Türkçe Sözlük (TDK, 1998: 21)‟te adalet Ģu Ģekillerde tanımlanır: “1. Hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk. 2. Bu iĢi uygulayan, yerine getiren devlet kuruluĢları. 3. Herkese kendine uygun düĢeni, kendi hakkı olanı verme.” Hayati Hökelekli, adalet kavramı üzerine yazdığı bir makalede adaleti; “Bir Ģeyi yerli yerine koymak, her hakkı hak sahibine vermektir. Hüküm ve davranıĢlarında tarafsız ve ilkeli olmak, eĢitliği gözetmektir. Menfaat, yakınlık, düĢmanlık, önyargı ve benzeri nedenlerin etkisinden uzak, doğru ve dürüstçe iĢ yapmaktır.”(Hökelekli, 2008: 132) Ģeklinde tanımlamaktadır. Toplumsal hayatta bireye dair hak ve hukuk dengesinde objektif olmak, bu çerçevede eĢitlikçi olmanın öneminden söz etmektedir. Adalet kavramı “Demokrasi ve Ġnsan Hakları” konusunda “hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk” bağlamında önem kazanır. Nitekim “adil olma” değeri, Türkçe Öğretim Programında okuma metinlerinde ve dinlenecek/izlenecek materyallerin içeriğinde bulunması gereken özellikler baĢlığı altında “hak ve özgürlüklere sahip çıkılması ve bu erdemlere saygılı olarak yetiĢen bireylerin hedeflenmesi” Ģeklinde vurgulanmaktadır. MEB, 2006: 57)Yine Türkçe Dersi Öğretim Programı‟nda (MEB, 2006), programın genel yaklaĢımından bahsedilirken “dinlediklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayan; duygu, düĢünce ve hayallerini anlatan; eleĢtirel ve yaratıcı düĢünen, sorumluluk üstlenen, giriĢimci, çevresiyle uyumlu, olay, durum ve bilgileri kendi birikimlerinden hareketle araĢtırma, sorgulama, eleĢtirme ve yorumlamayı alıĢkanlık hâline getiren, estetik zevk kazanmıĢ ve millî değerlere duyarlı bireyler yetiĢtirilmesi amaçlanmıĢtır.” ifadeleriyle değer kavramına değinilmiĢ; programın “Genel Amaçlar” baĢlığı altında 9 ve 11. maddelerde ise Ģu ifadelere yer verilmiĢtir: “Türk ve dünya kültür ve sanatına ait eserler aracılığıyla millî ve evrensel değerleri tanımaları” ve “Millî, manevi ve ahlaki değerlere önem vermeleri ve bu değerlerle ilgili duygu ve
63 düĢüncelerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır.” Burada sözü edilen “millî, manevi ve ahlaki değerler” arasında adalet kavramı da yer almaktadır ve Türkçe ders kitaplarındaki metinlerde baĢat bir değer olarak yansımaktadır. Nitekim Türkçe öğretiminde metinler, en önemli ders materyallerinden biridir. Bu bakımdan değer aktarımında da metinlerin kullanılması önem arz etmektedir.
Adalet evrensel insani değerlerden birisidir. Bireylerin yaĢadıkları toplumdaki en önemli güvencelerindendir. Ġnsanları doğru davranmaya, doğru düĢünmeye yönlendirir.
Çocukların küçük yaĢlarda edindikleri tutum ve değerlerin, ilerideki tüm okul, aile ve toplum hayatını etkilemesi nedeniyle, ilköğretim çağında programda belirtilen değerlerin yeterli düzeyde kazandırılabilmesi büyük önem taĢımaktadır. Bunun da gerçekleĢtirilebilmesi öncelikle; okul ile ailenin iĢbirliği içinde çalıĢmasına, öğrencilerin bu konudaki geliĢimlerinin öğretmenler ve veliler tarafından sürekli gözlenerek izlenmesi gerekir. Burada herkese görev düĢmektedir. Fazıl Hüsnü Dağlarca da Ģiirlerinde bu değere yer vererek, çocuklara adil olmayı aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Okulumuz 2‟Deki adlı Ģiir kitabında “Gizli BaĢarı” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir
Görse bana yardım ettiğini görse Ne derdi kim bilir
ġiirde çocuğun kendi sorumluluklarını yaparken baĢkasından yardım aldığını ve öğretmenin görmesinden korktuğunu anlatmaktadır. Burada üstü kapalı da olsa öğretmenin adaleti söz konusudur. Öğretmen verdiği görevi, öğrencilerin kendilerinin yapmasını istemektedir. BaĢkasına yaptırıp sorumluluklarını yerine getirmeyenleri adil bir Ģekilde cezalandırdığı anlaĢılmaktadır ki çocuk öğretmenin görmesinden endiĢe duymaktadır. Öğretmen sınıf yönetiminde ve öğrencilerine davranıĢlarında adil ve tutarlı davranmalıdır.
64 Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “Yıldızlar Oyunu” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
Yıldızlar neye yarar Büyümesine
Bütün bitkilerin.
ġiirde yıldızların neye yaradığı anlatılmaktadır. Bir bölümde ise yıldızların bütün bitkilerin büyümesine yaradığını, hiç birini ayırt etmeden hepsine adil davranarak, hepsine faydalı olduğunu anlatmaktadır. Örtük bir Ģekilde adil olmadan da bahsetmektedir. Doğadaki varlıklar menfaat, düĢmanlık, ön yargı beslemeden hak paylaĢımında insaflı bir yol izler. Yani bir faydası varsa eĢit bir Ģekilde dağıtır. Burada yazar, örtük bir Ģekilde bunu anlatarak Ģiiri okuyan çocuklara da her durumda adil olmayı aĢılamak istemektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Balina ile Mandalina adlı Ģiir kitabında “KarĢılığı” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
“Ne iyisiniz efendim/Ne ki/Girmek istemiyorum ağzına/Siz üşürken/Bütün balıklar üşürken” adil olma diğerlerinin hakkını gözetmeyi, bencil olmamayı gerektirir. Burada balığın mandalinaya gel ağzımda ısıtayım teklifine karĢılık, mandalina hayır siz üĢürken ben ısınamam diyerek karĢılık vermiĢtir. “Buzullar bile üşürken/Utanırım” diyerek de bencil davranmadığı, adil olduğu görünmektedir. ġiiri okuyan çocuklara da bu duygu hissettirilerek adil olmayı içselleĢtirmek amaçlamaktadır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Başparmak adlı Ģiir kitabında “Andersen Dede‟yle yıldızlar” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
Gömülerini bulurcasına Eşittirler derdi içinden
65 Yüreği enselikle dolu
ġiirde Andersen Dede‟nin çocuklara hediye vermesi ve bundan duyduğu mutluluk dile getirilmektedir. Burada çocuklara hediye bırakırken hepsine adil davranıp, eĢit olarak verdiği görülmektedir. Çocuklar arasında zengin fakir ayrımı yapmadan, cinsiyet, dil, ırk ayrımı yapmadan hepsini sevmesi ve adil davranması çok doğru bir davranıĢtır. ġiirde yazar Ģiiri okuyan çocuklara da adil davranma davranıĢı aĢılamak istemektedir bu örnekleri göstererek.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Başparmak adlı Ģiir kitabında “Mikronezya, Küçük Adalar Ülkesi” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
Uzaksınız Büyük Okyanus ardındasınız hep
Ama seversiniz hep bütün yeryüzü çocuklarını besbelli
ġiirde bütün yeryüzü çocuklarını dil, din, renk, kıyafet vb. ayrımı yapmadan, hepsini eĢit görüp; menfaat, yakınlık, düĢmanlık, önyargı ve benzeri nedenlerin etkisinden uzak herkese adil davranarak sevdikleri iĢlenmiĢtir. Burada Ģiiri okuyan çocuklara da bu duygu aĢılanmak istenmektedir. Günümüzün en büyük problemlerinden birisi ayrıĢtırıcılıktan uzak, birleĢtirici ve ön yargıdan uzak bir duygu ile sevmek, Ģiiri okuyan çocuklara aĢılanmak istenmektedir. Bunlar içinde herkese adil ve eĢit davranmak gerektiği de öğretilmek istenmektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Başparmak adlı Ģiir kitabında “Çobanın Yok OlmuĢ Çobancığı” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
“Çobancığın biri/Tek keçisi uyumasa, uyumazdı/Yedisi birden uyusa/Uyurdu yedisini birden” Ģiirde çobanın koyunlarına adil davranması iĢlenmiĢtir. Bir koyunu uyumasa, rahatsız olup kendinin de uyumaması, hepsi uyursa kendisinin de uyuması hayvanlarına eĢit davranmasını göstermektedir.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Gösterme Parmağı adlı Ģiir kitabında “Kehribar” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
66 Kimse, hiçbir çocuk
Sayrılık çekmez burada Bekçidirler Sağlık Yurtları
Burada, bütün sağlığına çocukların
Adalet davranıĢlarda tarafsız olmayı, eĢit davranmayı gerektirir. Hak paylaĢımında insaflı ve eĢit bir yolun izlenmesini gerektirir. Burada Ģiirde de sağlık yurtlarının, bütün çocukların sağlığı için mücadele ettiği, herkese eĢit bir Ģekilde yaklaĢtığı vurgulanmaktadır. Kurumların zaten herkese eĢit ve adil davranması gerekmektedir. Burada Ģiiri okuyan çocuklara da her yerde ve her zaman adil olunması gerektiği vurgulanmaktadır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca‟nın çocuklara yönelik yazdığı Kuş Ayak adlı Ģiir kitabında “Ġçimdeki Aydınlık” adlı Ģiirinde adil olma değeri iĢlenmiĢtir.
“Açıktır işte içimden biliyorum/Giysileri ne olursa olsun/Çocuklara/Okullarla öğretmenler” Ģiirde çocukların giysileri ne olursa olsun, ayrımcılık yapılmadan, adil bir Ģekilde herkese okulun ve öğretmenlerin açık olduğu vurgulanmaktadır. Öğrencilerine adil ve dürüst olmayan, tarafsızlığı bozacak Ģekilde davranan öğretmen meslek etiğine uygun davranmamıĢ olur. Öğretmenlik çocukların dili, ırkı, ekonomik düzeyi ne olursa olsun herkese adil davranmayı gerektirir. “Eşittir işte biliyorum/Seversek/Çalışırsak bize/Okullarla öğretmenler” dizelerinde de okulun ve öğretmenlerin; çalıĢan, okulu seven her çocuğa açık olduğu vurgulanmaktadır.