Türkiye’de Çocuk Dergiciliği

Türkiye’de çocuk dergiciliğinin 1869’dan günümüze kadar geçen sürede 146 yıllık bir tarihçesi bulunmaktadır. Okay, Eski Harfli Çocuk Dergileri (1999) kitabında 1928 harf inkılabına kadar çıkan eski harfli 51 çocuk dergisine yer vermiştir. Okay (1999) tarafından listelenen bu dergiler aşağıya tablo şeklinde alınmıştır:

Tablo 4. Eski Harfli Çocuk Dergileri

Yıl Dergi Adı Kaç Sayı Yay. Yayınlandığı Yıllar

1869 Mümeyyiz 49 1869-1870 1873 Hazine-i Etfal 1 1873 1875 Sadakat 6 1875 1875 Etfal 16 1875 1875 Ayine 41 1875-1876 1876 Arkadaş 13 1876-1877 1880 Tercümân-ı Hakika 26 1880 1880 Aile 3 1880 1880 Bahçe 40 1880-1881 1881 Mecmua-i Nevresidegân 4 1881 1881 Çocuklara Arkadaş 12 1881 1881 Çocuklara Kıraat 18 1881-1882 1882 Vasıta-i Terakki 4 1882 1886 Etfal 23 1886 1887 Nurnûne-i Terakki 9 1887-1888 1887 Debistan-ı Hıred 1 1887 1887 Çocuklara Talim 9 1887-1888

1896 Çocuklara Mahsus Gazete 626 1896-1908

1897 Çocuklara Rehber 166 1897-1901 1905 Çocuk Bahçesi 43 1905 1909 Musavver Küçük Osmanlı 3 1909 1910 Mekteblilere Arkadaş 14 1910 1913 Çocuk Dünyası 94 1913-1918 1913 Ciddî Karagöz 3 1913 1913 Çocuk Yurdu 7 1913 1913 Mektebli 39 1913-1914 1913 Talebe Defteri 68 1913-1918 1913 Çocuk Duygusu 61 1913-1914 1913 Türk Yavrusu 2 1913 1913 Çocuklar Alemi 10 1913 1913 Kırlangıç 3 1913 1914 Çocuk Bahçesi 21 1914 1914 Çocuk Dostu 13 1914 1914 Mini Mini 7 1914 1918 Küçükler Gazetesi 8 1918

32

1918 Hür Çocuk 3 1918

1919 Haftalık Çocuk Gazetesi 8 1919

1919 Lâne 3 1919-1920

1920 Hacıyatmaz 1 1920

1922 Bizim Mecmua 74 1922-1927

1923 Yeni Yol 113 1923-1926

1923 Musavver Çocuk Postası 18 1923

1923 Çıtı Pıtı 4 1923

1924 Haftalık Resimli Gazetemiz 7 1924

1924 Resimli Dünya 21 1924-1925 1925 Sevimli Mecmua 13 1925 1925 Mektebliler Alemi 6 1925 1926 Türk Çocuğu 24 1926-1928 1926 Çocuk Dünyası 30 1926-1927 1927 Çocuk Yıldızı 10 1927 (Okay, 1999:216-217)

Bu ilk dönemde çocuğu merkeze alarak çıkan bu dergilerin çocuğu özellikle ahlaki ve sosyal değerler çerçevesinde eğitmeyi amaçlamıştır. Bu dönem çocuk dergiciliğinin yoğunluğuna ve çocuğa olan ilgiye rağmen araştırılmaya muhtaç bir dönem olarak görülmektedir. Tevfik Bey’in 1869’da haftalık olarak çıkardığı Mümeyyiz dergisi, 49 sayı yayımlanmıştır. Bilinen ilk çocuk dergisi olarak kabul edilmektedir (Yalçın ve Aytaş, 2011: 38). Eski harfli dergilerin uzun soluklu olanları olduğu gibi kısa sürede yayın hayatını bırakanlar da bulunmaktadır. Cumhuriyet öncesinde yayımlanan süreli çocuk yayınları; çocukları ahlaklı ve faziletli yetiştirmeye, sosyal ve siyasal gelişmelerden haberdar etmeye yönelik yayın yapmıştır (Ungan ve Yiğit, 2014: 196).

Cumhuriyet’ten sonra çıkan çocuk dergileri; bankaların çıkardığı dergiler, gazetelerin çıkardığı dergiler, kurum ve kuruluşlar tarafından çıkarılan dergiler ve özel teşebbüsler tarafından çıkarılan dergiler olmak üzere sınıflandırmak mümkündür.Bankaların çıkardığı çocuk dergileri; Yapı Kredi tarafından çıkarılan Doğan Kardeş, Türkiye İş Bankasının çıkardığı Kumbara, Akbank’ın çıkardığı Başaralım, Ziraat Bankası tarafından çıkarılan Başak Çocuk, Şeker Bank tarafından çıkarılan Şeker Çocuk, Vakıfbank tarafından çıkarılan Vakıf Çocuk dergisidir. Gazeteler tarafından çıkan dergiler arasında; Milliyet yayınları tarafından çıkarılan “Milliyet Çocuk”, “Milliyet Kardeş”, Tercüman gazetesi tarafından çıkarılan “Tercüman Çocuk”, Hürriyet tarafından çıkarılan Hürriyet Çocuk, Türkiye gazetesi tarafından çıkarılan ve yayın hayatına halen devam etmekte olan “Türkiye Çocuk” dergisi bu dergiler arasında sayılabilir. Kültür Bakanlığı tarafından 1992 yılında

33

yayımlanan “Elma Şekeri” de kurum ve kuruluşların çıkardığı önemli çocuk dergilerindendir. Günümüzde de yayın hayatına devam eden “Diyanet Çocuk Dergisi”, “Bilim Çocuk”, “TRT Çocuk Dergisi” vb. kurum ve kuruluşların çıkardığı nitelikli dergilerdendir (Ungan ve Yiğit, 2014: 193). Bununla beraber TÜBİTAK yayınları tarafından yayın hayatına son dönemde başlayan “Meraklı Minik” dergisi de bu dergiler arasında sayılabilir.

“Çocuk Haftası”, “Yavrutürk” ve Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumunun 1953 yılında çıkardığı “Çocuk ve Yuva” dergileri 1940-1950 yıllarında süreli çocuk yayınlarına çok büyük katkılar sağlamışlardır (Ungan ve Yiğit, 2014: 198). 1950-1960 arası yayına giren elli bir derginin otuz üçü ve 1960/1970 arası yayımlanan seksen dört derginin elli yedisi çizgi roman türündedir (Gençel, 1984: 198).Pekos Bill, Tarzan, Baytekin, Ten Ten, Teksas, Tommiks vb. çizgi romanlar dergi sayfalarında bolca yer almıştır. Bu yayınların bulunduğu dönem “Teksas-Tommiks dönemi” olarak da anılır olmuştur (Bilgin, 1979). 1980’li yıllarda ise gazeteler tarafından çıkarılan dergiler ağırlık kazanmıştır. 1990’dan sonra ortaya çıkan dergilere bakıldığında, çoğunlukla şu dergiler karşımıza çıkmaktadır: “Donald Amca”, “Disney Dünyası”, “Ufaklık”, “Barbi”, “Milliyet Kardeş”, “Şirinler”, “Yogo”, “Garfield”, “Tom ve Jerry”, “Power Rangers”, “Süperman”, “Batman”(Pembecioğlu, 2006: 320). Bu dönemde çıkan çocuk dergilerin sadece isimlerine bakarak çoğunlukla televizyon kültüründen dolayısıyla çizgi filmlerden etkilendiğini söylemek mümkündür.

Günümüzde çıkan dergiler arasında ise; Altın Çocuk, Araştırmacı Çocuk, Atlas Çocuk, Anaokulu Dergisi, Bilim Çocuk, Birdirbir,Diyanet Çocuk, Dünyalı, Gonca, Meraklı Minik, Milliyet Kardeş, National Geographic Kids, Pepee ve TRT Çocuk gibi dergileri saymak mümkündür. Bununla beraber Winnie the Pooh, Disney Prenses, Barbie, Ben 10 Ultimate Alien, Star Wars, Go Girl gibi popüler kültürün bir parçası olan, sadece eğlendirmeyi amaçlayan, verdiği hediyelerle tirajını yüksek tutan, kültürel ve edebi yön açısından zayıf olan ticari amaçlı çıkarılan dergiler de mevcuttur.

Sonuç olarak günümüze gelene kadar ki süreçte çocuk dergiciliği dönemin şartlarından ve medya sektöründen doğrudan etkilenmiştir. Popüler kültürün etkilerinin yanında devlet ve özel sektörün etkisiyle birçok dergi çıkarılmıştır. Özellikle 2000’den sonraki süreçte medyanın farklı boyutlarda gelişmesi dergicilik

34

sektöründe kalitenin ön plana çıkması zorunluluğunu ortaya çıkarmış, çocuğun ihtiyacına yönelik tematik dergiler piyasada yer almaya başlamıştır. Çocuk dergilerindeki metin çeşitliliğinin görsel doygunluğun artması ve dergi kadrosunun profesyonel olmaya gidişi bunun en önemli göstergelerindendir. Basılı olmayan medyanın popülist anlayışları tamamen bünyesinde barındırmasıyla çocuk dergiciliği bambaşka bir boyut kazanacaktır. Dolayısıyla popülist dergiler popüler medya kültürüne yenilecek ve kaliteyi ön plana çıkaran, edebi doygunluğu olan dergiler ortaya çıkacaktır. Çocuğu şekillendirmeye yönelik dergiler değil çocuğa göre dergicilik anlayışı gelişme gösterecektir.