Dürüstlük kavramı, Türkçe Sözlük (TDK, 1998)‟te “sözünde ve davranıĢlarında doğruluktan ayrılmama” olarak tanımlanır. Dürüst; söz ve eylemlerinde doğru olan, doğruluktan ayrılmayan, dürüstlük ise dürüst olma durumu olarak tanımlanabilir. Dürüst olmamak ise insanı yapmacık ve baĢkalarını kandıran insanlara dönüĢtürür. Yapılan sahtekârca davranıĢ bir diğerine yol açar. KiĢi söylediği yalan sonucunda amacına ulaĢırsa yalan söylemeye devam eder. Ayrıca kiĢi yalanını kapatmak için baĢka bir yalana ihtiyaç duyar. Bu süreç devam ederse, sahtekârlık neredeyse bir yaĢam biçimi haline dönüĢür (Urban, 2007: 116). Yalanı alıĢkanlık haline dönüĢtüren insanlar çıkarlarını korumak adına kolayca yalan söyleyebilir. Bu tür insanlar toplum tarafından yadırganır; hiç kimse onlara güvenmediği için onlarla alıĢ veriĢ etmez, yardımda bulunmaz.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “Mut” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Söyledim çocuklara hemen Önce inanmadılar
124 Ben oldum artık
Öğrencilerin ona en yakını
ġiirde çocuğun Atatürk‟e en yakın kendisinin olduğunu arkadaĢlarına söylemesi ve ilk baĢta onların buna inanmamasını görüyoruz. ġiirde çocuğun Atatürk sevgisinin yanında dürüstlüğünü de görüyoruz. ArkadaĢlarının önce inanmayıp sonra inanmaları, çocuğa olan güvenlerinden ve dürüst olduğunu bilmelerinden kaynaklanmaktadır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “Yüreklenmek” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir
Niye korkacakmışım harflerden Onlarla okuyorum işte
Atatürk‟ün adını
ġiirde çocuk harflerden korkmadığını açık yüreklilikle dile getirmiĢ, korkmadığını dürüstçe ortaya koymuĢtur. Neden korkacakmıĢım diyerek, korkulacak bir durum olsa bile dürüst olmak gerektiğini vurgulamıĢtır. Yazarın dürüstlük değerini cesur olma değeriyle birlikte ele aldığı bu metinde insani ve ahlaki değerleri öne çıkardığı, insan dürüst olduktan sonra nihayetinde bir Ģey kaybetmeyeceği fikrine yaslandığı görülür. ġiiri okuyan çocuklara da her durumda dürüst olmak gerektiğini aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “Gizli BaĢarı” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
“Öğretmen/Görmüyor O‟nu/ Görse/Bana yardım ettiğini görse/Ne derdi kim bilir” dizelerinde çocuğa Atatürk‟ün yardım ettiğini iĢlemektedir. Bu durumu öğretmenin görmesinden korkmaktadır. Burada doğru olan davranıĢ yardım almadan kendi baĢına görev ve sorumluklarını yerine getirmesi gerektiğidir. Bunu bilen çocuk doğru davranmadığının farkında ve bunu öğretmenin görmesinden endiĢe duymaktadır. ġiirde de yazar bu Ģekilde çocuğu örnek göstererek, çocuklara dürüstlüğü aĢılamak istemektedir.
125 Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “23 Nisan” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir
Kuşlara baksam Yürüsem biraz Yok oluyor içimde Annemin dediği Öğretmenin dediği
Dizelerinde çocuk dürüst bir Ģekilde annesinin ve öğretmeninin dediklerini unuttuğunu ancak Atatürk‟ün dediklerini unutmadığını söylemektedir. Burada annem ve öğretmenim kırılır, alınır diye düĢünmeden dürüst bir Ģekilde doğruları söylemektedir. Ġçinden geçenleri, açık bir Ģekilde ifade ederek dürüst davrandığını göstermektedir. ġiiri okuyan çocuklara da her durumda ve herkese karĢı dürüst ve doğru davranmak gerektiğini vurgulamaktadır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “Korku” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir
“Kimin öğretmeni dinlemediğini/Gizlice resim yaptığını kimin/Anlatırmış birbirlerine” dizelerinde çocukların derste sorumsuz davranmalarını dürüst bir Ģekilde dile getirmektedir. Öğretmeni dinlemeyenleri, ders esnasında baĢka iĢlerle meĢgul olanları dürüst bir Ģekilde söylemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Gözler” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir
…
Bana bakıyor ya korkmuyorum Ne de olsa
Buzullardan iyi
ġiirde balina ile karĢılaĢan mandalina, balinanın kocaman cüssesi ve heybeti ile kendisine bakmasından korkmadığını dürüst bir Ģekilde dile getirmektedir. Zor
126 durumda kalacağını bilse bile dürüst davranarak korkmadığını göstermektedir. BaĢına gelebilecekleri bilmesine rağmen dürüstlükten taviz vermediğini görmekteyiz.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “KarĢılık” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Adım Balina benim Biraz kuş biraz ayı Biraz yaşama
En kısa adım yalnızlık
ġiirde Mandalina‟ya kendisini tanıtan Balina, içinde bulunduğu durumu ve kedisini dürüst bir Ģekilde dile getirmektedir. Kendisini olduğundan farklı gösterme durumuna düĢmemektedir. Ġçinde bulunduğu ruhsal durumunu da açık ve dürüst bir Ģekilde ifade etmektedir. Her ne Ģekilde ve ortamda olursak olalım dürüst olmak ve doğru konuĢmak gerektiğini anlatmaktadır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “KarĢılığı” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Görmedim ya
Balıkçılar konuşurken duydum çok Gemilerin eski gemilerin
Kalın ağaçlardan yapıldığını
Eskiden gelen bir laf vardır: Gözünle görmediğine inanma diye. Duyduklarımız bazen doğru olmayabilir, yanıltabilir. ġiirdeki kahraman yanlıĢa düĢememek, yalan söylememek için bu durumu da dile getirerek, görmedim ama çok duydum diyerek dürüst bir Ģekilde bir durumu dile getirmektedir. Söylediğinin yanlıĢ çıkmasından korkmakta, dürüst davranmamıĢ olurum kaygısıyla gözüyle görmediğini ama çok duyduğunu dile getirmiĢtir. ġiiri okuyan çocuklara da dürüst olmayı aĢılamak istemektedir.
127 Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Koku Alamayan” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
“Ey kardeş sarı/Bende eksik olan duygu/Koklamak, biliyorum” dizelerinde kendi eksikliğini dürüst bir Ģekilde dile getirmektedir. Aslında eksikleri, hataları söylemek kolay değildir. Ġnsan kendindeki eksikleri, hataları görmek istemez genellikle. Kendinde kusur aramaz hep baĢka taraflarda arar. Burada eksikliğini açıkça dile getirme erdemini ve dürüstlüğünü gösteren kahramanımız, Ģiiri okuyan çocuklara da bunu öğretmek istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “KarĢılığı” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Gemilerin altı üşürken Deniz üşürken
Buzullar bile üşürken Utanırım.
Kahramanın kendini dürüstçe anlatması gösterilmektedir. Olduğundan farklı görünmenin faydasının olmadığı bilincinde olan karakterin, gerçek yüzünü saklamaya gerek görmeden mevcut durumunu göstermektedir. Kendisine yapılan iyiliğe karĢılık, çıkarcı davranmadan karĢılık vermektedir. Bunu da dürüst bir Ģekilde dile getirmektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Öneri” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
“Sarı kardeş/Düşündüm uykun sürerken/Buralar sana göre değil/ayrılmak istemem ya/Ülkesine götüreceğim Mandalinamı” dizelerinde Balina‟nın dürüst bir Ģekilde davranıp, Mandalina için doğru olanı yaptığını görüyoruz. Mandalina‟nın kendi ile beraber kalmasını çok istemesine rağmen, ona dürüst davranıp kendi yaĢam alanına gitmesinin daha doğru olacağını söylüyor ve götürüyor. Ġstese doğru davranmayıp, kendisi ile kalmasını sağlayabilirdi. Ama dürüst davranıp, doğru olanı
128 yaparak Ģiiri okuyan çocuklara da her zaman doğruyu yapmak gerektiğini hissettiriyor.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Yazıları Seven Ayı adlı Ģiir kitabında “Ġyice Gören” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
“Ağaçta gördüğüm oyuntu/Yaprak mı/Yooo/Yaprak değil/Boşlukta olur/Sallanır yaprak” dizelerinde ağaçtaki oyuntuyu yaprak zannetmesine karĢılık doğru olanı ortaya koyuyor. Yaprak değil, yaprak boĢlukta olur diyerek doğruyu gösteriyor. Aynı zamanda dürüst davranmıĢ oluyor.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Yazıları Seven Ayı adlı Ģiir kitabında “Gölde Ġki Olduğum” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Niye mi seviyorum
Kıyısından içine bakarken İki oluyorum nedense Seviyorum gölü
ġiirde gölü sevmesinin sebebini dürüst bir Ģekilde ortaya koyduğunu görüyoruz. Yalana gerek duymadan, içimizden geçenleri ve düĢüncelerimizi doğru bir Ģekilde anlatmak kiĢinin kendine saygısını ve baĢkalarının da ona güvenini sağlayacaktır. Burada da yalana gerek duymadan kendini dürüst bir Ģekilde ifade ettiren yazar, Ģiiri okuyan çocuklara da dürüstlüğün önemini anlatmak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Yazıları Seven Ayı adlı Ģiir kitabında “KıĢ Uykusu” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Anamın dediği doğruymuş Kar yağdı mı
Koşsam dağılıyor sıcaklığım
ġiirde annesinin söylediklerinin doğruluğunu anladığını Ģiirde vurgulamaktadır. Annenin yalana baĢvurmadan, dürüst bir Ģekilde düĢüncelerini söylediğini ve bunun zamanı gelince anlaĢıldığını görmekteyiz. Doğuluk ve
129 dürüstlüğe vurgu yapılarak, her zaman dürüst olmak gerektiği Ģiiri okuyan çocuklara da aĢılanmak istenmektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Yazıları Seven Ayı adlı Ģiir kitabında “Suçlamalara Savunmalar” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Çocuğun başlığını soruyorsunuz ha
Parçalamadım ki Çok beğendim de Biraz giydim ne olacak
ġiirde kahramanımız Ayıcık çocuğun yazılı baĢlığını çok hoĢuna gittiği için almıĢ ve birazcık giymiĢ. Çocukların Ayıcığı yakalayıp baĢlığı ne yaptın diye sormalarına karĢılık, beğendim biraz taktım diyerek dürüst ve cesurca davranarak söylemektedir. Korkup yalana baĢvurmayarak dürüst davranmıĢtır. Ceza verileceğinden korkmadan dürüst davranabilmek cesaret iĢidir. Böylece Ģair, her ne koĢulda olursa olsun dürüst olmak gerektiği iletisini okuyucularına vermektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı İlkokul 1‟Deki adlı Ģiir kitabında “Sungur‟un Savunması” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Seslerce dolunca oda
Seslerle artık işitilmez gibi olunca oda Çocuklar susunuz diyor öğretmen Ne yapalım içimiz susmuyor ki
ġiirde sınıfta artık gürültüden durulmaz olunca öğretmenin susun diye uyardığını görüyoruz. Burada çocuğun da aslında susmaları gerektiğini bilmesine rağmen susmamalarını içlerinden gelen bir Ģey olduğunu söyleyerek doğru söylediğini görüyoruz. Ġçten ve samimi bir Ģekilde, bahane üretmek yerine dürüst davrandığını hissettirmektedir. Bazen yaptığımız yanlıĢ davranıĢlar bizi yalan söylemeye yönlendirebilir. Burada yazar böyle durumlarda bile dürüst davranmak, doğru olmak gerektiğini anlatmak istemektedir.
130 Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Başparmak adlı Ģiir kitabında “Kurt Büyütmek” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
“Yooo. Şu bizim Moğolistan‟da/Kurtlar, yavruları daha korkusuz olsun diye hep/Hemen mağaraların önünde ulurlar aya karşı/Doğrusu budur oğul” Ģiirde yanlıĢ olan bir durumun doğrusunu açıklamaktadır. Anne yalan konuĢmak yerine doğrusu neyse onu söyleyerek doğru bilgilendirme yapmaktadır. Çocuğuna dürüst davranarak, onun doğruları bilmesini sağlamaktadır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Başparmak adlı Ģiir kitabında “Gece ile GüneĢ” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Güneş batınca gece olurmuş Amma da yalan
Bir de yala söyleme diyorlar Söylerken kendileri.
Doğru davranıĢları küçüklere öğretmenin en güzel yöntemi, onlara örnek olmaktır. En etkili öğrenme yöntemlerinden birisi model alarak öğrenmedir. Doğruluk ve dürüstlüğü öğretmek istiyorsak, öncelikle kendimiz doğru ve dürüst olmalıyız. Kendisi yalan söyleyip, yalan söyleme demek abes kaçmaktadır. Bir baĢka insanın davranıĢlarının gözlemlenmesi, söylediklerinin duyulması ve birey tarafından adapte edilerek uygulamaya konulması model olarak öğrenmedir. Burada da yazar buna vurgu yaparak dürüstlüğü aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Gösterme Parmağı adlı Ģiir kitabında “Çako” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
…
Ne olursa olsun açıklıyorum Ben uyurken geceleri
131 ġiirde her ne olursa olsun, doğruyu açıklaması dürüstlüğün göstergesi olarak karĢımıza çıkmaktadır. Her ne Ģart ve durumda olursa olsun önemli olan dürüst davranabilmektir. Ortama ve Ģartlara göre yalan konuĢmak değil, her Ģartta doğruyu konuĢmak gerektiğini de yazar, Ģiiri okuyanlara anlatmak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Güzel Annenin Çocuğu” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Annemden saklayamam ki Terliyken
Su içsem biraz
Hemen söylerim anneme …
ġiirde çocuğun annesinden gizli saklı bir Ģey yapmadığını, yanlıĢ bir davranıĢ yapmıĢ olsa bile annensinden gizlemeyip dürüst bir Ģekilde söylediğini görmekteyiz. Annelerden bir Ģey saklamamak gerekir. Kalbi o kadar çocuklarıyla doludur ki, onların baĢına bir Ģey geldiğini hemen hisseder. Çocuğunun canının sıkkınlığını, üzüntüsünü hemen anlar. Bir anneden bir Ģey saklamak çok zordur. Annelere karĢı dürüst olmak ve doğruyu söylemek gerekir. Yazar Ģiirsellikten yararlanarak çocuklara dürüstlüğü aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Anneme Verdiğim Söz” adlı Ģiirinde dürüstlük değeri iĢlenmiĢtir.
Ben doğru olacağım Gökten düşen taş gibi Doğru.
ġiirde yazar çocuğun annesine verdiği sözü iĢlemiĢtir. Çocuk annesine ben doğru olacağım, dürüst olacağım diyerek söz vermiĢtir. “Ben güzel olacağım/Taşıyacağım hep/Akan suların güzelliğini” diyerek su gibi temiz ve saf olmak istediğinden söz etmektedir. ġair Ģiirsellikten yararlanarak bir çocuğun amaçlarından, olmak istediklerinden bahsederek Ģiiri okuyan çocuklara da Ģiirdeki
132 çocuğu örnek alarak dürüstlüğü aĢılamak istemektedir. “Gökten düşen taş gibi doğru olacağım” derken her zaman her yerde doğru olacağının sözünü annesine vermektedir.