Tüketici Kredilerinin Bankalar Üzerine Etkisi

Bankalar tüketici kredisinin kârlı olduğunun ve ticari kredileri göre bazı avantaj sağlayan özelliklerinin de bulunduğunu bilincine vardıktan sonra, bu tür kredileri vermeye başladılar. Bu özellikler bankalar için tüketici kredisini cazip hale getirmektedir.

Bankalar bankacılığın temel prensibi olan risk yaymayı bu tür kredi vermeyle gerçekleştirebilmekte ve sektörel dalgalanmalardan etkilenmeyecek sağlam ve yaygın bir kredi potansiyeline kavuşmaktadırlar. Ayrıca tüketici kredileri bankalar atıl fonlarını değerlendirme olanağını da sağlamaktadır.

Ticari bankaların işleyişinde temel teşkil eden önemli unsur bankanın topladığı kaynakları ve diğer fonlarını getirisi olan olanlara plase edebilmesidir.

Bankaların topluma karşı sorumlulukları açısından konuya baktığımızda atıl fonların toplum bireylerinin ihtiyaçlarını karşılamaları amacıyla kullandırılmaları söz konusudur. Banka kaynaklarının değerlendirilmesi açısından konuya baktığımız zaman da ödünç verilebilir fonların tamamının ticari ve sınaî kesime yönlendirilmesi bankaların yatırım potansiyellerini tam olarak kullanamamalarına ve dolayısıyla atıl fonların birikmesine yol açabilmektedir.

Tüketici kredileri, atıl fonların tüketicilere plase edilerek banka kaynaklarının değerlendirilmesini sağlamaktadır.

Bankalar, ekonominin üretim dağıtım, tüketim çemberi içinde tüketicilere direkt finansman sağlayan kurumlardır. Tüketici kredileri özellikle dar ve sabit gelirlere kullandırılarak tüketim artışı yolu ile üretim ve yatırımlar uyarılmalıdır.

Tüketici kredileri bankalarca verilmediği zaman tüketicilere kredi açan pazarlamacı perakendeci ya da üreticiler firmasının kaynaklarından bir süre fedakârlık etmekte ve eksilen bu kaynağını bir finansman kurumundan alacağı kredilerle telafi etmeye çalışmaktadır.

Tüketici kredilerinde talebin konjonktürel dalgalanmalara duyarlılığının ticari ve sanayi kredilerininkinden daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Böylece toplam talebin daralmasıyla beraber yatırım hacminin düştüğü dönemlerde tüketici kredileri faaliyetlerin belli bir hacmin altına düşmesini engellemektedir.

Başka bir anlatımla, durgunluk zamanında konjonktüre karşı duyarlı olan ticari kredi talebi düşer. Tüketici kredisi talebi konjonktüre karşı duyarlılığı az olduğu için her dönemde krediyi talep edecek belli bir tüketici kütlesi mevcuttur.

Böylece istikrarlı bir kredi talebi hacmine sahip olunur. Bankalar sağlam ve geniş bir müşteri hacmine sahip olarak uzun dönemler karlılıklarını devam ettirebilir. Ticari kredilere plase edemedikleri fonlarını tüketicilere plase ederek değerlendirebilirler. Günümüzde bankaları ihtisaslaştığı alanlardan biri, tüketici kredileri olmuştur. Bu nedenle bankalar, sundukları kredilerinde çeşitlendirmeye gitmişler ve belli sektörlerdeki durgunluk nedeniyle o sektör mallarına ve

dolayısıyla o malların finansman talebinin düşmesi karşısında başka mallar için tüketici kredisi sunmaya başlamışlardır.

Bankalar, tüketici kredileri ile bankacılığın temel prensibi olan riski yaymayı da gerçekleştirmektedirler. Ticari kredilere göre tüketici kredilerinde kredi küçük hacimli olarak çok sayıda bireye verildiğinden risk yayılmaktadır.

Küçük hacimli olarak verilen tüketici kredilerinde kayıplar ticari kredilere göre önemsiz miktarda olmaktadır.

Tüketici kredileri ticari kredilere göre daha standarttır. Kredi değerlemesi daha az teknik bilgi gerektirir. Ve sonuç olarak personel maliyetleri daha düşüktür. Tüketici kredilerini standart özellikler göstermesi etkili bir yönetimi ve bilgisayar maliyetlerinin düşük olmasını sağlar. Hizmetin az personelle verilebilmesi karlılığı arttırdığı gibi analizlerin bilgisayarlarla yapılması da yönetimde etkinliği arttırır. Bankalar tüketici kredilerini teminat olarak göstererek varlığa dayalı menkul değer çıkararak kendilerini fonlayabilmekte, tüketici kredilerini paraya çevirebilmektedirler.

Gelişmiş ülkelerde, faiz oranlarının dalgalanması ve finansal piyasaların serbestleştirilmesine paralel olarak değişken faizli tüketici kredileri yeni bir teknik olarak geliştirilmiştir. Bu tür kredilerde faiz oranları başlangıçta sabit faizli kredilere uygulananların biraz altında tutulmakta, daha sonra faiz oranları belirli zaman aralıklarında yeniden ayarlanmaktadır. Çekici tarafı başlangıç faiz oranlarının düşük olması ve gelecekte faizlerin düşeceği beklentisidir. Krediyi değişken faizle birlikte riskin bir kısmının tüketiciye aktarılabilmesidir.

Dolaylı tüketici kredileri verilirken bankalara ilk olarak ticari firmalarla ilişki kurup anlaştıkları için aynı zanda yeni ticari müşteri de kazanabilmektedirler.

Tüketici kredilerine olan talebin hızla artması nedeniyle sistemin kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla kredi istihbarat kuruluşları (Credit Reporting Agency adı altında potansiyel kredi kullanıcılarının kredibiliteleri hakkında bilgi toplayıp depolayan ve bunları kredi veren kurumların ortak kullanımına sunan merkezi bir istihbarat birikiminin) kurulması da gereklidir.

Özetle, bankalar tüketici kredisi ile finansman hacimlerini genişletirken bankacılığın temel prensibi olan risk yayma olayını da gerçekleştirirler. Bunun sonucunda tüketici kredilerinin konjontüre dalgalanmalara duyarlılığı ticari, sınaî kredilere oranla daha düşük olduğundan konjonktürel dalgalanmalardan etkilenmeyen bir kredi yapısına bileşimine kavuşurlar. Ayrıca, hizmetin yaygınlaşması suretiyle bankaların müşteri hacmini genişletmeleri de tüketici kredisinin diğer bir avantajı olmaktadır.

Bütün bu avantajlar maliyetlerin de düşük olması ile beraber karlılık üzerine olumlu bir etki yapmaktadır.

Bu kredilerin aşırı kullanımının insanları gereksiz tüketime iteceği tasarrufları azaltacağı ve gelecekteki tasarrufların bugünden harcanması sonucunu doğruacağı ve böylelikle de reel yatırımlarda düşme görüleceği ileri sürülmektedir.⁵⁸

“Toplam tasarrufların harcanabilir gelire oranının yükselmesi kişisel borç yükünün artması ulusal kaynakların baskı altına alınarak tüketici kredilerinin enflasyon yaratması tüketim mallarına olan talebin ithalat artışına neden olması kaynakların ihracata yönelmesini engelleyerek ödemeler dengesini ters yönde etkilenmesi tüketici kredilerinin aşırı kullanımı sonucunda ortaya çıkmıştır.

Ayrıca tasarruflara gidecek potansiyel fonların sermaye birikimini engelleyeceği ve bunun ekonomik büyümeyi azaltacağı endişesi de dayanıklı tüketim malları üreten endüstirlerde istikrarsızlığa yol açacağı da ileri sürülmüştür. ABD ve Batı Avrupa’da yapılan çalışmalar tüketici kredilerinin enflasyonist baskı yaptığı kanıtlanamamıştır.”⁵⁹

Oysa Tüketici kredilerinin tasarrufu azaltıcı etkisi bulunmakla birlikte orta ve ortanın altındaki gelir gruplarının ihtiyaçları olan malı elde etmek için aldıkları tüketici kredisinin zorulu bir tasarruf yarattığı da bir gerçektir. Türkiye’de tüketici

58 Dilek Orman. Bireysel Bankacılık Risk Yönetiminde Başvuru, Değerlendirme Sistemi Uygulaması, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Y. Lisans Tezi, İstanbul, 2001, s.37.

59 Tekay, a.g.e. , s.16.

kredileri üretici firmaların talep daralmasında satışların durmasından yakındıkları bir zamanda piyasadaki genel durgunluğa çare olabilir düşüncesini de getirmiştir.

Öte yandan artan bireysel tüketici kredileri hacminin ekonominin daralma dönemlerinde konjonktürden etkilenmesi neticesinde bu tip kredilerin dalgalanmalara olan esnekliğini yüksek olması nedeniyle önemli tutarda risk teşkil etmesi mümkündür. Bir başka deyişle bu tip işlemlerde kredi değerliliği konusu önem kazanmaktadır.⁶⁰

Özetle, tüketici kredilerinin tüketici açısından firmalar açısından ülke ekonomisi açısından yararlılığı ve bankalar açısından cazibeli yönleri bulunmaktadır. Bu yararları arttırabilmek için konuya ilişkin yasal ve idari düzenlemelerin tüketici kredilerinin sakıncalarını asgariye indirecek şekilde yapılması gerekir.

Bir ülkede tüketici kredisinin bireyler işletmeler ve ülke ekonomisi için fayda ve sakıncalarını iyi ölçerek faydaların ağır basacağı bir tüketici finansman sisteminin geliştirilmesi finans pazarını iyi organize edecek ve denetleyecek önlemler alması ile mümkündür.