB'ne tam üyelik müzakereleri sürecindeki 14.Nisan.2003 tarihinde kabul edilen Katılım Ortaklığı Belgesi’ndeki kısa vadeli hedefler arasında rastlanılmaktadır. 22.Eylül.2002 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla, bölgelerin sosyoekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların belirlenmesi ve AB Bölgesel Đstatistik Sistemi ile karşılaştırılabilir veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde üç düzeyde istatistiki bölge birimi oluşturulmuş ve 25.Ocak.2006 tarihinde 5449 sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun” kabul edilmiştir293. Bu sürecin Türkiye’deki içsel kalkınma dinamiklerinin yanı sıra Avrupa Birliği’ne katılma sürecini hızlandırması amaçlanmaktadır. Ancak, bu örneklerin çoğu proje aşamasında kalmış ya da uygulamanın başında çıkan sorunlar nedeniyle sona ermiştir. Aşağıda ele alındığı üzere Türkiye’de bu konuda yapılmış bazı uygulamalar söz konusudur.

a. GAP-Girişimci Destekleme ve Yönlendirme Merkezleri

Dünyada GÜNDEM 21 ile başlayan Sürdürülebilir Kalkınma Yaklaşımının ulusal politikalara ve GAP’a entegre edilmesi ve GAP’ta 1995 yılında başlayan sulamaların yarattığı yatırım artışı, yatırımcıların desteklenmesi düşüncesini gündeme getirmiştir. GAP-GĐDEM’lerin kuruluş amaçları GAP bölgesine yatırım yapmak isteyen bölge içi ve bölge dışı yatırımcılara yatırım danışmanlığı vermektir.

292 _{Metin Berber ve Ebru Çelepçi, a.g.m., s.151}

293 _{Aytül Güneşer Demirci, Bölgesel Kalkınma Ajansları, http://www.kamuyonetimi.org/ ktml2/files}

GAP-GĐDEM Projesi, kamu ve özel sektörü temsil eden yarı-kamu (odalar, borsalar) niteliğindeki kurumların işbirliği ile oluşturulmuş bir ortaklık modelidir. Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin illerinde GAP Bölge Kalkınma

Đdaresi Başkanlığı’nın öncülüğünde; Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

(UNDP), Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği (TOBB), Türkiye Kalkınma Bankası ve KOSGEB katılımlarıyla 14 Eylül 1997 yılında kurulmuştur294. GAP-GĐDEM’ler şu hizmetleri vermektedir295:

◦ GAP Bölgesi için uygun yatırım alanlarının araştırılması,

◦ Pazar, teknik ve finansman konularında araştırmalar yapılması ve

danışmanlık hizmetlerinin verilmesi,

◦ Yatırım kaynaklarına ulaşmada girişimciye yol gösterilmesi,

◦ Yerli ve yabancı yatırımcıların ortak isteklerine danışmanlık hizmeti

verilmesi,

◦ Yatırım bankacılığı danışmanlığı (şirket kurulması, halka açılması, stratejik

ve finansal ortak bulunması, özel finansman kaynaklarının bulunması)

◦ Yatırımcılara, eğitim programları veya seminerler düzenlenmesidir.

GĐDEM’ler GAP’ın bölgeye getireceği faydalardan yararlanmak isteyen her yatırımcıya, yatırımın nasıl yapılması ve nereye yapılacağı, iş kurma, mevcut işi geliştirme, yerli ve yabancı diğer yatırımcılarla ortaklık kurma konularında danışmanlık hizmeti vermektedir. GĐDEM’lerin verdiği hizmetler ise şöyle sıralanmaktadır296:

◦ Bilgilendirme: GAP-genel bilgiler, GAP-tarım ürün deseni, uygun yatırım alanları, pazar etüdü, proje profili, fizibilite etüdü, finansman kaynakları, ekonomik göstergeler, demografik göstergeler, bölge sanayinin profilidir.

◦ Eğitim: Seminer ve konferanslar, sanayi ve fuar inceleme gezileri ve özellikle finansman, teşvik uygulama ve ihracat konularında hazırlanan teknik bilgi föyleridir.

294 _{DPT,8.BYKP Bölgesel Gelişme Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, s.207}

295 _{M.Vedat Özbilen, “Bölgesel Kalkınma Çabalarında Yenilikçi Bir Yaklaşım: GAP-Girişimci}

Destekleme ve Yönlendirme Merkezleri (GAP-GĐDEM)”, GAP 2. Urfa-Harran Kalkınma Sempozyumu, Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik ve Stratejik Araştırma Merkezi Yayın:2, Ankara, 2002, s.77

◦ Yatırım Danışmanlığı: Bölgesel pazar etüdü, teknoloji, makine, ekipman seçimi, proje analizi ve değerlendirme, ön fizibilite etüdü, bölge dışı ortaklara projenin ve yatırımcıların tanıtımı, bölge dışı yatırımcılarla temas, ortak girişim danışmanlığıdır.

GĐDEM’ler 1997 yılından beri hizmetlerini bölge içerisinde sürdürmektedir. BKA’ların tüm fonksiyonlarını yerine getirmese de esnek politika araçlarını kullanan bir BKA modeli olarak tanımlanabilen GĐDEM’ler hizmete girdikleri tarihten itibaren başarıyla hizmet vermektedir.

b. Ege Bölgesi Kalkınma Ajansı

Ege Bölgesini Geliştirme Vakfı (EGEV); 1992 yılında valilik, belediye, odalar ve sanayici ve iş adamları derneklerinin işbirliği ile Đzmir ve Ege Bölgesi’nin ekonomik gelişmesini hızlandırmak, yurt içi ve dışı yatırımcıların bölgeye ilgisini artıracak tanıtım ve teşvik çalışmaları ve bölgenin aynı amacı taşıyan diğer kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği içinde olma amacıyla kurulmuştur. EGEV kurulduktan sonra Ege Bölgesi’nin adını taşımasına rağmen faaliyetlerini daha çok Đzmir çevresinde oluşturmuş ve ili yurt dışında tanıtmak için çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir. Çalışmaları BKA’larla benzerlik gösteren EGEV, AB’nin Akdeniz ülkeleri ile ekonomik ilişkilerini geliştirmeye yönelik MEDINVEST Programı’nın desteği ile Ege Bölgesi Kalkınma Ajansı (EBKA) kurulma çalışmalarına 1993’te başlanmıştır. EBKA’nın temel amacı bölgenin ekonomik ve sanayi kalkınmasını sağlamak olup EGEV ‘in yasal bir organı olarak kurulmuştur297. Diğer amaçları ise298:

◦Ege Bölgesi’nin güç birliği ve işbirliği yapmak suretiyle ortak amaç ve

çıkarlar doğrultusunda ulusal amaçlar dikkate alınarak ortak bir kalkınma stratejisi oluşturmak,

◦Yerel yönetimlerin yetkilerinin genişletilmesine ve mali özerklik

kazanmalarına ön ayak olmak,

◦ Katılımcı ve sürdürülebilir kalkınma modeline öncü olmak,

◦Yerel potansiyelleri değerlendirmeye yönelik olarak bölgesel çıkar, hedef ve

amaçları belirleyerek; bu hedefler çerçevesinde plan, proje ve stratejiler oluşturmak,

297 _{Serap Kayasü ve diğerleri, a.g.e., s.81} 298 _{Metin Berber ve Ebru Çelepçi, a.g.m., s.152}

◦Yabancı firmaların bölgedeki yatırımlarında teknik danışmanlık hizmeti

vermek,

◦ Bölge illerinin yatırım olanaklarını tespit etmek ve bu konuda yabancı

yatırımcıya yönelik tanıtım dokümanları hazırlamaktır.

EBKA, EGEV bünyesi içinde faaliyet göstermekte ancak kalkınma ajansı görevlerini yerine getirememektedir. Etkinliği zayıf olan EGEV’in faaliyet kapsamını genişletmek amacıyla Đzmir dışında Afyon, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak illerinin katılımıyla EGEV’e üye ve kurum sayısı artmış, misyonu ve vizyonu değişmiştir299.

c. Mersin Kalkınma Ajansı

Mersin Kalkınma Ajansı (MKA), Mersin Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO) bünyesinde, Türkiye’de yerel ve ulusal ölçekte kalkınma stratejileri belirlemek amacıyla kurulmuştur. 2002 yılında faaliyete geçen Mersin Kalkınma Ajansı, kurulma aşamasında EURADA, Info Murcia, Shannon ve Alsace Kalkınma Ajanslarından danışmanlık ve bilgi desteği almıştır. Yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ile ajans, bölgesel gelişimi hızlandıracak, kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini arttıracak, kaynakların verimli bir

şekilde kullanılmasını sağlayacak ve yerel potansiyeli harekete geçirecektir.

Ajansın temel amacı Mersin’in ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan canlanma ve gelişmesini sağlamak ve yaşam kalitesini yükseltmektir. Mersin Kalkınma Ajansının görevleri şu şekilde sıralanmaktadır300;

◦ Her türlü alt yapıyı geliştirmek,

◦ Kamu kurum ve kuruluşlarını, uluslararası örgütleri ve sivil toplum

örgütlerini yörenin gelişmesi için yönlendirmek ve yerel gelişme politikaları oluşturmak,

◦ Stratejik araştırmalar yapmak, ulusal ve uluslararası yatırımcıları bölgeye

çekmek, bilgi vermek ve rehberlik etmek,

299 _{Serap Kayasü ve diğerleri, a.g.e., s.81-82}

◦ Yabancı ve yerli firmalar arasında bilgi aktarımları yapmak,

◦ KOBĐ’leri geliştirmek ve rekabet güçlerini arttırmak, dışa açılma

faaliyetlerini desteklemek,

◦ Karşılıklı ziyaretler, fuarlar ve iş delegasyonları planlamak,

◦ Avrupa Birliği Yerel Bilgi Bürosu’nu işletmek ve AB ile bütünleşmeye

destek vermek,

◦ Bilimsel, ekonomik, sosyal ve kültürel çalışmalar yapmak, konferans,

seminer, açık oturum, panel, sergi, festival vb. faaliyetleri organize etmek,

◦Mersin’in gelişmesine yönelik bilgi bankası oluşturmak, bölge ve ajans

ihtiyaçları için çeşitli dokümanları yayımlamaktır.

MKA’nın kalkınma planlarında ve bölgeler arası farklılıkların azaltılması için hazırlanacak olan projelerde beş farklı alana öncelik tanımaktadır. Bu alanlar ticaret, liman ve serbest bölgeler, dışa açılma ve sanayileşme, gıda tarım ve seracılık, kültür, turizm, sanat ve sosyal uyum’dan oluşmaktadır. MKA, Türkiye’deki ajanslar arasında EURADA birliğinin tek üyesidir.

Ajans 8 Ekim 2004 tarihinden itibaren Mersin Kalkınma ve Đşbirliği Konseyi (MEKĐK)’e dönüşmüştür. 2004 yılından itibaren sürdürdüğü çalışmalar sonucunda bölgeye doğrudan; kamu, özel ve sivil toplum kuruluşları arasında iletişim ve koordinasyonun gelişmesine katkıda bulunma, farklı alanlarda faaliyet gösteren kurumlar arasında hızlı ve doğru bilgi alışverişini sağlamak açısından verimli bir platform oluşturmak, AB fonlarının kente aktarılmasına yardımcı olmak gibi katkılar sağlamıştır. Dolaylı olarak ise, projelere alt yapı hazırlama ve uygulama desteği sağlanması, medyada yer alarak yurt içi ve yurt dışı tanıtımın gerçekleştirilmesi, büyükelçi ziyaretleri ve bilgilendirme toplantıları sırasında iş bağlama gibi katkılar sağlamaktadır.

d. Çukurova Kalkınma Ajansı

Temelini Adana Yatırımları Araştırma ve Geliştirme Merkezi (AYAGEM) ve MKA’nın oluşturacağı Çukurova Kalkınma Ajansı (ÇKA), ülke kapsamında önem kazanmış olan BKA’lar için de pilot uygulama niteliğindedir. Bölgesel Kalkınma

Ajansları Yasası kapsamında kurulmuş olan ÇKA ile Adana ve Mersin'in başarılı bir model oluşturması düşünülmektedir. Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri bir araya getirilerek, aralarındaki iş birliğini geliştirme yönünde çalışmalar yapmakta ve sürdürülebilir yerel kalkınmayı amaçlamaktadır. Ajans, bölgedeki yatırımların ve bölgenin cazibesinin arttırılması için Çukurova bölgesinin çeşitli alanlarındaki potansiyelinin ulusal ve uluslararası alanda tanıtımını yapma görevini de üstlenmiştir.

ÇKA, Adana ve Mersin illerinde ekonomik ve sosyal alandaki verileri değerlendirerek bölge potansiyeli ve mevcut durumla ilgili tespitlerde bulunmaktadır. ÇKA’nın amacı tarım, sanayi, turizm, lojistik ve enerji alanında rekabetçi, limanı ve serbest bölgeleriyle ülkemizin dışa açılan kapısı, kentleri ve kırsalı ile birlikte kalkınmış bir Çukurova Bölgesi oluşturmaktır301. Ayrıca nitelikli ve dinamik uzmanlarıyla yerel potansiyelin harekete geçirilmesi ve yerel kalkınmanın sağlanması amaçlanmaktadır.

e. Doğu Anadolu Projesi Ekonomik Kalkınma Ajansı Önerisi

DPT’nin Doğu Anadolu Projesinin içerisinde yer alan Ekonomik Kalkınma Ajansı (EKA) önerisidir. Projede EKA’nın kurulmasında bölgesellik, kamusallık, özerklik, tamamlayıcılık ve katılımcılık olmak üzere altı temel ilke belirlenmiştir. EKA’nın temel faaliyet alanı sanayi ve hizmet sektörleri olarak belirlenerek yatırımcılara ve işletmelere yatırım, finansman konularında bilgi verme, yönlendirme ve izleme görevleri verilmiştir.

Bu görevleri yerine getirmek için EKA’ya, bilgi edinme, iştiraklerle ilgili, mali iç işleyişe ilişkin yetkiler verilmesi gerekmektedir. EKA’nın örgütlenme biçimi; yönetim kurulu, başkan, başkana bağlı dört daire, bölge ve bölge dışında açılmış tanıtım büroları şeklinde düşünülmüştür. Projede merkez birimi personel sayısı 50, bürolarda da 3-4 olması önerilmektedir. EKA’nın Merkez Teşkilatı; tanıtım ve yatırım çekme, girişim destekleme, emlak ve insan kaynakları dairelerinden oluşacaktır. Ajansın finansmanında kamu gelirleri temel olarak alınmıştır. Ancak,

mevcut BKA’larda var olan finansman kaynaklarının EKA’larda da kullanılması önerilmiştir302.