Diğer bir ifade ile
Bir bankanın kredi müşterisinin (borrower) ya da kendisiyle bir anlaşmaya taraf olanın (couterparty) anlaşma koşullarına uygun biçmide yükümlülüklerini karşılayamama olasılığıdır.79
Kredi vermek bankacılığın en temel tarihsel işlevi olmakla birlikte aynı zamanda banka açısından en fazla risk taşıyan faaliyetlerinden birisidir.
Borçluların almış oldukları borçların anaparasını ve faizini vadesi geldiği anda ödeyememeleri, bankalar için diğer bir risk oluşturan likidite sorununun yanısıra kar zarar açısından da problem teşkil etmektedir. Gecikme ya da temerrüt riski olarak da anılan kredi riski muhatabın yükümlülüklerini yerine getirmesinin taşıdığı belirsizliktir.
Bankacılık mesleğini başkalarından borç alınan parayla risk alma mesleği olarak tanımlayabiliriz. Başarılı bir bankayla başarısız bir banka arasındaki fark, riskin doğru olarak değerlendirilmesi ve alınan risk telafi ederek makul bir kar yaratacak fiyatlama yapabilme yeteneği ile belirlenir. Müşterinin kredinin koşullarını yerine getirememesi ve ikincil geri ödeme kaynaklarının zararı karşılayamama yetmemesi riskine kredi riski adı verilir.80
Kredinin klasik bankacılığın temel fonksiyonlarından biri olması nedeniyle, kredi riski bankacılık literatürü içinde ilk tanımlanan risktir. Banka ne zaman bir kredi verse, borç alanın anapara ve faiz taksitlerini zamanında ödeyememe olasılığı ile karşı karşıyadır. Kredi riski, bu ödemelerin ya hiç ya da zamanında yapılamaması nedeniyle net kar ve hisse piyasa değerinde oluşabilecek potansiyel değişimlerdir.81
79 Enver Cebeci. Bireysel Kredi ve Kredi Kartlarında Risk İzleme ve Değerlendirme, TBB Yayınları, İstanbul, Mayıs 2004.
80 Demirtaş, a.g.e. , s.46.
81 Eratay, a.g.e. ,s.45.
4.1.1. Kredi Riskinin Nedenleri
Kredi riski, genel ekonomik koşullardan kaynaklanabileceği gibi kredi borçlusuna özgü nedenlerden de ortaya çıkabilmektedir.82
Bankacılık sektöründeki kredi riskinin nedenlerini;
- Yetersiz Kredi Standartları - Zayıf Portföy Risk Yönetimi
- Müşteri Kredibilitesinin Bozulması - Ekonomik Gelişim ve Değişimler Olarak sınıflandırabiliriz.83
4.1.2. Kredi Riskinin Ekonomik Etkileri
Bankacılığın doğasında olan önemli risk kredi riskidir. Banka tarafından kullandırılan krediler borçlunun geri ödemelerini hiç yapmaması ya da zamanında yapmaması riskini taşır. Aktif-pasif yönetimi ile kredi riski arasında etkileşim karşılıklıdır. Kredi riskinin aktif pasif yönetiminde yarattığı en büyük etki, oluşan sorunlu kredilerin aktifleri dondurmasıdır. Bir diğer etki kısa vadeli alacakların uzun vadeliye dönüşmesidir. Böyle bir durumda ise beklenen nakit akımları gerçekleşmeyecek ve bankanın likiditesi etkilenecektir. Sorunlu kredilerin beklenmedik ölçüde artması bankanın dışarıdan algılanmasını da olumsuz etkileyecek ve kredibilitesini düşürecektir. Fon sağlama ve fon maliyetleri artık banka için daha olumsuz bir yapıya bürünecektir. Aktif kalitesinin bozulması ilave likidite ihtiyacını gerektirecektir. Donmuş kredilerin tahsilâtının da olmaması dolayısıyla bunları finanse edecek ilave fon maliyeti
82 Özyurt, a.g.e. , s.6.
83 Cebeci, a.g.e. , s.11.
doğacak, bu durum bankanın zararına neden olacaktır. Özkaynakların erimesi, ilave risklerin azaltılması veya ilave özkaynak ihtiyacını ortaya çıkaracaktır.84
Kredi veren banka için verilen kredinin verimliliği önemli bir unsurdur.
Ancak banka yalnız verimlilik oranı ile yetinmeyip bir işletmenin aldığı krediyi geriye ödeyip ödeyemeyeceği olasılığını da titizlikle ele almalıdır. Bunun için işletmenin taşıyabileceği kredi kapasitesi ve bu kapasitede kredinin geriye dönme şansının hesaplanması gerekmektedir.85
Bankanın verdiği kredinin ödenmemesi kârlılığını olumsuz yönde etkiler.
Önemli olan riskin doğru olarak tanımlanarak kontrol altına alınmasıdır. Bu şekilde banka risk düzeyi düşük getirisi fazla ve aktif kalitesi yüksek bir portföy oluşturabilir.
Kredi riski ayrıca nakit akımında sorunlara neden olabilmekte ve banka açısından belirsizlik yaratabilmektedir. Kredi riski sorunlu kredilerin varlığı ile yakından ilişkilidir. Bu şekilde kısa vadeli alackalar uzun vadeli şekle dönüşebilmektedir. Nakit akımında beklenmeyen böyle bir gelişmenin, bankanın likiditesini de olumsuz etkileyeceği açıktır. Sorunlu krediler bankanın itibarı ve imajı açısından da problem yaratmaktadır. Böyle bir durumun varlığı ise bankanın fon sağlama serbestîsinde ve maliyetlerinde olumsuz bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır.
Bankanın kredi politikasını oluştururken açılan kredileri belirli kuruluşlar, belirli sektörler veya belirli bölgelerde yoğunlaştırması da gelecekte kredi riski ile karşı karşıya kalabileceğinin bir göstergesi olmaktadır.
Kısaca özetlemek gerekirse;
Verilen kredinin geri dönmemesi durumunda bankanın;
- Kârlılığı olumsuz yönde etkilenmekte,
84 Aysen İşcan. Banka Kredilerindeki Daralmanın Ekonomik Etkileri ve Krizlerdeki Gelişimi, TCMB Yayınları, Ankara, Temmuz 2003, s.7.
85 Demirtaş, a.g.e. , s.47–48.
- Nakit akım sorunu ortaya çıkmakta ve belirsizlik yaratmakta,
- Kısa vadeli alacaklar, uzun vadeli alacak haline dönüşerek likidite olumsuz etkilenmekte,
- Bankanın itibarı ve imajı zedelenmekte,
- Bu da bankanın fon sağlama serbestîsine ve fon maliyetlerine olumsuz etki etmektedir.
Bankanın iflası ile sonuçlanabilecek bu durum bankacılığa olan güveni sarsarak, bankacılık krizlerine dönüşebilmektedir. Bu da ülke ekonomisine olumsuz etkiler yaparak ekonomik krizlere neden olabilmektedir.
Uluslararası düzeyde de kredilendirme yoluna giden bankalar için ülke riski, kredi riski yönetimi içinde önemli bir risk unsur olmaktadır. Yalnızca kredi değerliliğinin incelenmesi yeterli olmamakta, borçlunun bulunduğu ülkenin politik ve ekonomik koşullarınında göz önüne alınması gerekmektedir. Bankanın girdiği birtakım taahhütler aynı şekilde aktif pasif yönetimi açısından çok önemlidir. Banka tarafından müşteriye gerçekleştireceği bir faaliyet ya da başka bir kurumdan alacağı kredi için özellikle teminat mektupları olarak verilen bir taahhüt ilgili müşterinin başarısız olması durumunda bir tür kredi riski olarak bankaya geri dönecektir.86
Bankaların kredi talep edenlerin kredi riskini değerlendirebilmesi ve denetleyebilmesi açısından tekliği finansal aracılıkta önemli bir role sahip olduklarını göstermektedir. Son zamanlarda belli dönemlerde görülen kredi kayıpları ve borçluların kalitesinde görülen bozulmalar ve uymak zorunda kalınan daha yüksek sermaye rasyoları yüzünden bankaların kredilerin göreli fiyatını yükseltme yani kredinin maliyetini artırma yoluna gittikleri görülmüştür.
Banka kredilerinin belli birakım özellikleri dolayısıyla ve banka kredilerinin diğer kredi kaynaklarıyla ikame edilmesinin kısa dönemde maliyetli olması ya da
86 İşcan, a.g.e. , s.66.
mümkün olamaması nedeniyle toplam talebi sarsıcı veya kırılganlığı arttırıcı önemli bir etki yaratmıştır.