Değerlerin öğretiminin rastlantılara bırakılmaması gerekir. Bu nedenle öğretim iĢi sistemli ve özenli bir Ģekilde okullarda gerçekleĢtirilmelidir. Okullar, toplumsal bir varlık olan insanın, o toplumun bir parçası olması yani toplumsallaĢması için gerekli olan sürece katkıda bulunan kurumlardır. DeğiĢen dünya düzenine ait olduğu
40 toplumun değerlerini benimseyen, koruyan aynı zamanda evrensel değerlere de sahip olan bireylerin yetiĢtirilmesi zorunluluk haline gelmiĢtir. KiĢilik geliĢiminin Ģekillendiği ilköğretim döneminde, kendinden farklı özellik ve kültürlere sahip, bireylere hoĢgörü ile yaklaĢılması sağlıklı bir birey ve sağlıklı, huzurlu bir toplum için vazgeçilmezdir. Bu nedenle eğitimde değerlerin kazandırılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması, öğretim programlarının bu anlayıĢ doğrultusunda hazırlanması ve okullarda da öğretimin titizlikle gerçekleĢtirilmesi gerekir (Kolaç, 2010: 194).
Türkçe derslerinde değer eğitimi edebi eserler aracılığıyla verilmektedir. Edebi eserler de insanları çeĢitli açıdan eğitmek amacıyla yazılmıĢtır. Derslerde edebi türlerin eğitici özelliğinden ve sanatsal yönünden yararlanılır. Çünkü edebi ürünler yaĢamı yansıtmakla kalmaz, aynı zamanda yaĢamı biçimlendirir. Böylece okuyucuları dolayısıyla da toplumu etkiler (Kavcar, 1982: 5).
Türkçe, ana dilimiz olması sebebiyle zaten bir değer olmaktadır. Değerler insanlar arasındaki iliĢkileri düzenleyip, birbirine bağlıyor; ana dil de bir topluluğu geliĢigüzel insan yığını olmaktan kurtarıp onları bir bütün yapan en önemli etkenlerden biridir. Çünkü bir milletin tarihi, örf ve adetleri, acıları, sevinçleri dil aracılığıyla gelecek nesillerle aktarılır. Nitekim ülkemizdeki eğitim sisteminin amaçlarından biri de dilini seven ve doğru kullanan bireyler yetiĢtirmektir. Bu amaca hizmet edecek en önemli derslerden biri de Türkçe dersidir. Türkçe dersi öğrencilere dinleme, izleme, konuĢma, yazma ve dil bilgisi gibi temel dil becerilerini kazandırmanın yanı sıra öğrencilerin milli ve evrensel değerlere sahip olmasını da amaçlayan bir derstir.
Türkçe dersinin bu misyonu 1981 Ġlköğretim Okulları Türkçe Eğitim Programı‟nda Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir (MEB, 1981: 4):
Ulusal kültürümüzün yeni kuĢaklara aktarılması, ortak bir kültür yoluyla kuĢaklar arasında bağlılık kurulmasının sağlanması, millî eğitimimizin temel görevleri arasındadır. Okulda bu görevin yerine getirilmesinde en büyük ağırlık ve sorumluluk Türkçe derslerine düĢmektedir. Çünkü ulusal kültürümüzün en canlı, en
41 birleĢtirici, millî Ģuuru en iyi biçimde yaratıcı, ulusal ve yurt sevgisini besleyip güçlendirici örnekleri, Türkçe yazılmıĢ sanat eserleridir ve çocuk, bu eserlerin ilk örnekleri ile Türkçe derslerinde karĢılaĢacaktır. Türkçe dersinin değerleri aktarırken kullandığı temel materyal ders kitaplarında yer alan metinlerdir. Bu derste kullanılan Türk ve dünya edebiyatına ait edebi metinler aracılığıyla öğrencilerin milli ve evrensel değerleri tanımaları sağlanabilir. Bu metinlerden hareketle sorulacak sorular, düzenlenecek ahlaki tartıĢmalar, yapılacak canlandırmalar vasıtasıyla öğrencilerin değerleri tanımasının yanında onları özümsemesi ve gerekliliğine inanması sağlanabilir. Bu noktada dikkat edilecek Ģey ders kitaplarında yer alan metinlerin değerleri aktarmada kullanılabilecek nitelikte olmalarıdır.
Okuma metinlerinin yanı sıra programda yer alan kazanımlar da son derece önemlidir. Değer eğitimini hedef alan programlarda kazanımların da değerleri kazandırmaya yönelik olması gerekir. Bu bağlamda Ġlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8. Sınıf) Öğretim Programı‟nda yer alan kazanımlar incelendiğinde değerlerle ilgili kazanımların bulunduğu fakat bu kazanımların son derece az olduğu görülür. Değerlerle ilgili kazanımlardan birkaçı Ģu Ģekilde ifade edilebilir (MEB, 2005):
KonuĢmacının sözünü kesmeden sabır ve saygıyla dinler (Dinleme/Ġzleme becerisi).
YaĢına ve seviyesine uygun sanat ve bilim etkinliklerine dinleyici/izleyici olarak katılır (Dinleme/Ġzleme becerisi).
KonuĢmasında nezaket kurallarına uyar (KonuĢma becerisi).
Sorunlarına konuĢarak çözüm arar (KonuĢma becerisi).
Kitaplık, kütüphane, kitap fuarı ve kitap evlerinden faydalanır (Okuma becerisi).
Yazdıklarını baĢkalarıyla paylaĢır ve onların değerlendirmelerini dikkate alır (Yazma becerisi).
Aynı programda temalarla ilgili tablo incelendiğinde ana ve alt tema baĢlığı altında bazı değerlere yer verildiği görülür. Örneğin sevgi, halk kültürü, toplum
42 hayatı, duygular, hak ve özgürlükler, kiĢisel geliĢim ana tema olarak kabul edilmiĢtir. Bu temalara bağlı alt temalarda ise vatan, millet, bayrak, dil ve insan sevgisi, bayramlar, dostluk, dayanıĢma, komĢuluk, yardımlaĢma, hakkını savunma, insan hakları, empati, sorumluluk, baĢarı, bağıĢlama gibi değerlere yer verilmiĢtir. 1-5. sınıf düzeyindeki Türkçe programında ikinci kademeden farklı olarak „değerler‟ teması tüm sınıf düzeyleri için zorunlu tema olarak kabul edilmiĢtir.(MEB, 2009).
2.5.1. Türk Milli Eğitim Sisteminin Amaçları
2.5.1.1. Genel Amaçlar
Türk Milli Eğitimi‟nin genel amacı, Türk Milleti‟nin bütün fertlerini;
Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesi bulunan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliĢtiren; ailesini, vatanını milletini seven ve daima yüceltmeye çalıĢan; insan haklarına ve anayasanın baĢlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti‟ne karĢı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranıĢ haline getirmiĢ yurttaĢlar olarak yetiĢtirmek.
Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı Ģekilde geliĢkin bir kiĢiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düĢünme gücüne, geniĢ bir dünya görüĢüne sahip, insan haklarına saygılı, kiĢilik ve teĢebbüse değer veren, topluma karĢı sorumluluk duyan, yaratıcı ve verimli kiĢiler olarak yetiĢtirmek.
Ġlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliĢtirmek, gerekli bilgi, beceri, davranıĢ ve birlikte iĢ görme alıĢkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak (1739, s.Türk Milli Eğitim Temel Kanunu).
43 Ġlköğretim okullarında Türkçe öğretiminin amacı, Milli eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak Ģu Ģekilde sıralanabilir;
Öğrencilerin;
Dilimizin, milli birlik ve bütünlülüğümüzün temel unsurlarından biri olduğunu benimsemeleri,
Duygu, düĢünce ve hayallerini sözlü ve yazılı olarak etkili ve anlaĢılır biçimde ifade etmeleri,
Türkçeyi, konuĢma ve yazma kurallarına uygun olarak bilinçli, doğru ve özenli kullanmaları,
Seviyesine uygun eserleri okuma; bilim, kültür ve sanat etkinliklerini seçme, dinleme, izleme, alıĢkanlık ve zevk kazanmaları,
Anlama, sıralama, iliĢki kurma, sınıflama, sorgulama, eleĢtirme, tahmin etme, analiz- sentez yapma, yorumlama ve değerlendirme becerilerini geliĢtirmeleri,
Okuduğu, dinlediği ve izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleĢtirerek dil zevki ve bilincine ulaĢmaları; duygu, düĢünce ve hayal dünyalarını geliĢtirmeleri,
Yapıcı, yaratıcı, akılcı, eleĢtirel ve doğru düĢünme yollarını öğrenmeleri bunları bir alıĢkanlık haline getirmeleri,
Bilgiye ulaĢmada kitle iletiĢim araçlarından yararlanmaları, bu araçlardan gelen mesajlara karĢı eleĢtirel bakıĢ açısı kazanmaları ve seçici olmaları,
Türk ve dünya kültür sanatına ait eserler aracılığıyla milli ve evrensel değerleri tanımaları,
HoĢgörülü, insan haklarına saygılı, yurt ve dünya sorunlarına duyarlı olmaları ve çözüm üretmeleri,
44 Milli, manevi, ahlaki değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle ilgili duygu ve düĢüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır (MEB, 2005).