Etkili Denetimin Özellikleri

Etkili denetim, takım çalıĢmalarını koordine etme, kısa ve uzun dönemli plan yapma, kiĢiler arası iliĢkiler ve görüĢme becerileri, değerlendirme teknikleri, öğretim becerileri, sınıf yönetimi ve mesleki rol modelleri gibi temel yeterlilikleri gerektirir (Çetinkanat ve Sağnak, 2010, s.37). Etkili bir denetim yapılabilmesi için, denetmenin üstleri, astları, akranları ve diğer gruplarla iyi bir iletiĢim içinde olması gereklidir. Bunun sağlanması da her iki iletiĢim kanalının karĢılıklı olarak açık tutulması ve iyi iĢletilmesine bağlıdır. Ġyi iletiĢim kurulması sonucunda denetimden beklenen yarar elde edilerek örgütte moral yükselir, verim artar ve örgütün geliĢmesi sağlanır (Yalçınkaya, 1992, s.213).

Etkili eğitimin gerçekleĢtirilmesini sağlama çabalarında denetim, insan iliĢkilerine dayalı bir süreç olarak, iĢlevsel bir belirleyiciliğe sahiptir. Denetmen, bir taraftan mevcut durumu tespit etmeye çalıĢırken, diğer yandan, denetlenenlerin performansını değerlendiren, değiĢme ve geliĢme yönünde liderlik yapan kiĢi durumundadır (Özmen, 2008, s.138). Bu durum, etkili denetim sisteminin varlığının, nitelikli denetim elemanlarının varlığı ile doğru orantılı olduğunu göstermektedir. Çünkü nitelikli denetim elemanı, nitelikli öğretmen, yönetici demektir. Nitelikli yönetim ve öğretmen de nitelikli öğrencinin yetiĢtirilmesini sağlar (Bozkurt, 1999, s.86). Bu nedenle, etkili bir denetim yapmak isteyen denetmenlerin, öncelikle denetleyecekleri eğitimcilerin denetime karĢı olumsuz yargılarını, dirençlerini hafifletmeleri gereklidir. Çünkü denetimin etkililiği, denetlenenlerin, yani eğitimcilerin denetim sürecine inanmaları ölçüsünde gerçekleĢir. Aksi halde denetim, eğitimcileri önceden belirlenmiĢ ölçütlere göre, belki de tek yanlı değerlendirmenin dıĢında, rehberlik etme ve geliĢtirme iĢlevini tam olarak yerine getiremez (Gökçe, 2009, s.85).

Çoker (1992), denetim hizmetinin daha etkili ve verimli kılınması için uyulması gerekli ilkeleri Ģöylece sıralamıĢtır (ss.62-63):

a) Denetimin amacı, örgütün varoluĢ amaçlarına uygun çalıĢıp çalıĢmadığını araĢtırmak, önceden belirlenmiĢ hedefler ve standartlara göre, öngörülen geliĢimden sapmalar varsa bunları ortaya çıkarmak ve bunların düzeltilmesi için isabetli, yapıcı tavsiyelerde bulunarak verimin arttırılması ve hizmet kalitesinin yükseltilmesi yönünde çaba göstermek olmalıdır.

b) Denetim ve kontrol, örgütün baĢındaki en yetkili yöneticinin sorumlulukları arasındadır. Denetim birimleri ondan aldıkları yetki ile hareket ederler ve ona karĢı sorumludurlar. Bu bakımdan denetim sonuçlarına, örgütün her kademesindeki görevliler tarafından gerekli önem ve öncelik verilmelidir.

c) Yapıcı, verimli ve objektif bir denetim için, örgütteki hizmet standartlarının kıyaslama yapılabilecek bir açıklıkla tespit edilmiĢ olması gereklidir.

d) Yapıcı bir denetim sağlayabilmek için denetimlerde bilimsel araĢtırma metodları kullanılmalıdır.

e) Denetimin ağırlığı, geçmiĢte yapılmıĢ kusurları bulmaya değil, gelecekte hata yapılmasını önlemeye yönelmelidir.

f) Denetimdeki tenkit ve tavsiyeler kanunun lafzına değil, ruhuna uygun olmalı, durum ve mevzuat birlikte eleĢtirilerek bu durumda ne yapılacağı ve nelerin yapılabilir olduğu düĢünülmeli ve yapılabileceklerin en iyisi tavsiye edilmelidir.

g) Denetim eğitici olmalıdır. Denetim birimi eğitim programlarının hazırlanmasına katılmalı, program danıĢmanı olarak görev almalı ve denetimle ilgili konularda öğreticilik yapmalıdır.

h) Denetim dikey ve yatay haberleĢme görevi yaparak merkez teĢkilatı birimleri arasında ve taĢra istikametinde hizmetlerin ahenkleĢtirilmesine yardımcı olmalıdır.

i) Denetim Ģahısların değil, müesseselerin eylem ve iĢlemlerinin ne derece verimli, etkili ve kaliteli olduğunu aramaya yönelmelidir.

Denetimin hareket noktası, örgütsel koĢullar ve öncelik taĢıyan sorunlardır (Aydın, 2007, s.11). Yani iyi ve etkili bir denetim, içinde bulunulan okul koĢullarının tam olarak kavranmasını ve çözümlenmesini gerektirir. Bir yandan okulun formal yapısı ve formal iliĢki kalıpları, rol beklentileri, öğretmenlerin değerleri, yönetime ve okul amacına karĢı, tutumları, gruplar ve gruplar arası etkileĢim; diğer yandan toplumun

yapısı, toplumun genel değerleri, inançlar, tutumlar ve davranıĢ kalıpları denetmenin ta- nıması ve çözümlemesi gereken konulardır. Çünkü modern anlayıĢta denetmen bir değiĢim ajanıdır. Okul, iç öğeleri ve dıĢ çevresiyle birlikte analiz edilmeden etkili bir denetimin baĢarılmasından söz edilemez (Ünal, 1989, s.453).

Ayrıca, denetimin etkili olması için yürütülen denetim çalıĢmalarında aĢağıdaki özelliklerin göz önünde bulundurulması gerekir (Taymaz, 2010, ss.32-33):

1. Amaçlar tutarlılık gösterir: Denetimin amaçları, tanımları ve iĢlevlerinin yerine getirilmesine yöneliktir. Amaçlar içinde birbiri ile çeliĢki halinde maddeler bulunmaması, bir düzene göre sıralanması gerekir.

2. Plan duruma göre tasarlanır ve esnektir: Yapılacak denetimde uygulanacak yöntem, karĢılaĢılan soruna ve koĢullara göre saptanır. Aynı amaçla yapılan denetimlerde bile farklı durumlarla karĢılaĢıldığında aynı teknikten yararlanılmaz. Denetimin amacına ve durumuna göre alternatif bir plan hazırlanması ve uygulamada esnekliğin sağlanmasında yarar vardır.

3. Yasalara uygun ve dayalıdır: Denetimin etkili olabilmesi için yürürlükte olan kanun, tüzük ve yönetmeliklere uyulması gerekir. Bu yasalar uyulması gereken zorunlu olan kuralları hükümlere bağlar.

4. ĠĢbirliği ve karĢılıklı anlayıĢa dayanır: Her alanda olduğu gibi, denetim çalıĢmalarında baĢarı sağlanabilmesi için kaynakların iyi Ģekilde kullanılması gerekir. Denetimden beklenen sonucun alınabilmesi için kurum personeli ile denetmenlerin karĢılıklı anlayıĢ içerisinde iĢbirliğine bağlıdır.

5. Uygun yöntemler kullanılarak yapılır: Denetimin sistem için yararlı olması, inceleme ve araĢtırmalar ile gerekli verilerin elde edilmesi, iĢlenmesi ve kullanılmasına bağlıdır. Kurumda görevli personelin kiĢisel ve mesleki problemlerine çözüm yolları aranır, çözülmesi için gerekli yardımlarda bulunurken, duruma göre uygun yöntem kullanılması gerekir.

6. Bilgi, beceri ve tutum gereklidir: Denetim yapılacak alanla ilgili gerekli bilgi ve beceri kazanmamıĢ bir denetmenin, baĢarılı bir denetim yapabilmesi rastlantıya bağlıdır. Denetim, yöntem, davranıĢ bilimleri ve kurumun hizmet alanının gerektirdiği

teknik ve mesleki bilgilere gereksinim duyar. Bu bilgileri kazanmıĢ olan denetmenlerin hizmette bulunması daha etkili olacaktır.

7. Olumlu bir güdüleme gücüne sahiptir: Kurumda görevli personelin baĢarılı olmaları bir bakıma iĢlerini sevmelerine, morallerinin yüksek olmasına, aralarında iyi iliĢkiler kurulmasına bağlıdır. ÇalıĢan her insanın iĢinden memnun olması yanı sıra yükselme istek ve yeteneklerini ortaya koyarak geliĢme ve ilerlemelerine olanak sağlarsa, denetime duyulan güven artar ve sonuçlar daha etkili olur.

8. Çözümleyici ve birleĢtiricidir: Denetimden beklenen mesleki yardım ve rehberliktir. Denetim iĢbirliğine dayandığına, denetim etkinliklerine tüm kiĢilerin katılmasına imkân sağladığı ve istendiğine göre, görüĢleri, fikirleri, önlemleri ve çabaları birleĢtirme olanağı vardır.

9. GeçmiĢe ve geleceğe yöneliktir: ÇalıĢmalar değerlendirilirken geçmiĢte saptanmıĢ olan amaçlar, yapılan iĢler ve elde edilen sonuçlar göz önünde bulundurulur. GeçmiĢin deneyimlerinden yararlanılarak, gelecek hakkında tasarılar, planlar hazırlanabilir. Geleceğe ait öneriler, geçmiĢten edinilen tecrübelerden yararlanılarak yapılırsa, bir esasa dayatılmıĢ olur.

10. Değerlendirme, ödüllendirme ve cezalandırmayı da içerir: Denetim yolu ile bireyin iĢteki baĢarısı, etken faktörler, eksikleri ile giderici, önleyici önlemler araĢtırılır. Bireyin yeteneklerini geliĢtirmesine yardım edilir. Bunun yanı sıra kasıtlı, yasa dıĢı davranıĢlarda cezalandırma, üstün baĢarılı çalıĢmalarda ödüllendirme, denetimin etkinliğini artırır.