Kredi Kartının Tarihsel Gelişimi

Kart hamiline nakit ödeme yapmadan anlaşmalı üye işyerlerinden mal ve hizmet satın alma imkânı veren kredi kartının ilk uygulanmasına 19. yüzyılın sonlarında Amerika Birleşik devletleri’nde başlanmıştır.³²

Dünyada ilk kez turizm amaçlı olarak 1854 yılında Hotel Credit Letter Company adlı bir kuruluş kredi kartı çıkarmıştır.

Modern anlamda kredi kartı ilk kez Birleşik Devletler’de yirminci yüzyılın başında çıkarılmıştır. 1914 yılında General Petroleum Corporation of California çalışanlarına ve seçkin müşterilerine kart vermiştir. 1915 yılında birkaç otel,

31 Takan, a.g.e. , s.242.

32 Yılmaz, a.g.e. , s.4.

mağaza, telgraf şirketi ve demiryolları bozuk para ve jeton basarak müşterilerine bir aylık bir kredi imkânı verdiler. Tanınan bu kredi için herhangi bir karşılık alınmıyordu. Karşılıklı anlaşmalar bu kuruluşlar arasında yapıldı. Petrol şirketleri işlem hacimlerini artırmak için kredi kartı çıkarmaya teşebbüs ettiler. Western Union Bank’ın, çıkardığı bu kredi kartları belirli ölçüde kredi sağlama fonksiyonuna da sahip idi. Bunu takiben bazı büyük mağazalar ve benzin şirketleri müşterilerine tüm istasyonlardan petrol alma olanağı veren kartlar vermişlerdir. Belirtilen kart uygulamaları bugünkü anlamda bir kredi kartı niteliği arz etmemektedir. Bahsi geçen kartlar belirli bir bölge, belirli bir sektör ya da sadece belirli bir işlev ile sınırlı kalmıştır.

1929 Büyük Dünya Bunalımı ile kredi kartlarına olan talep daralmış, İkinci Dünya Savaşı yıllarında ise A.B.D.’deki kullanımı yasalar tarafından kısıtlanmıştır. Kredi kartları Pazarı, savaş sonrasında yeniden canlanmaya başlamış, 1950’de Diners Club tarafından verilen “seyahat ve eğlence kartı” ile kredi kartları ay sonunda ödemeyi sağlayan geciktirilmiş bir ödeme aracı haline dönüşmüştür.

Günümüz terminolojisinde kullandığımız kredi kartının ortaya çıkışı çok ilginç bir olay ile başlamıştır.

1950 yılında A.B.D.’de Frank Mc Namara isimli bir avukat önemli bir müşterisini bir lokantaya yemeğe davet eder. Hesap geldiğinde yanında para olmadığını fark eden McNamara hayatının en utanç verici anlarından birini yaşar ve davetlisi olan müşterisine mahcup olmamak için kartvizitinin arkasını imzalamak suretiyle yemek bedelini öder. Bunun üzerine insanların böyle durumlarda yanlarında para olmadan ödeme yapabilecekleri bir ödeme aracı üzerine kafa yormaya başlar. Plastik bir kart ve kâğıt üzerine atılacak bir imza ile bunun mümkün oludğunu gören Mc Namara, Diners Club Kredi Kartını kurar.

McNamara Diners Club Kredi Kartını birkaç arkadaşı ile birlikte seyahat ve yemeklerde hesabın ödenebilmesini sağlamak amacıyla çıkarmıştır. Kartın sloganı ise “dine and sign” (ye ve imzala) olup, diners kelimesinin de buradan ortaya çıktığı anlaşılmaktadır.

İlk çıkarıldığı zamanlarda sadece A.B.D.’de lokantalarda geçerli olan Dinners Club Kredi kartı zaman içerisinde evrensel bir kart halini almış ve A.B.D. sınırlarını da aşarak Avrupa’ya taşınmıştır.

Diners Club kredi kartının piyasada kabul görmesi ve yoğun şekilde kullanılması üzerine A.B.D.’de bankalar da bu alanda faaliyet göstermeye başlamışlardır. 1958 yılında Bank of America; “Bank Americard” ve American Express Company ise “American Express” adları altında ilk uluslararası kartları çıkarmışlardır.

Kredi kartının A.B.D.’de hızlı ve kapsamlı bir şekilde yaygınlaşmasına karşın Avrupa’da 1960’lı yıllarda A.B.D’deki kadar yoğun bir kullanım oranı gerçekleşmemiştir. Bunun nedeni ise diğer bir ödeme aracı olan çek sisteminin A.B.D.’de farklı bir şekilde uygulamaya tabi olmasıdır. Hatta kredi kartının A.B.D.’de doğmasının temel nedeni olarak çek sisteminin bu ülkede farklı bir yapıya sahip olmasına bağlayabiliriz. A.B.D.’de kredi kartının hızla yaygınlaşması çek sistemindeki farklılık ile açıklanmaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri’nde bankaların faaliyet alanı sadece belirli bir eyalet ile sınırlı olduğu için, müşterinin bir bankadan almış olduğu çekin başka bir yerde kabul görmesi güçtür. Bir diğer değişle, çeki keşide eden hesabının bulunduğu bankanın merkezinden uzaklaştıkça, çekin ödeme aracı olarak benimsenmesi giderek olanaksızlaşmaktadır. A.B.D.’de çek sisteminin diğer bir farkı da çek keşide eden bir kişinin muhatap nezdinde çekin karşılığını bulunmasının zorunlu olmamasıdır. Çek ödeme için ibraz edildiği andan itibaren çek bedeli müşterisinin hesabına borç kaydedilir ve tutara faiz işletilmeye başlatır. Kıta Avrupası’ndaki çek sistemi ülkemizde uygulanan sistem ile aynı olduğundan uzun yıllar çeke alternatif başka bir ödeme aracına ihtiyaç olmamıştır.

Avrupa’da kredi kartı sistemi A.B.D.’de olduğu gibi hızlı bir gelişme göstermemiş, Fransa’da 1960’lı yıllarda “Card Blanche” çıkarılmış, uygulama ise 1970’lerden sonra yaygınlaştırılmıştır. Kredi kartı öncülerinden Bank of

Amerika 1965 yılında mavi/beyaz/altın sarısı renklerden oluşan “Bank Americard”ı çıkarmaları için bankalara lisans vermeye başlamıştır.

16 Ağustos 1966’da California’da bir grup banka ICA (International Card Association) adı altında bir araya gelmişler ve 1969’da Master Charge adını kullanmaya başlayarak iç içe geçiş iki yuvarlağa logo olarak benimsemişlerdir.

Bugünkü MasterCard adına 1979 yılında geçilmiştir.

MasterCard kredi kartı sisteminin Avrupa’daki örgütü Europay International S.A.’ dır. Europay 1992 yılında Eurocard International ve Eurocheque International’ın birleşmesiyle kurulmuştur. Daha önce MasterCard ve EuroCard olarak çıkarılan kredi kartları bugün ülkemizde MasterCard olarak anılmaktadır.

Kredi kartı sisteminde meydana gelen uluslararası büyüme sonucunda, 1874 yılında International Bank Americard “BANCO” kurulmuştur. Bank Americard’ın adı 1977 yılında VISA olarak değiştirilmiş daha sonra National Americard Incorporated “VISA USA” olmuş, BANCO VISA ise “VISA INTERNATIONAL”a dönüşmüştür.

1970’li yılların sonlarında tüm dünyada kredi kartı yaygın bir ödeme aracı olarak kabul görmüştür. Diğer Avrupa ülkelerinin aksine Almanya’da kredi kartı konusunda çekingen davranılmış, bazı kurum ve kuruluşlar kredi kartının aleyhinde görüş açıklamışlardır. Almanya’da kredi kartının geç kabul edilmesinin sebebi geniş ölçüde kabul gören bir araç olarak garantili çeklerin tercih edilmesidir.

İngiltere’de ilk kredi kartını bu ülke bankalarından olan Barclays Bank ihraç etmiştir. Günümüz dünyasında kredi kartı öylesine yaygın bir kullanıma ulaşmıştır ki, kart sayısı 1 Milyar adedi aşmıştır. Dünya çapında çok sayıda kredi kartı kurumu faaliyet göstermektedir. Kredi kartları uluslararası düzeyde en yaygın kullanılan kart kuruluşları VISA, MASTERCARD, AMEX, JCB ve DINERS CLUB’tır.

Kredi kartlarının dünyadaki bu gelişmesine karşılık ülkemizde bu konuda çok geç kalınmamıştır. Türkiye’de ilk kredi kartı 1968 yılında çıkarılmıştır. İlgili yılda Koç grubuna bağlı Setur A.Ş. Diners Club’tan kart çıkarma yetkisi alarak kredi kartı ihracına (issuing) başlamıştır.

Burada şunu ifade edelim ki, ülkemizde bireysel kredi alanında ilk ortaya çıkan ürün kredi kartı olmuştur. A.B.D. ve Avrupa’da öncelikle bireysel krediler uygulaması başlamış, bunu takiben plastik kart uygulamaları geliştirilmiştir.

Türkiye’de bireysel bankacılık hizmetlerinin başlangıcı kredi kartı ve ATM’ler (Automated Teller machines) ile gündeme gelmiştir.

Diners Club’tan sonra Türk Ekspres Havacılık ve Turizm Limited Şirketi

“American Express” kartları ile piyasaya girmiş, söz konusu iki kart 1975 yılına değin rakipsiz olarak faaliyetlerini sürdürmüştür. 1975 yılına gelindiğinde İnterbank grubuna bağlı olarak EuroCard, MasterCard ve Access kredi kartlarının piyasaya girdiği görülmektedir. Bu üçlü grubun mümessiliği daha sonra “Anadolu Kredi Kartları Turizm A.Ş.”ye devrilmiştir. Piyasada gördüğü ilgi ve karlılık nedeniyle 1980’den başlayarak bankalar da kredi kartı uygulamasına geçmişlerdir. Gerek MasterCard/EuroCard gerekse Visa kredi kartlarının çok şubeli bankalar tarafından hem çıkarılması hem de anlaşmalı işyerlerinde kabul edilmesi sonucunda, kredi kartı sistemi ülkemizde hızlı bir gelişme göstermiştir.

Ülkemizde kredi kartlarının gelişmesi bir ödeme aracı olmasından çok yüksek enflasyon nedeniyle faizsiz ucuz bir kredi niteliği fonksiyonu görmesine bağlanabilir.

Kredi kartı işlemleri Türkiye’de ilk başladığında kredi kartının imprinter adı verilen makinede bir operasyona tabi tutulması, çıkan slibin imzalanması ve telefonla karşılık alınması suretiyle yapılmıştır. Daha sonra üye işyerleri topladıkları slipleri anlaşmalı oldukları bankalara ibraz ederek mal bedelleini almakta, üye işyerinin bankası ise ilk zamanlarda bir takas merkezinin bulunmaması nedeniyle kartı veren bankaya sliplerini vererek tahsilâtını yapmaktaydı. Daha sonraki dönemde yoğun teknolojinin kullanıldığı P.O.S.

(Point Of Sale) ya da EFTPOS adı verilen ve işyerlerindeki satış noktalarına kurulan cihazlarla kredi kartı işlemleri yapılmıştır.