“Ġnsani Terimler Sözlüğü”nde arkadaĢlık, “Ġnsan iliĢkilerinde birbirine güvenen, birlikte oldukları zaman mutlu olan, o var diye düĢünüldüğü an sevinç duyulan kiĢi” olarak tanımlanır (Demirel, 2006: 77). Bu tanıma göre insan, tabiatı gereği sosyal bir varlıktır ve onun yalnız baĢına yaĢamak gibi bir Ģansı ve imkânı yoktur. Yalnızlığını giderecek birilerine ihtiyaç duyması, duygu ve düĢüncelerde paylaĢıma ve ortaklaĢmaya olan mecburiyetinden kaynaklanır. ArkadaĢ, dost, her Ģeyden önce kiĢinin gerçek anlamda güvenebileceği insandır. PaylaĢtıkları bir sevgi, saygı ve bilgi vardır. ArkadaĢlık ve dostluk kavramının iyi günde, kötü günde birbirlerinin yanında olmak gibi kaçınılmaz bir iĢlevi vardır. Ġnsanın temel ruhsal gereksinimleri arasında arkadaĢlık kurma, bir grubun içinde yer alma, rol ve statüye sahip olma gibi istek ve eylemler vardır. Ġnsanın temel psikolojik gereksinimlerinden biri de baĢka insanlarla sevgi alıĢveriĢinde bulunmak ve dostça iliĢkiler kurabilmektir (Geçtan, 1978: 91).
Türkçe Öğretim Programı‟nda arkadaĢlık iliĢkisinin yapılan çalıĢmaların neredeyse tamamında değerlendirildiği ve kaynaĢmayı artıracak Ģekilde uygulamaya konduğu görülmektedir. Grupla çalıĢma yöntemini esas alan program, öğrencilerin her etkinliği ortak bir Ģekilde yapmasını sağlamaya çalıĢmaktadır. Bu Ģekilde arkadaĢlık değerine de sahip olma fırsatını bulan öğrenciler, da okul ortamını sevecek, böylece derslerinde daha baĢarılı olacaklardır. Program incelendiğinde “Kazanımlar, Etkinlik Örnekleri, Açıklamalar” baĢlığı altında bulunan etkinliklerin tamamında öğrencilerin arkadaĢlarıyla ortaklaĢa yapacakları uygulamalar anlatılmaktadır (MEB, 2006: 12-50).
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın incelenen Ģiir kitaplarında da arkadaĢlık değerine çok fazla olmasa da yer verilmiĢtir. Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik
133 yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “Ġnanç” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Atam
Harfleri sayıları Öğrenir yeniden Benimle
ġiirde okula giden çocuğun, Atatürk‟le arkadaĢ gibi olduğu ve kendisi ile beraber sayıları, harfleri öğrendiğini söylemektedir. Yazar Ģiirde çocukla Atatürk‟ü arkadaĢ gibi göstererek, Atatürk‟ün çocuklara olan sevgisini ve dostluğunu göstermiĢtir. Atatürk çocukları çok severdi. Onlarla arkadaĢ gibiydi. Burada ona vurgu yapan yazar, Ģiiri okuyan çocuklara da arkadaĢlık- dostluk değerini iĢlemek istemiĢtir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Gösterme Parmağı adlı Ģiir kitabında “Ova Çocuk” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Danimarkalı çocukların Hepsi çağırır bizi
Bir elleri süt Bir elleri peynir
ArkadaĢlık, dostluk iliĢkileri çok önemlidir. Çocuklarımızın bu duyguları öğrenmesini, doğru arkadaĢlar seçmesini, gerçek dostluklar kurmasını isteriz. Çocukluk arkadaĢı, okul arkadaĢı, mahalle arkadaĢı hatta diğer ülkelerden arkadaĢlar gibi arkadaĢlıklar olmaktadır. ġiirde Danimarkalı çocukların Ģiiri okuyan çocuklarla olan arkadaĢlığı ve Ģiiri okuyan çocukları çağırdıklarını, Ģair Ģiirde iĢlemiĢtir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Gösterme Parmağı adlı Ģiir kitabında “YapıĢık KardeĢler” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
“Şili ve Arjantin/Birbirini seven iki yapışık çocuktular” dizelerinde yazar, ülkeleri birbirini seven iki çocuk arkadaĢa benzetmiĢtir. Yazar iki ülke arasındaki
134 arkadaĢlığı Ģiiri okuyan çocuklara göstererek, arkadaĢlık duygularını geliĢtirmek istemiĢtir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Gösterme Parmağı adlı Ģiir kitabında “Ağaç Çocuk, Su Çocuk” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
İki çocuk
Birbirini çok sever bizim Finlandiya‟da …
Oynarlar biraz bile durmadan Bütün yıl
…
ArkadaĢ her Ģeyimizi paylaĢabileceğimiz, varlığı ile güç veren, her zaman yanımızda olan, sırtımızı dayayacağımız bir dayanaktır. ArkadaĢlık aynı zamanda paylaĢmak demektir. Sevgiyi, mutluluğu, üzüntüyü, heyecanı, maddi ve manevi her Ģeyi paylaĢmak demektir. Yazar Ģiirde ağaç ve suyun arkadaĢlığına ve geçirdikleri güzel zamana vurgu yaparak, Ģiiri okuyan çocuklar arasında da arkadaĢlık-dostluk duygularını aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Başparmak adlı Ģiir kitabında “Göz Balıkları” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Azerbaycanlı çocuklar, sevgili arkadaşlarım Yedi yedi oynarlar hep
Gobistan kayalarındaki o çok eski çizgilerle El ele, doymuş.
ArkadaĢlık, paylaĢmaktır, arkadaĢlık hemhâl olmaktır; arkadaĢlık sırdaĢ olmak, yoldaĢ olmaktır. ArkadaĢlık değeri için içinde bencilliğin olmadığı, sevgi ve samimiyetin her Ģeyin önünde tutulduğu bir dostluktan söz edilir. Yazarın gözünden, Ģiirde farklı ülkeden de olsa Azerbaycanlı çocukları arkadaĢ olarak görmesi ve onlara içten sevgi duyması, Ģiiri okuyan çocuklarda da arkadaĢlık duygusunu artıracaktır. Farklı ülkeden, farklı kültürden, farklı ırktan da olsa çeĢitli inanları tanımak, onlarla
135 arkadaĢlık kurmak, onlarla paylaĢımda bulunmak dünyadaki en önemli kazançlardan birisidir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Göklenme” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Kuşlardan biri uçmasa Öteki kuşlar uyanmazlar
Kuşların biri uyanmasa Öteki kuşlar uçmazlar
ġiirde arkadaĢlık, dostluk duygusunun yalnızca insanlar arasında yaĢanan bir değer olmadığı, aynı zamanda diğer canlılar arasında da yaĢandığı anlatılır. KuĢlar arasındaki arkadaĢlık, dostluk değeri iĢlenmiĢtir. KuĢlardan birisi uçmasa diğer kuĢlarında uçmadığı görülmektedir. ArkadaĢlık paylaĢmayı, kuĢların fedakârlık yapmayı gerektirir. Burada kuĢların fedakârlığı da görülmektedir. Sorunları çözmek, sıkıntılara çare aramak ve birlikte hareket etmek arkadaĢlığın gereğidir. Burada hayvanlar arasındaki arkadaĢlığı gösteren yazar, Ģiiri okuyan çocuklara da arkadaĢlık değerini aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Öte” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Uykuyu sevmiyorum hiç Uyurken uzak düşüyorum Ayrılmış oluyorum çok Okul arkadaşlarımdan
Hayatımızda çeĢitli arkadaĢlıklar vardır. Hayat arkadaĢlığı, okul arkadaĢlığı, iĢ arkadaĢlığı, mahalle arkadaĢlığı, çocukluk arkadaĢlığı ve benzeridir. ArkadaĢlık aynı duyguları paylaĢmaktır. Aynı duyguları paylaĢmak demek, birbirinizin düĢüncelerini, duygularını anlayabilmek demektir. ArkadaĢlar hep beraber olmak, birlikte çok zaman geçirmek, birlikte oynamak ister. ġiirde okul arkadaĢlarından ayrı düĢtüğü için uyumak istemeyen çocuğu görüyoruz. Temel ihtiyacımız uykuyu bile arkadaĢlarından ayrı kaldığı için istemeyen çocuk, arkadaĢlarına olan sevgisini açık
136 bir Ģekilde göstermiĢtir. ġiirde okul arkadaĢlığına vurgu yapan yazar, Ģiiri okuyan çocuklarda da bu değeri artırmayı istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Betiğim” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Betik en iyi arkadaş Bana neyi sorsam söyler Ne anlatsa en sonunda Çalış, iyi, doğru ol der
ġiirde çocuk Betik‟in en iyi arkadaĢı olduğunu söylüyor. Kendisine neyi sorsa söylemesi, iyiyi, doğruyu öğütlemesi arkadaĢlığının göstergesidir. ArkadaĢlarımız aslında bizim dıĢarıya açılan pencerelerimiz, aynı zamanda kendimizi gördüğümüz aynalarımızdır. Üzüntümüzde bölüĢüp hüzünleri azaltan, mutluluğumuzda, sevinçleri çoğaltan can yoldaĢlarımızdır arkadaĢlarımız. Bizim için hep iyiyi, güzeli isteyen, bizimle mutlu olan, bizimle üzülen dostlarımızdır arkadaĢlarımız. “Geceleri uyumaz o/Beni kaldırır erkenden/ Okuldan bile güzeldir/Betiği çok severim ben” dizelerinde de arkadaĢı için geceleri uyumaması, fedakârlık yapması arkadaĢlık değerini göstermektedir. Hayata daha fazla mutluluk ve neĢe katmanın yollarından biridir arkadaĢlık. ġiirde arkadaĢlık değerine değinen yazar, Ģiiri okuyanlara da bu değeri artırmayı istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Aysel‟in Geldiği Günler” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Benzemez anneme, anne anneme Aysel esmerdir incedir uzundur Öyle tatlıdır ki sesi
ġiirde Tülay, arkadaĢı Aysel‟in sabahları kendisine gelmesinden çok mutlu olmaktadır. Aysel‟in kimseye benzemediğini, sesinin ve kendisinin çok güzel olduğunu söylemektedir. Bu Aysel‟e olan sevgisinin ve dostluğunun göstergesidir. “Duyunca çağırmasını aşağıdan/Gecikmemden utanırım” diyerek onu bekletmekten mahcup olduğunu, ona olan sevgisini açıkça dile getirmektedir. Hayatımıza mutluluk
137 ve neĢe katmanın yollarından birisinin sağlam arkadaĢlık kurmakla alakası vardır. “Neden daha güzel olur/Okulun yolları bize/Aysel‟in geldiği günler” diyerek de arkadaĢı Aysel‟le okul yollarının bile güzel olduğu, daha zevkli olduğunu söylemektedir. Yazar Ģiirde Tülay ve Aysel arasındaki dostluğu göstererek, Ģiiri okuyan çocuklara da arkadaĢlık iliĢkilerini aĢılamak, arkadaĢlığın verdiği mutluluğu görmelerini sağlamak istemiĢtir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Ġstek” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Üşüyorsun görüyorum Sarıcık Gir ağzıma istersen
Şöyle kıyı kıyı otur
Isınırsın biraz ha, ister misin?
ġiirde Mandalina ve Balina arasındaki dostluk görülmektedir. Denize düĢen Mandalina ve Balina arasında arkadaĢlık bağı oluĢmuĢ. Balina Mandalina‟nın üĢümesine gönlü razı olmayıp, ağzıma gir seni ısıtayım diye teklifte bulunmuĢtur. Ġçinde sevgi, dayanıĢma, fedakârlık gibi birçok değeri barındıran arkadaĢlık, birbirine bağlayan özel bir bağdır. Burada arkadaĢı Mandalina‟yı düĢünüp fedakârlık yapan Balina‟yı görmekteyiz. Her zaman güvenebileceği, kötü günlerinde yanında olan arkadaĢların varlığıyla kendini daha iyi hisseder. ġiirde yazar Mandalina ve Balina arasındaki sevgi bağını ve arkadaĢlığı göstererek, Ģiiri okuyan çocuklarında örnek almasını istemiĢtir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “KarĢılığı” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
“Ne iyisiniz efendim/Ne ki/Girmek istemiyorum ağzına/Siz üşürken/Bütün balıklar üşürken” Ģiirde Mandalina, Balina‟nın gir ağzıma ısıtayım teklifine karĢılık; siz üĢürken, bütün balıklar üĢürken giremem diye karĢılık vermiĢtir. Ġçinde sevgi, fedakârlık gibi duyguları barındıran arkadaĢlık özel bir bağdır. Sadede insanlar arasında da olmayan bir bağdır. ArkadaĢlık ve dostluk kavramının iyi günde, kötü günde birbirlerinin yanında olmak durumu vardır. Burada da Mandalina kötü günde
138 arkadaĢının yanında olmayı, onunla beraber üĢümeyi göze almıĢtır. Yazar Ģiiri okuyan çocuklara da bu değerin önemini anlatmaya çalıĢmıĢtır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Uyanma” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Uyumuşum ağzında
Belki binbir gece masallarını uyumuşum Görmedim ki nicedir sıcağın böylesini ben
ġiirde Mandalina ve Balina arasındaki arkadaĢlık bağı görülmektedir. Denizde üĢüyen Mandalina‟nın üĢümesine gönlü razı olmayan Balina, Mandalina‟yı ağzına alıp ısınmasını sağlamıĢtır. ArkadaĢlık zor zamanlarda birbirine yardım etmeyi gerektirir. Ġyi günde, kötü günde beraber olma iĢlevi vardır. Burada da buna vurgu yapılarak, Ģiiri okuyan çocuklara da arkadaĢlığın önemi anlatılmak istenmiĢtir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Öneri” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
“Sarı kardeş/Düşünüyorum uykun sürerken/Buralar sana göre değil/Ayrılmak istemem ya/Ülkesine götüreceğim Mandalinamı/Üşümen bitsin diye/Sevdiklerine ulaşsın diye/Senin mutluluğunu/Senden çok seviyorum diye” Ģiirde Mandalina ve Balina arasında sevgi ve dostluk bağı oluĢmuĢtur. Balina, Mandalina‟nın yaĢam Ģartlarına uygun olmadığı için, Mandalina‟yı çok sevdiğinden onu ülkesine, sevdiklerine götürme kararı almıĢtır. Mandalina‟dan ayrılmak istemese de, onu çok sevse de onun iyiliği ve onun mutluluğu için bu kararı almıĢtır. Zaten arkadaĢlık sevgi, fedakârlık gibi değerleri içinde barındırır. Balina bencil düĢünmeyip, fedakâr davranması dostluğundan kaynaklanmaktadır. ġiirde yazar bazı mesajları okuyuculara vermektedir. ArkadaĢlığın bencil düĢünceden uzak olduğunu, yeri geldiğinde arkadaĢ için fedakârlık yapılması gerektiğini okuyuculara vermek istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “UlaĢmak” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
139 …
Bir kez daha kokladı
Yok yok, kokusunu duyamıyor, Bir kez daha baktı
Arkadaşlığı uçsuz bucaksız
ġiirde yazar Mandalina‟yı ülkesine götüren Balina‟nın, ayrılırken yaĢadığı üzüntüsünü, ayrılmak istemeyiĢini iĢlemektedir. Balina ve Mandalina arasında o kadar güzel arkadaĢlık bağı oluĢmuĢtu ki, “Arkadaşlığı uçsuz bucaksız” dizelerinden açıkça anlaĢılmaktadır. ArkadaĢlar birbiri için özel anlam ifade eder, birlikte olmaktan ve beraber vakit geçirmekten haz duyarlar. Burada Balina‟nın ayrılmak istemeyiĢi de bundan kaynaklanmaktadır. ġiiri okuyan çocuklara; Balina ve Mandalina dostluğu gösterilerek, arkadaĢlığın ve dostluğun çok değerli birer değer olduğunu anlatılmak istenmektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Mandalina‟nın Son Sesi” adlı Ģiirinde arkadaĢlık değeri iĢlenmiĢtir.
Duydu Gökbalina Denizin altından Gök gibi derin bir ses Seviyorum efendim sizi çok
ġiirde Balina ile Mandalina ayrılmıĢ, Mandalina arkasından seviyorum sizi efendim diye seslemiĢtir. Burada dostluğun sevgi değerini içinde barındırdığını görmekteyiz. Araklarında oluĢan arkadaĢlık bağı aynı zamanda sevgi bağından kaynaklanmaktadır. Ġçinde sevgi, dayanıĢma, fedakârlık gibi birçok değeri barındıran arkadaĢlık, birbirine bağlayan özel bir bağdır. Burada yazar bunu göstererek, arkadaĢlık bağının önemine vurgu yapmak ve bunu Ģiiri okuyan çocuklara göstermek istemiĢtir.
Ġçinde sevgi, dayanıĢma, fedakârlık gibi birçok değeri barındıran arkadaĢlık, insanları birbirine bağlayan özel bir bağdır. Ġnsanlar sevinçlerini, acılarını, sıkıntılarını arkadaĢları ile paylaĢarak rahatlar. Her zaman güvenebileceği, kötü
140 günlerinde yanında olan arkadaĢların varlığıyla insan kendini daha iyi hisseder. Gerçek arkadaĢlık iki kiĢi arasında koĢuluz sevginin oluĢturduğu bir değerdir. ArkadaĢlığın sadece insanlar arasında olmadığını, aynı zamanda insanlar ve hayvanlar arasında olabildiği ve sadece hayvanlar arasında da olabildiğini Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın Ģiirlerinde gördük. Ġncelenen iki Ģiir kitabında arkadaĢlık, dostluk değerine rastlamamıĢtır. Bu kitapları; Ġlkokul 1‟deki ve Yazıları Seven Ayı Ģiir kitabında arkadaĢlık değerine rastlanmamıĢtır. Gösterme Parmağı Ģiir kitabında çocuklar arasındaki arkadaĢlık, ülke arkadaĢlığı ve doğadaki bazı varlıklar arasındaki arkadaĢlık örnek gösterilerek, çocukların bu arkadaĢlığı örnek almaları amaçlanmıĢtır. KuĢ Ayak adlı Ģiir kitabında ise okul arkadaĢlığı, hayvanlar arasındaki arkadaĢlık, çocukluk arkadaĢlığı gibi konulara değinerek arkadaĢlık değerini iĢlemiĢtir. En çok da Balina ve Mandalina Ģiir kitabında Balina ve Mandalina arasındaki arkadaĢlık iĢlenerek, çocukların arkadaĢlık değerinin önemini anlamaları amaçlanmıĢtır. Fazıl Hüsnü Dağlarca arkadaĢlık değerini çeĢitli Ģekillerde iĢleyerek, Ģiiri okuyan çocukların arkadaĢlık değerini çeĢitli Ģekillerde görüp örnek almalarını sağlamak hedeflenmiĢtir. Yazarın arkadaĢlık değerine yeterince önem verdiği, her türden arkadaĢlığı iĢleyerek, arkadaĢlık değerinin önemini içselleĢtirmeye çalıĢtığı görülmektedir.