Türk Eğitim Sisteminde Denetimin Yasal Dayanakları

Türk Eğitim Sisteminde, denetim alt sisteminin uygulanması yasal hükümlerle düzenlenmiĢtir. Gerek kanun, gerekse tüzük ve yönetmeliklerde konu ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler yapılmıĢtır. AĢağıda bu düzenlemelerin denetimle ilgili maddeleri yer almaktadır.

2.2.2.1. Eğitim Birliği Yasası (Tevhidi Tedrisat Kanunu)

Eğitim birliğini bir sistem olarak kabul eden Tevhid-i Tedrisat Kanunu‘nda ülke

sınırları içerisindeki tüm eğitim kurumlarının Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olduğunu ve dolayısıyla denetiminin de yine Bakanlık tarafından yapılacağı hususundaki kanun maddesi aĢağıda verilmiĢtir:

Madde 1 - Türkiye dahilindeki bütün müessesatı ilmiye ve tedrisiye Maarif Vekaletine merbuttur (bağlıdır), (Resmi Gazete-63, 1340).

2.2.2.2. 1702 Sayılı Ġlk ve Orta Tedrisat Muallimlerin Terfi ve Tecziyeleri Hakkında Kanun

1702 sayılı kanun, göreve yeni baĢlayan öğretmenler ile görevlerindeki terfilerde müfettiĢlerce verilen teftiĢ raporları doğrultusunda olacağı hükme bağlanmıĢtır. Ġlgili kanun maddeleri aĢağıdaki gibidir:

Madde 4 - Ġlk vazifeye stajyer olarak baĢlanır. Staj senesi sonunda ehliyet ve tedris kabiliyeti, talim sicili ve teftiĢ raporu ile sabit olan stajyerler muallim unvanını alırlar. Meslekte kıdem, muallim unvanı alındığı tarihten hesap edilir. Muallim unvanı alınmadıkça terfi edilemez ve iki sene zarfında muallim unvanını alamayan stajyerlerin vazifesine nihayet verilir.

Madde 16 - Ġlk ve orta tedrisat muallimlerinin terfilerinde esas kıdemle beraber vazifelerindeki muvaffakiyetleridir. Bir derecenin kıdem müddetini ikmal etmiĢ bulunan bir muallimin daha yüksek bir dereceye terfi edebilmesi Ģu vesikalarla muvaffakiyetini ispat etmesine mütevakkıftır:

A - Ġlk tedrisat muallimleri müfettiĢ raporları ve Maarif müdürlerinin müspet mütalaalarıyla;

B - Orta tedrisat muallimleri, müfettiĢ raporları ve talim sicilleriyle (Resmi Gazete-1532, 1930).

2.2.2.3. 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Eğitim Kanunu, devletin eğitim ve öğretim alanındaki görev ve sorumluluğu paralelinde eğitimle ilgili faaliyetlerin Milli Eğitimin amaçlarına uygunluğunun sağlanmasına yönelik denetim faaliyetleri, ilgili maddelerle düzenlenmiĢtir. Ġlgili kanuna ait denetim faaliyetlerini içeren maddeler aĢağıdaki gibidir:

Madde 17 - Milli eğitimin amaçları yalnız resmi ve özel eğitim kurumlarında değil, aynı zamanda evde, çevrede, iĢyerlerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekleĢtirilmeye çalıĢılır. Resmi, özel ve gönüllü her kuruluĢun eğitimle ilgili faaliyetleri, Milli Eğitim amaçlarına uygunluğu bakımından Milli Eğitim Bakanlığının denetimine tabidir.

Madde 56 - Eğitim ve öğretim hizmetinin, bu kanun hükümlerine göre Devlet adına yürütülmesinden, gözetim ve denetiminden Milli Eğitim Bakanlığı sorumludur.

Madde 58 - (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/16 md.) Türkiye'de ilköğretim okulu, lise veya dengi okullar, Milli Eğitim Bakanlığının izni olmaksızın açılamaz.

Milli Eğitim Bakanlığı veya diğer bir bakanlık tarafından açılmıĢ veya açılacak okullar (Askeri liseler dahil) ile özel okulların derecelerinin tayini, Milli Eğitim Bakanlığına aittir.

Askeri eğitim kurumlarının dereceleri, Milli Savunma Bakanlığı ile birlikte tespit edilir. Diğer bakanlıklara bağlı lise ve dengi okulların program ve yönetmelikleri, ilgili bakanlıkla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından birlikte yapılır ve Milli Eğitim Bakanlığınca onanır.

Diğer bakanlıklara bağlı okullar, Milli Eğitim Bakanlığının gözetim ve denetimine tabidir. Gözetim ve denetim sonunda uygun eğitim ortamı ve niteliği taĢımayan kurumların denkliği usulüne uygun Ģekilde Milli Eğitim Bakanlığınca iptal edilir. Buna ait esaslar Bakanlar Kurulunca çıkarılan bir yönetmelikle düzenlenir (Resmi Gazete-14574, 1973).

2.2.2.4. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

denetlenmesi anayasa ile garanti altına alınarak devletin gözetim ve denetimi altına aĢağıda belirtilen madde çerçevesinde verilmiĢtir:

Madde 42- Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve Ġnkılapları doğrultusunda, çağdaĢ bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz. Ġlköğretim kız ve erkek bütün vatandaĢlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile eriĢilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir. Devlet, maddî imkanlardan yoksun baĢarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve baĢka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araĢtırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez. Türkçeden baĢka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaĢlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve Öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletler arası andlaĢma hükümleri saklıdır (TBMM, 1982).

2.2.2.5. 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu

1986 yılında yürürlüğe giren 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanun‘da belirtildiği gibi, Bakanlığın eğitim kurumları dıĢında faaliyet gösteren ve mesleki eğitim odaklı eğitim kurumlarının denetimi de Bakanlık müfettiĢlerince yapılacağı hususu hükme bağlanmıĢtır. Ġlgili kanun maddesi:

Madde 41 - Bu Kanun hükümlerine göre Bakanlığa bağlı eğitim kurumlarının dıĢında kamu ve özel kurum ve kuruluĢlarında yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların eğitimi ile iĢletmelerde yapılan mesleki eğitim, öğrencilerin bu eğitiminden sorumlu iĢletmelerin bağlı olduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Bakanlıkça; iĢ ortamı, sosyal güvenlik, iĢ güvenliği ve sağlık Ģartları bakımından ise ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca denetlenir. Denetimle ilgili raporlar valiliğe verilir. Raporlarda belirtilen hususlar valilikçe değerlendirilir ve gereği yapılır. Denetlemenin esas ve usulleri bu bakanlıklarca müĢtereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir (Resmi Gazete-19139, 1986).

2.2.2.6. Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Rehberlik ve TeftiĢ Yönergesi

2001 yılında yayınlanan Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Rehberlik ve TeftiĢ Yönergesi ile Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim ve öğretim kurumlarında ilköğretim denetçilerince gerçekleĢtirilecek rehberlik ve

denetime iliĢkin genel hükümler, rehberlik ve denetimin amaç ve ilkeleri, denetçi grubunun görev alanları, sorumlulukları, denetim çeĢitleri, çalıĢma usul ve esasları aĢağıdaki gibi belirlenmiĢtir (Tebliğler Dergisi-2521, 2001):

Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Millî Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Yönetmeliğinin "görev alanları" baĢlıklı 42 inci maddesinde belirtilen kurumların rehberlik, teftiĢ, teftiĢ gruplarının görev ve sorumlulukları ile çalıĢma usul ve esaslarını düzenlemektir.

Madde 2- Bu Yönerge; Millî Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Yönetmeliğinde belirtilen kurumların rehberliklerini, teftiĢlerini, teftiĢ gruplarının görev ve sorumlulukları ile çalıĢma usul ve esaslarını kapsar.

Kurumlarda Rehberlik ve TeftiĢin Usul ve Esasları

Madde 15-Kurumların teftiĢinde aĢağıdaki usul ve esaslar göz önünde bulundurulur.

a) Kurumun teftiĢi bir teftiĢ grubu ya da bir alt grup tarafından yapılır.

b) Yıllık ve aylık çalıĢma programlarına ve yapılan araĢtırmalara dayalı olarak yürütülür.

c) Eğitim-öğretim ve yönetim etkinliklerinin tümünü kapsar.

d) Eğitim-öğretim ve yönetimle ilgili sorunların çözümünde meslekî yardım, iĢ baĢında yetiĢtirme hizmetleri verilir.

e) ÇalıĢma programlarına uygun olarak kurumlara gidildiğinde; grup baĢkanı veya grup sorumlusunun baĢkanlığında rehberlik ve teftiĢ çalıĢmaları öncesi grup üyeleri ile toplântı yapılır. Bu toplântıda tutum, davranıĢ, değerlendirme ve olası geliĢmeler hakkında durum belirlenir.

f) Grubun rehberlik ve teftiĢ çalıĢmalarını rahat yürütebilmeleri için kurumun uygun bir odası kurum yöneticisi tarafından bu çalıĢmalar için ayrılır ve düzenlenir. g) Grup baĢkanı veya sorumlusu, grup üyelerinin yetiĢme alanları veya katıldıkları hizmetiçi etkinlikleri de dikkate alarak, kurum çalıĢmalarının rehberlik ve teftiĢinde dengeli bir görev dağılımı yapar.

h) Kurumların teftiĢ defteri ve geçmiĢ yıllara iliĢkin kurum teftiĢ raporu incelenerek önceki rehberlik ve teftiĢ çalıĢmalarında görülen baĢarı durumlarının devam edip-etmediği ve belirlenen eksikliklerin tamamlanması için ne gibi çalıĢmaların yapıldığı kontrol edilir.

ı) Kurum teftiĢi ile birlikte yöneticiler, öğretmenler ve diğer personelin teftiĢinin yapılması esastır.

Ancak zorunlu hallerde yönetici ve öğretmenlerin teftiĢi, kurum teftiĢi dıĢında da yapılabilir.

i) Yönetici teftiĢi, en az iki müfettiĢ veya bir müfettiĢ ile yetkili kılınan bir müfettiĢ yardımcısı tarafından yapılır.

j) Kurum rehberlik ve teftiĢi sonunda kuruma iliĢkin iki adet teftiĢ veya rehberlik tebliği hazırlanarak biri teftiĢ defterine yapıĢtırılır, diğeri ise baĢkanlığa sunulur.

k) Kurum teftiĢi sonunda; eğitim ve öğretim aksatılmadan teftiĢle ilgili değerlendirme toplântısı yapılır.

l) Öğretmen sayısı üç ve üçten az olan kurumların teftiĢi en az iki müfettiĢ tarafından veya bir müfettiĢ ve yetkili kılınan müfettiĢ yardımcısı tarafından yapılır.

m) Aday öğretmenlerinin teftiĢi en az bir müfettiĢ veya yetkili kılınan iki müfettiĢ yardımcısı tarafından yapılır.

n) TeftiĢ sırasında üstün baĢarı veya yetersizliği görülen yönetici ve öğretmenlerin teftiĢi, en az iki müfettiĢ tarafından veya bir müfettiĢ ve yetkili kılınan bir müfettiĢ yardımcısı tarafından yapılır.

o) Grup BaĢkanınca; aylık çalıĢma programında plânlanan rehberlik yapılacak kurumların rehberlik tarihleri en az bir hafta önceden ilgili kurumlara bildirilir.

ö) Kurumların, yöneticilerin, öğretmenlerin ve diğer personelin her yıl rehberlik veya teftiĢ amacıyla en az bir defa görülmesi esastır. Hiçbir kurum, yönetici, öğretmen ve diğer personel iki takvim yılı üst üste teftiĢsiz bırakılamaz. Ancak açık ilköğretim okulunda görevli olanlar ile Bakanlık merkez, taĢra ve yurtdıĢı örgütü ve diğer kamu kurum ve kuruluĢlarında geçici olarak görevlendirilenlere bu fıkra hükmü uygulanmaz.

p) Rehberlik çalıĢmalarının; aday öğretmenler ile bir önceki yılda yapılan teftiĢe göre, yetersiz veya orta düzeyde değerlendirilen öğretmenlerden baĢlanarak yapılması esastır.

r) Rehberlik çalıĢmalarına baĢlamadan önce kurum yöneticisinden kurum ve çalıĢanlarının hangi konularda rehberliğe gereksinim duyduğu konusunda bilgi alınır ve çalıĢmalarda göz önünde bulundurulur.

2.2.2.7. Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Kurumları Yönetmeliği

Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmi ve özel ilköğretim kurumlarının kuruluĢ, görev ve iĢleyiĢi ile ilgili yöntem ve ilkeleri düzenleme amacında olan Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Kurumları Yönetmeliği‘nin, Ġlköğretim Kurumlarının Denetimi ile ilgili maddesi aĢağıda verilmiĢtir:

Madde 157 — (DeğiĢik:RG-21/7/2012-28360)

Ġlköğretim kurumlarının denetimi il eğitim denetmenlerince ilgili mevzuat hükümlerine göre yapılır (Resmi Gazete-28360, 2012).

2.2.2.8. 625 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu

Türkiye Cumhuriyeti uyruklu gerçek kiĢiler, özel hukuk tüzel kiĢileri veya özel hukuk hükümlerine göre yönetilen tüzel kiĢiler tarafından açılacak özel öğretim kurumlarına kurum açma izni verilmesi, kurumun nakli, devri, personel çalıĢtırılması,

kurumlara yapılacak malî destek ve bu kurumların eğitim-öğretim, yönetim, denetim ve gözetimi ile yabancılar tarafından açılmıĢ bulunan özel öğretim kurumlarının; eğitim- öğretim, yönetim, denetim, gözetim ve personel çalıĢtırılmasına iliĢkin usûl ve esasları düzenlemek amacıyla, 2007 yılında kabul edilen ve 2010 yılında da yapılan yeni değiĢikliklerle 625 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunun ilk maddesi Bakanlıkça yapılacak denetimlere vurgu yapılmaktadır:

Madde 11 - Kurumlar ve bu kurumlarda görevli personel, Bakanlığın denetimi ve gözetimi altındadır. Eğitim-öğretim ve yönetim bakımından yapılan denetimlerde, kurumun özel yönetmeliği de dikkate alınır (Resmi Gazete-26434, 2007).

2.2.2.9. Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Yönetmeliği

24 Haziran 2011 tarihinde 27974 sayılı Resmi Gazete yayınlanan ve eğitim müfettiĢleri baĢkanlığının görevleri, yetkileri ve sorumlulukları ile eğitim müfettiĢ yardımcılarının görev, yetki ve sorumluluklarına iliĢkin usul ve esaslarını belirten Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Yönetmeliği ile denetim alt sisteminde yapılan birtakım değiĢiklikleri içeren yönetmelik maddeleri aĢağıda verilmiĢtir:

Madde 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, eğitim müfettiĢleri baĢkanlığının görevleri, yetkileri ve sorumlulukları ile eğitim müfettiĢleri baĢkanı, eğitim müfettiĢleri baĢkan yardımcılarının görevlendirilmeleri, bunların görevleri, yetkileri ve sorumlulukları eğitim müfettiĢleri ve eğitim müfettiĢ yardımcılarının nitelikleri, sınavları ve yetiĢme Ģekilleri, atanmaları, yer değiĢtirmeleri ile bunların görev, yetki ve sorumluluklarına iliĢkin usul ve esasları belirlemektir.

Madde 2 – (1) Bu Yönetmelik; eğitim müfettiĢleri baĢkanlıkları ile eğitim müfettiĢleri baĢkanı, baĢkan yardımcıları, eğitim müfettiĢleri ve eğitim müfettiĢ yardımcılarını kapsar.

Madde 66 – (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, 13/8/1999 tarihli ve 23785 sayılı Resmî Gazete‘de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim MüfettiĢleri BaĢkanlıkları Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıĢtır.

Geçici Madde 5 – (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce ilköğretim/ eğitim müfettiĢi iken kendi istekleri ile baĢka görevlere ya da kurumlara atananlardan tekrar müfettiĢliğe atanma isteğinde bulunanların durumu da 39 uncu maddenin üçüncü fıkrası kapsamında değerlendirilir.

Geçici Madde 6 – (1) 64 üncü maddenin dördüncü fıkrasında belirtilen Yönerge yürürlüğe girinceye kadar, rehberlik ve iĢ baĢında yetiĢtirme ile teftiĢ ve değerlendirme hizmetleri, yürürlükteki Millî Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Kurumları Rehberlik ve TeftiĢ Yönergesine göre yürütülür (Resmi Gazete- 27974, 2011).

3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun 14/09/2011 tarihli ve 28054 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 44 üncü maddesiyle yürürlükten kaldırılmıĢtır.