Kredi Kartlarının Türkiyedeki Gelişimi

Tablo: 5.Gelişmiş Ülkelerdeki Kullanımdaki Kart Sayısı ve Ödemeleri

Kart sayısı (Bin adet)

Kart işlem Sayısı (Bin Adet)

Kartlı

Ödemelerin Toplam

Ödemelere Oranı (%)

Belçika 1.000 40.600 5.49

Fransa 34.400 ... ...

Almanya 2.000 38.000 0.60

İtalya 2.400 12.500 0.91

Hollanda ... ... 0.50

İsveç 4.000 15.000 2.07

İsviçre 2.200 9.200 3.00

İngiltere 34.500 592.00 11.00

Kanada 25.000 676.000 23.50

Japonya ... 211.900 5.80

ABD 841.000 9.100.000 15.30

Kaynak: Türkiye’de Kredi Kartı Uygulaması, T.İşBankası Yayınları,1993,s.12.

çıkarılmıştır. İlgili yılda Koç grubuna bağlı Setur A.Ş. Dinners Club’tan kart çıkarma yetkisi alarak kredi kartı ihracına başlamıştır.⁴⁰

Burada şunu ifade edelim ki ülkemizde bireysel kredi alanında ilk ortaya çıkan ürün kredi kartı olmuştur. A.B.D ve Avrupa’da öncelikle bireysel krediler uygulaması başlamış, bunu takiben plastik kart uygulamaları geliştirilmiştir.

Türkiye’de bireysel bankacılık hizmetlerinin başlangıcı kredi kartı ve ATM’ler (Automated Teller Machines) ile gündeme gelmiştir.

Diners Club’tan sonra Türk Ekspres Havacılık ve Turizm Limited Şirketi

“American Express” kartları ile piyasaya girmiş, söz konusu iki kart 1975 yılına değin rakipsiz olarak faaliyetlerini sürdürmüştür. 1975 yılına gelindiğinde İnterbank grubuna bağlı olarak EuroCard. MasterCard ve Access kredi kartlarının piyasaya girdiği görülmektedir. Bu üçlü grubun mümesliliği daha sonra “Anadolu Kredi Kartları Turizm A.Ş.”ye devredilmiştir. Piyasada gördüğü ilgi ve karlılık nedeniyle 1980’den başlayarak bankalar da kredi kartı uygulamasına geçmişlerdir. Gerek MasterCard/EuroCard gerekse Visa kredi kartlarının çok şubeli bankalar tarafından hem çıkarılması hem de anlaşmalı işyerlerinde kabul edilmesi sonucunda kredi kartı sistemi ülkemizde hızlı bir gelişme göstermiştir. Ülkemizde kredi kartlarının gelişmesi bir ödeme aracı olmasından çok yüksek enflasyon nedeniyle faizsiz ucuz bir kredi niteliği fonksiyonu görmesine bağlanabilir.

Genel olarak bakıldığında bankalarımızın lisans sözleşmeleriyle dünya çapında üne sahip kredi ve ödeme kartlarını çıkardıkları gözlenmektedir. (Visa.

Diners club. Mastercard/Eurocard. American Express gibi).⁴¹

Bankaların dışında bazı mağazalar müşterilerine kendi çıkarttıkları kredi kartlarını kullanma imkânını sağlamaktadır.

40 Yılmaz, a.g.e. , s.7.

41 Alpergin, a.g.e. , s.32.

Kredi kartlarıyla ilgili yasal düzenlemelerin olmaması nedeniyle bankalar kredi kartı sözleşmelerinde kendi iç düzenlemelerini uygulamaktadır. Bu nedenle müşteri ile banka arasında yapılan sözleşme tarafları bağlayıcı nitelikte olmaktadır. Her bankanın kredi kartı sözleşmesi de ayrıdır. Bu sözleşmelerde hesap özeti düzenlemeleri, faiz tahakkuku, azami harcama limitleri, kartın geçerlilik süresi, kartın mülkiyeti sözleşmenin feshi ve iptali üyelerin sorumluluğu, bankanın sorumluluğu üyelik ve giriş aidatı hamilin değişiklikleri bankaya bildirme zorunluluğu ve uyuşmazlıklarda yetki merciinin neresi olduğu gibi konularda ayrıntılı açıklamalar yer almaktadır.

Kredi kartı uygulamalarında bankalar tarafından gerçek veya tüzel kişilere vadesiz bir tasarruf mevduatı hesabı açılmaktadır. Bazı bankalar, kredi kartı ile yapılan harcama ve ödemeleri takip edebilmek amacıyla normal tasarruf mevduatı yanında bir de kredi kartı mevduat hesabı açmaktadır. Kredi kartı hesabı ile müşterinin bankadaki diğer hesapları arasında yapılan virman mahsupları yoluyla kredi kartı kullanılarak yapılan ödeme ve harcamlar bu hesaptan geçirilmektedir. Buna ek olarak kart verilirken hamilerden kart başına belirli bir ücret de alınmaktadır.

Kredi kartı sözleşmelerinde kart sahibinin gelir düzeyine ve ödeme gücüne göre banka tarafından bir harcama limiti ve ayrıca üye işyerlerinde sunulan mal ve hizmetin cinsine göre bir defada yapılabilecek harcama limiti belirlenmektedir.

Kredi kullanma imkânını tanıyan kredi kartlarını veren bankalar müşterilerine tanıdıkları toplam harcama limitleri içerisinde yapılan harcamalara ait hesap özetlerini kart hamiline ayda bir defa göndermekte ve genelde kart hamilinin ekstrede belirtilen son ödeme tarihinde borcunun en az yüzde 25’inin ödenmesi istenmekte geri kalan yüzde 75’i kadarını ise müşteriye kredi olarak açmaktadır. Buradaki hesap borçlu bir cari hesap niteliğindedir. Ancak banka ile müşteri arasında bir kredi sözleşmesi değil, kredi kartı sözleşmesi vardır.

Yurtdışında döviz üzerinden harcama yapma olanağı veren “uluslararası”

kredi kartları ile anlaşmalı bankalardan belli bir tutara kadar karşılıksız nakit de

çekilebilmektedir. Ülkemizde bankalar, bu tür kredi kartı alanlara bankada döviz tevdiat hesabı açma zorunluluğu getirmektedir. Ancak istisnai durumlarda bankalara itibarlı müşterilerini döviz tevdiat hesabı olmasa da kredi kartı verebilmektedir. Bankalarca yurtiçinde yerleşik kişilere vadesi azami 1 yıl olmak kaydıyla döviz kredisi açılabilmekte ve bankanın muhasebe kayıtlarında döviz olarak takip edilmektedir. Bankalar yurtdışında yerleşik kişilere döviz kredisi açabildiklerinden bu kişilere dövizli kredi kartı da verebilirler. Yurtdışında döviz üzerinden harcama yapan ya da nakit çeken kart hamili bu tutarları bankaya döviz olarak geri ödemek durumundadır.

Kredi kartı işlemleri Türkiye’de ilk başladığında kredi kartının imprinter adı verilen makinede bir operasyona tabi tutulması çıkan slibin imzalanması ve telefonla karşılık alınması suretiyle yapılmıştır. Daha sonra üye işyerleri topladıkları slipleri anlaşmalı oldukları bankalara ibraz ederek mal bedellerini almakta, üye işyerinin bankası ise ilk zamanlarda bir takas merkezinin bulunmaması nedeniyle kartı veren bankaya sliplerini vererek tahsilâtını yapmaktaydı. Daha sonraki dönemde yoğun teknolojinin kullanıldığı P.O.S.

(Point Of Sale) ya da EFTPOS adı verilen ve işyerlerindeki satış noktalarına kurulan cihazlarla kredi kartı işlemleri yapılmıştır.⁴²

Türkiye’de kredi kartlarının yaygın kullanımı özellikle bankaların kart vermeye başlaması 1988–1989 yıllarının ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türkiye’de kredi kartı uygulamasına bankaların geç girmesinin nedeni tüm bankaların bu işe sıcak bakmamaları olmuştur.⁴³

Türkiye’deki bankacılığın kabuk değiştirmesi, bankacılıkta yeni ürünler geliştirme düşüncesi, bankaların ellerindeki büyük fonlar, büyük şirketlere plase etmenin yanında tüketici kredisine de sıcak bakmaları gibi nedenler kredi kartı uygulamasının yaygınlaşmasına yol açmıştır. Kredi kartı da tüketici kredilerinin

42 Yılmaz, a.g.e. ,s.8.

43 Ayşe Akgülten. Tüketici Kredileri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Y. Lisans Tezi, İstanbul, 1992, s.140.

yaygınlaştırılmasında bir araç olarak görülmüştür. Aslında kredi kartıyla harcama yapmak bir nevi kısa vadeli kredi kullanmaktır. Büyük bankaların da kredi kartına girmeleri son birkaç yıl içinde gerçekleşmiştir. Türkiye’de Batı ülkelerine göre kredi kartı kullanımı oranı düşüktür.

Dünya’da nakit kullanma alışkanlığının terk edilmesindeki ilk adım çek hesabına geçilmesi ve ardından kredi kartlarının kullanımı şeklinde olmuştur.

Türkiye’de çek hesabı aşaması atlanarak direkt kredi kartı uygulaması gündeme gelmiştir.

Yurtdışında geçerli kredi kartlarının bankalar tarafından ihraç edilebilme imkânı ülke ekonomisinin liberalleştirilmesi çerçevesinde mevcut kambiyo mezuatında kolaylıklar sağlanmasıyla, her Türk vatandaşına bankalar nezdinde kaynağı sorulmadan Döviz Tevdiat Hesabı açılabilmesi sayesinde mümkün olmuştur. TL’sının konvertibl hale getirilmesi sonucu ise hem yurtdışı hem de yurt içinde geçerli kartların ihracı mümkün hale gelmiştir. Son yıllarda kredi kartı sayısında görülen bu yüksek oranlı artışla yurtdışında geçerli kredi kartlarının payı oldukça büyüktür.

Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. kuruluncaya kadar bankalar birbirlerinden olan kart alacaklarını slipleri bir diğerine vererek yaparken ilgili kuruluşun kurulmasıyla birlikte takas merkezi oluşturulmuştur. B.K.M. A.Ş. 1990 yılında 13 kamu ve özel Türk bankasının ortaklığı ile kurulmuştur.⁴⁴

Harcamalar ancak bu tarihten itibaren kayda geçirilebilmiş ve kredi kartı kullanım hacmi ve alanları güvenli ve detaylı olarak hesaplanmaya ve Türkiye geneli hakkında istatistikler düzenlenmeye başlanmıştır. 1987–1992 yılları arasında pazarlanan kart sayısı (1987–1989 yıllarına ait veriler tahmini olmak üzere) şu şekilde bir gelişme göstermiştir.

44 Yılmaz, a.g.e. ,s.4.

Tablo. 6. Türkiye’de Pazarlanan Kredi Kartı Sayısı (1987–1992) Kredi Kartı Sayısı

(Adet)

Artış Hızı (%)

1987 27.000 …

1988 50.000 85

1989 245.000 300

1990 671.000 174

1991 766.000 14

1992 1.009.000 32

Kaynak: BKM

2.2.8. Kredi Kartlarının Olumlu ve Olumsuz Yönleri