Kredi Kartı Sistemleri

Tablo 3. Dünyadaki ve Ödeme Kartı Türlerinin Dağılımı

Kart Türü Toplama Oranı (%)

Banka Kredi Kartları

Visa 13,5

Mastercard 11,2

American Express 1,6

Diners Club, Carte Blanche, Eurocard

0,7

Perakendeci Kartları

Mağaza 46,8

Petrol 20,5

Diğer 5,7

Toplam 100,0

Kaynak: Türkiye’de Kredi Kartı Uygulaması, T.İş Bankası Yayınları, 1993, s.8.

Bir işyerinin de kart kabul edebilmesi için herhangi bir banka ya da kuruluştan yetki alması gerekmektedir. Bu da üye işyeri sözleşmeleri ile yapılmaktadır.³⁵

Kredi kartı işlemi yapan kuruluşlar başlıca iki yönlü işlem gerçekleştirmektedirler. Bunlardan birincisi müşteriler adına kredi kartı basarak kullanım alanlarına sunmak, ikincisi ise kendi kuruluşu ya da diğer kart çıkaran kuruluşlarca çıkarılan bu kartların kullanılabilmesi için kredi kartlarıyla mal ve hizmet satın alınabilecek potansiyel firmalarla anlaşmalar yaparak kredi kartı işlemlerini kabul etmektir. Kredi kartı terminolojisinde kredi kartı çıkarma işlemleri issuing, kart kabul etme işlemleri ise acquiring olarak adlandırılmaktadır. Buna bağlı olarak kart çıkaran banka ya da kuruluşa issuer, kart kabul eden banka ya da kuruluşa ise acquirer adı verilmektedir. Bir kuruluş sadece issuer olabileceği gibi, sadece acquirer de olabilir. Genellikle bankalar hem issuer hem de acquirer olarak kart hizmetlerini vermektedirler.

Kredi kartı sistemine katılan tarafların sayısına göre kredi kartı sistemleri üçe ayrılmaktadır. Bunlar iki taraflı sistem, üç taraflı sistem ve karma sistemlerdir.

2.2.4.1. İki Taraflı Sistem

Kredi kartı çıkaran kuruluşun sadece kendi müşterilerine kart vererek yalnızca kendi işyerlerinde nakit ödemeden mal ve hizmet alma olanağı sunan sistem iki taraflı sistem olarak anılmaktadır. Mağaza kartlarında sistem bu şeklide işlemektedir. Örneğin Marks&Spencer işyerlerinde sadece kendi verdiği kredi kartlarını kabul etmekte diğer kuruluşların çıkarttığı kartları reddetmektedir.

Bu sistemde, mal veya hizmet sunan bir ticari işletme ve kart hamili olmak üzere iki taraf vardır. Hamil, ticari işletme tarafından çıkarılan kredi kartını bu işletmeye bağlı işyerlerinde yaptığı alışverişlerde ibraz ederek, nakit ödemeksizin harcama yapabilmektedir. Kredi kartının bu şekilde

35 Yılmaz, a.g.e. , s.17.

kullanılmasından sonra, kart çıkaran kuruluş müşteriye bir hesap belgesi (ekstre) göndererek borcunu ödemesini istemekte, kart hamili ise bu tutarı sözleşmede öngörüldüğü şekilde toplu veya taksitle ödemektedir. İki taraflı sistemde, kart hamilinin kredi kartıyla harcama yapabileceği işyerlerinin sayısı sınırlıdır. Kart hamili kredi kartını sadece kartı çıkaran kuruluşa ait işyerlerinde kullanma hakkına sahiptir.

Şekil 3. İki Taraflı Sistemin İşleyişi

Kaynak: Yılmaz, a.g.e. , s.18

Görüldüğü gibi, iki taraflı sistemde biri mal satan ve aynı zamanda müşterilerine kredili satış yapma olanağı sağlamak üzere kart veren ticari işletme, diğeri de müşteri olmak üzere sadece iki taraf vardır. Öğretide basit kart, tacir kartı, satıcı kredi kartı (seller credit card), işletmeye özgü kart diye de nitelendirilen bu kartın gerçek anlamda bir kredi kartı sistemi oluşturmadığı açıktır. Çünkü ticari işletme bu kartı çıkarmaya gerek olmaksızın da müşterilerine taksitle mal satabilir.

2.2.4.2. Üç Taraflı Sistem

Bu sistemde, ikili sistemden farklı olarak başka bir taraf daha bulunmaktadır. Üç taraflı sistemde ticari işletme kart ihraç etmemektedir. Onun yerine bu konuda uzmanlaşmış kredi kartı çıkaran kart kuruluşları ya da bankalar bu işlevi yerine getirmektedirler. Bu şekilde çıkarılan bir kart sisteme

dahil olan ve bu sistemin logo ya da amblemini taşıyan tüm işyerlerinde kart hamillerince kolaylıkla kullanılabilecektir.³⁶

Bu tür bir kredi kartı sisteminde kartı çıkaran kurum, müşteri tarafından yapılan harcama bedelerini üye işyerine ödeme garantisi vererek iki taraflı sistemdeki ödeme riskini üzerine almaktadır. Kart hamili ise, bir dönem içerisinde yaptığı alışveriş ve harcama tutarlarının toplamını kartı veren bankaya ödemekle mükelleftir.

Üç taraflı sistem pratikte yerini başka bir tarafın da sisteme katıldığı genişletilmiş üç taraflı sisteme bırakmıştır. Avrupa ve ülkemizde bankalar, bizzat bağımsız kredi kartı çıkarmak yerine, uluslararası markalı kredi kartı şirketleriyle lisans anlaşmaları imzalamak suretiyle, bu kuruluşlarca çıkarılmış bulunan kartları müşterilerine pazarlamaktadırlar. Genişletilmiş üç taraflı kredi kartı sistemi aslında beş taraflı bir sistem görünümündedir. Çünkü sistemin işleyişinde temel olarak beş taraf söz konusudur.

Bunlar:

• Lisans veren kredi kartı kuruluşu (VISA, Master Card gibi),

• Lisans alan ve kart pazarlamasını yapan banka (Halkbank, Pamukbank gibi),

• Yetkili bir bankadan kredi kartını alan kart hamili,

• İşyeri ile üye işyeri sözleşmesi imzalamış bulunan başka bir banka (Yapı Kredi, Akbank gibi).

• Üye işyeri sözleşmesin ibir banka ile imzalayan ve başkaca bir bankanın verdiği kart hamilinin kartını kendi işyerinde kabul eden üye işyeri (örneğin Metro gibi).

Yukarıda tarafları belirtilen ve uyulamada da bizzat yaşanan ve genişletilmiş üç taraflı sistem olarak adlandırılan sistemi bir şekil ile açıklamak

36 Takan, a.g.e. , s.249.

sistemin kavranması açısından daha uygun olacaktır. Şekil 4’de genişletilmiş üç taraflı sistemin işleyişi görülmektedir.

Şekil 4.Kredi Kartlarında Genişletilmiş Üç Taraflı Sistemin İşleyişi

Kaynak: Takan, a.g.e. , s.250.

(1) Halkbank’ın VISA kart kuruluşu ile lisans anlaşması yaparak kredi kartı verme yetkisini alması.

(2) Halkbank’ın kart hamili ile bir sözleşme yapması. Diğer yandan Türkiye İş Bankası’nın işyeri ile üye işyeri sözleşmesi yaparak bu işyerinde VISA kredi kartlarının kabul edilmesine ilişkin sözleşme yapması ve ilgili işyerine imprinter ya da POS cihazı bağlaması.

(3) Halkbank’ın kart hamiline kartını teslim etmesi.

(4) Kredi kartı hamilinin Metro’dan alışveriş yapması, (5) Ödeme yapmak amacıyla kredi kartının ibraz edilmesi,

(6) Harcama belgesinin işyerince anlaşmalı bankaya ibraz edilmesi.

(7) Türkiye İş Bankası’nın harcama bedelini işyerine ödemesi.

(8) Yapılan harcama belgesinin Türkiye İş Bankası tarafından takas merkezine bildirilmesi.

(9) Takas merkezinin bu harcamayı kart hamilinin bankasına bildirmesi.

(10) Halkbank tarafından takas merkezine yapılan ödeme.

(11) Takas merkezinin söz konusu bedeli işyerinin bankasına ödemesi.

(12) Kartı çıkaran Halkbank’ın kart hamiline hesap bildirim cetvelini göndermesi.

(13) Kart hamilinin borcuna son ödeme tarihinde ödemesi.

2.2.4.3. Karma sistem

Kredi kartı uygulamasnıda yukarıda açıklanan iki sistemi de içerisinde bulunduran kart sistemleri de bulunmaktadır. Bu sistemde mal ve hizmet sunan bazı şirketlerin kendi aralarında anlaşmak suretiyle ortak kredi kartı çıkardıkları da görülmektedir. Çıkarılan kartların sadece bu kartı ihraç eden kuruluşta değil, anlaşmaya taraf olan diğer işletmelerde de kullanılması sistemi iki taraflı olmaktan çıkarmakta ve bu sisteme karma bir görüntü vermektedir.³⁷

Öğretide genişletilmiş iki taraflı sistem diye de adlandırılan karma sistemde kredi kartı hamili, kartını kendisine veren işletmenin yanısıra diğer bazı işletmelerde de kullanabilir. Bunun en klasik örneğini Universal Air Travel Plan (UATP) tarafından çıkarılan Air Travel Card oluşturur. Bu kuruluşa dünyadaki tüm havayolu şirketleri dâhil olmuşlardır. Sözü edilen işbirliği sayesinde kart hamilleri diledikleri havayolu şirketinden peşin para ödemeksizin bilet alma olanağına kavuşmuşlardır. Burada her şirket diğerininkine benzeyen bir havayolu ile ulaşım kartı çıkarmaktadır. Karma sisteme dayalı kredi kartları ya aynı bölgede ya da aynı branşta kullanılabilen kartlardır.