Suriyelilerin Sosyo-Politik Etkileri ve Görünümleri

Türkiye’de siyasal açıdan Suriyeliler meselesine oldukça ideolojik bir zeminden bakıldığı görülmektedir. İnsanlara bir ölçüde istikamet veren bir harita ve stratejik bir anlam dünyası sunan ideoloji,⁵¹⁰siyaseti ve insanların düşünce sistemlerini şekillendiren ve gerekirse medya dili⁵¹¹ vasıtasıyla düşünceyi farklı anlamlara saptırabilen bir enstrüman olarak karşımıza çıkmaktadır. İdeoloji, çoğunlukla söylem vasıtasıyla edinilerek ve ifade edilerek⁵¹² belli grupların toplumsal anlamda temsillerini ve onlara karşı üretilecek her türlü pratik, eylem, davranış ve tutumun temelini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’de Suriyelilere karşı alınan politik güdümlü pozisyon, çoğunlukla siyasi partiler, partilerin seçmen kitleleri, organik ilişkilere sahip olduğu sivil toplum örgütleri ve medya aparatlarının kullandığı dil aracılığıyla şekillenmektedir.

Türkiye’de genel olarak dindar-muhafazakâr-sağ ve seküler-modern-sol şeklinde iki temel siyasal akım bulunsa da, bu akımlar Türkiye siyasi tarihi boyunca farklı fraksiyonlarıyla beraber kendini göstermiştir. Diğer yandan, yer yer cumhuriyetçi, laik, sosyal-demokrat, milliyetçi, liberal gibi isimlerle muhtelif görünümler kazanan bu oluşumların, Türkiye’deki belli toplumsal olaylara yönelik bakış açıları farklılaşmaktadır.

Benzer şekilde, bu farklılaşmanın Suriyeliler meselesinde de görüldüğü — ancak olgunun genelleştirilebilmesi için üzerine daha kapsamlı bilimsel araştırmaların yapılması gerektiği düşünülmektedir.

Günümüz Türkiye’sinde siyasal aktörler olarak Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), İYİ Parti (İYİ) ve Halkların Demokratik Partisi (HDP) en çok seçmen kitlesine sahip beş partiyi temsil etmektedir. Bu partilerin Suriyelilerin günün birinde geri dönmeleri gerektiği ya da inancı

510 Şerif Mardin, Din ve İdeoloji (27. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları, 2019): 25.

511 Norman Fairclough, Language and Power (London: Longman, 1989): 49.

512 Teun A. Van Dijk, ‘‘Ideology and Discourse Analysis’’, Journal of Political Ideologies, 11, no. 2 (2006):

121.

163

üzerinden ortak bir politik duruşları bulunsa da, Türkiye’de varoluşlarını farklı siyasal söylemlerle değerlendirdikleri bilinmektedir. Çoğunlukla olumlu söylemler, insan hakları, din kardeşliği ve mazlumların yanında olma saikleri ile şekillenirken, olumsuz söylemler, milliyetçiliğe, güvenlik problemlerine ve ekonomik sebeplere dayalı bir biçimde üretilmektedir.

Genel anlamda, seçmen kitlesinin çoğunluğu dindar-muhafazakâr-sağ kanada dayanan AK Parti’nin söylemleri, ensar-muhacir kardeşliği, din, dil, ırk ayırt etmeksizin açık kapı politikası üzerinden tanımlanan⁵¹³ bir misafirlik ve geçicilik politikası üzerinden ele alınabilmektedir. Çoğu kez İslami bir sembolizmin yansıması olarak görülen bu politikaların Türkiye’de İslamcı, neo-Osmanlıcı ve popülist söylemlerle de bağdaştırıldığı görülmektedir.⁵¹⁴ Diğer yandan, birtakım araştırmalarda, seçmenler ve yöneticiler arası kardeşlik politikası bağlamında sosyo-ekonomik şartlar ve güvenlik algısından ötürü farklı bakış açılarına sahip olunması,⁵¹⁵ AK Parti tabanında ümmetçi yaklaşımın yeterince yanıt bulmaması ve AB’den alınması gereken fonların alınamaması sebebiyle, oy tabanında %80’e varan bir rahatsızlığın olduğu gözlemlenmiştir.⁵¹⁶

CHP’nin Suriyelilere yönelik söylemleri, genellikle AK Parti politikalarının eleştirilmesi üzerinden şekillenmektedir. Özellikle ülkenin ekonomisine çok ciddi bir külfet olduğunu düşünen CHP’nin seçim propagandalarında sık sık Suriyelileri en kısa sürede geri gönderileceklerine yönelik söylemler ürettiği ifade edilebilmektedir.⁵¹⁷ Bu olumsuz söylemlerin yansımaları hepsi olmasa da, bazı CHP’li belediyelerin Suriyelilere yönelik faaliyetleri üzerinde de okunabilmektedir. Bilinen en iyi örneklerin başında ise 2019 Yerel Seçimlerini kazanan CHP’li Bolu Belediye Başkanı’nın Suriyelilere belediye

513 Nigar Tuğsuz ve Ayşenur Yılmaz, ‘‘Siyasi Partilerin Mülteci Politikaları’’, SETA Perspektif, 106, (2015): 3.

514 Ayhan Kaya, ‘‘Geçici Koruma Altındaki Kişilerin Kabulü’’, çev. A. Çağlar Deniz, Koruma, Kabul ve Entegrasyon içinde, ed. Ayhan Kaya, Susan Beth Rottmann, N. Ela Gökalp Aras ve Zeynep Şahin Mencütek, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2021): 130-132.

515 KONDA Araştırma ve Danışmanlık, Suriyeli Sığınmacılara Bakış Şubat 2016 (İstanbul: KONDA Barometresi, 2016): 34-41.

516 Fatma Sibel Yüksek, ‘‘Türkiye’de siyaseti kuşatan sorun: Suriyeli göçmenler’’, Euronews, 13 Eylül 2019, https://tr.euronews.com/2019/09/13/turkiye-de-siyaseti-kusatan-sorun-suriyeli-gocmenler-siyasi-partilerin-tutumu-akp-mhp-chp, 27 Mart 2021 tarihinde erişildi.

517 Tuğsuz ve Yılmaz, ‘‘Siyasi Partilerin Mülteci Politikaları’’, 4.

164

tarafından yapılan ayni ve nakdi yardımları kesmesi gelmektedir.⁵¹⁸ Bir diğer örnek ise Antalya’nın CHP’li Gazipaşa Belediyesi’nin meclisinde oy çokluğuyla Suriyelilerin plajlara alınmaması gerektiğine dair karar vermesi gösterilebilmektedir.⁵¹⁹ Benzer şekilde, yaygın olarak CHP’li seçmenlerin de Suriyeliler hakkında olumsuz düşüncelere sahip oldukları ve Türkiye’deki varlıklarından rahatsızlık duydukları çeşitli kamuoyu araştırmaları vasıtasıyla ortaya konmuştur.⁵²⁰ Öte yandan, CHP’nin tüm seküler-modern-sol kesimi temsil etmediği ve bu kesimin içinde farklı görüşlere sahip tarafların da olduğu söylenebilmektedir. Bu çerçevede, işçi sınıfı temelli ve sosyalist görüşlü sol kanadın Suriyeliler meselesine kısmen hak temelli ve insani yönden baktığını⁵²¹ ve CHP’den belli aktörlerin Suriyelilere yönelik söylemlerini eleştirdiği bilinmektedir.⁵²²

MHP ve İYİ Parti’nin Suriyeliler meselesine yaklaşımı, milliyetçilik ve iç güvenlik endişeleri kapsamında değerlendirilebilmektedir. Her ne kadar MHP, AK Parti ile oluşturduğu Cumhur İttifakı’nda yer alsa da, yöneticiler duruma mesafeli yaklaşırken, tabanın Suriyelilerden rahatsız olduğu belirtilmektedir.⁵²³ Aynı rahatsızlığın özellikle MHP’nin yerel yönetimlerinde Arap kimliği üzerinden kaynaklandığı da görülebilmektedir. Diğer yandan, MHP’li tabanın Suriye’den gelen Türkmen gruplara daha ılımlı baktığını ifade etmekte yarar vardır. Benzer yaklaşım İYİ Parti’de de bulunmakta; ancak İYİ Parti, durumu daha milliyetçi olan dışlayıcı bir diskur üzerinden tasavvur etmekte⁵²⁴ ve ilk fırsatta Suriyelilerin geri gönderilmeleri gerektiğine

518 T24, ‘‘CHP'li başkan, Suriyelilere yardımı kesti’’, 9 Nisan 2019, https://t24.com.tr/haber/chp-li-baskan-suriyelilere-yardimi-kesti,815975, 6 Nisan 2021 tarihinde erişildi.

519 Independent Türkçe, ‘‘Mudanya'nın ardından Gazipaşa'da da Suriyelilerin plaja girmesi yasaklandı’’, 11 Haziran 2019, https://www.indyturk.com/node/40401/haber/mudanyan%C4%B1n-ard%C4%B1ndan-gazipa%C5%9Fada-da-suriyelilerin-plaja-girmesi-yasakland%C4%B1, 6 Nisan 2021 tarihinde erişildi.

520 KONDA Araştırma ve Danışmanlık, KONDA Seçmen Kümeleri: CHP Seçmenleri, haz. Sevinç Doğan (İstanbul: KONDA Seçmen Kümeleri, 2018): 38.

521 Evrensel.net, ‘‘Sosyalistler ve mülteciler’’, 5 Ağustos 2019, https://www.evrensel.net/yazi/84492/sosyalistler-ve-multeciler, 27 Mart 2021 tarihinde erişildi.

522 Mehmet Yılmaz, ‘‘Suriyeli Solcu Bir Türkmen Gözüyle Türkiye’’, Emek ve Adalet Platformu, 6 Ekim 2019, https://www.emekveadalet.org/ceviriler/suriyeli-solcu-bir-turkmen-gozuyle-turkiye/, 27 Mart 2021 tarihinde erişildi.

523 Fatma Sibel Yüksek, ‘‘Türkiye’de siyaseti kuşatan sorun: Suriyeli göçmenler’’, Euronews, 13 Eylül 2019, https://tr.euronews.com/2019/09/13/turkiye-de-siyaseti-kusatan-sorun-suriyeli-gocmenler-siyasi-partilerin-tutumu-akp-mhp-chp, 27 Mart 2021 tarihinde erişildi

524 Gökhan Tuncel ve Süleyman Ekici, ‘‘Göçün Siyasal Etkisi: Suriyeli Göçmenlerin Türkiye Siyasetine Etkisi’’, Birey ve Toplum, 9, no. 18 (2019): 58.

165

inanmaktadır. Seçim dönemlerinde, iktidara gelmesi durumunda Türkiye’nin Suriyelilere sınır kapılarını kapatacağını sıklıkla ifade eden İYİ Parti’nin, 2019 Yerel Seçimlerinde Fatih Belediyesi adayının ‘‘Fatih'i Suriyelilere teslim etmeyeceğim’’⁵²⁵ şeklindeki sözü de durumu örnekler niteliktedir.

HDP kanadında, Suriyeliler meselesi oldukça farklı bir boyutta ele alınmaktadır.

Etnik kimlik üzerinden duruma yaklaşan HDP, Suriye’nin kuzeyinde bulunan Kürtlerin güvenliğini önceleyen bir söylem geliştirmektedir.⁵²⁶ Özellikle bölgede yaşanan iç savaşın sorumlusu olarak gördüğü iktidar partisi olan AK Parti’yi eleştiren HDP,⁵²⁷ Suriyelilerin yeri geldiğinde dışlandığını ve iktidar partisinin Suriyeliler meselesinde samimi olmadığını düşünmektedir. HDP’nin genel anlamda, Suriyelilere karşı olumlu bir tavrı olduğu; ancak bunun seçmen kitlesi bazında genelleştirilemeyeceği söylenebilmektedir. Öte yandan, yeri geldiğinde HDP’nin CHP’li belediyelerin Suriyelilere yönelik ayrımcı uygulamalarına tepki gösterdiği de görülmektedir.⁵²⁸ Bu bağlamda, iktidara yakın kitlenin ve görece HDP’nin duruma daha insani kriz, mağduriyet, kültürel benzerlikler bağlamında baktığı görülürken, muhalefet partileri Suriyelilere tehdit gözüyle bakmakta ve sürecin tek sorumlusu ve çözüm üretmesi gereken aktörün hükümet olduğuna dikkat çekmektedir.⁵²⁹

Demografik açıdan Türkiye’de sayıları giderek artan ve kalıcı bir hal alan Suriyelilere bakış açısı, siyasal söylemden bağımsız davranmayan medya yayın organları temelinde de okunması mümkün olan görünümlere sahiptir. Söz konusu durumun görünürlüğü ise özellikle seçim dönemlerinde üretilen söylem ve ister yazılı ister görsel medyada olsun, sunulan temsiller üzerinden mülahaza edilebilmektedir. Bununla beraber, siyasal oluşumların ve medyanın Suriyelilere yönelik sabit bir duruşu olmadığı — öyle

525 Sputnik Türkiye, ‘‘İYİ Parti 'Fatih’i Suriyelilere teslim etmeyeceğim' diyen İYİ Partili Aksoy, yüzde 4'te kaldı’’, 1 Nisan 2019, https://tr.sputniknews.com/turkiye/201904011038557194-fatih-suriyelilere-teslim-etmeyecegiz-diyen-iyi-parti-aksoy-yuzde-dort-kaldi/, 4 Nisan 2021 tarihinde erişildi.

526 Tuğsuz ve Yılmaz, ‘‘Siyasi Partilerin Mülteci Politikaları’’, 6.

527 Yusuf Devran ve Ömer Faruk Özcan, ‘‘Söylemlerin Dilinden Suriyeli Sorunu’’, Marmara İletişim Dergisi, 25, (2016): 41.

528 Gazete Karınca, ‘‘HDP’den CHP’li Belediye Başkanı’na ‘ayrımcılık’ tepkisi’’, 10 Nisan 2019, https://gazetekarinca.com/2019/04/hdpden-chpli-belediye-baskanina-ayrimcilik-tepkisi/, 6 Nisan 2021 tarihinde erişildi.

529 Erdoğan, ‘‘Türkiye’deki Suriyeliler: Toplumsal Kabul ve Uyum (2. Baskı)’’, 242.

166

ki, söylemlerin dönemsel olarak değişebileceği ve daha mikro ölçekli olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda, partiler tarafından seçmen kitlelere yönelik üretilen seçmen kaygılı söylemler, benzer görüşlü medya organları tarafından kullanılan bir mefhum olarak karşımıza çıkmaktadır.

Siyaset ve medya ilişkisine değinen en yakın tarihli çalışma 2019 yılında,

‘‘Siyasal Söylemde ve Medyada Suriyeliler’’ başlıklı eserde ele alınmış ve Ocak 2018-Mart 2019 dönemleri arasında yer alan periyotta, medya ve siyasal söylemde Suriyelilerin nasıl temsilleri olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır.⁵³⁰ Araştırmada, AK Parti’nin entegrasyon politikalarını önceleyen — ancak oy kaybı endişesi ile gerekli şartlar sağlanırsa Suriyelileri geri göndereceğine dair bir politikası olduğu ifade edilirken, sosyal demokrat, eşitlikçi ve insancıl yaklaşımı benimseyen CHP’nin Suriyelilere karşı çelişkili bir şekilde ayrımcı bir tavır takındığı tespit edilmiştir.⁵³¹ İYİ Parti ve MHP yöneticilerinin ise Suriyelileri genellikle olumsuz yönde sunduğundan⁵³² ve rasyonel politikalar üretmek yerine, seçmen kitlesinin desteğinin toplanması temelli⁵³³ bir söylem ürettiklerinden söz edilmiştir.

Suriyelilerin medya temsilleri siyasal ve dönemsel bazda değişikliğe uğrasa da, birtakım medya kuruluşlarında, bu temsiller, anlamlı olarak olumlu veyahut olumsuz bir şekilde sunulmuştur. Evrensel Gazetesi, emek sömürüsü ve temel insan haklarını önceleyen — Yeni Şafak, Türkiye, Yeni Akit ve Sabah gibi gazeteler ise hükümet politikalarını destekleyen ve Suriyelilerin mağduriyetini temel alan olumlu bir temsil benimserken, Cumhuriyet, Milliyet ve Sözcü gibi gazeteler, Suriyelileri potansiyel bir suç unsuru, ekonomik yük ve toplumsal bir sorun olarak değerlendiren haberlere yer vermiştir.⁵³⁴ Öte yandan, çalışma kapsamında ele alınan medya organlarında dönemsel olarak farklı söylemlerle yaklaşıldığını da ifade etmekte yarar vardır. Sonuç olarak

530 A. Fulya Şen, Y. Furkan Şen ve Yusuf Z. Baskın, Siyasi Söylemde ve Medyada Suriyeliler: Siyasi Aktörlerin ve Medyanın Suriyelilere Bakışı (Ankara: Kilit Yayınları, 2019): 6.

531 A.g.e., 3.

532 Ag.e., 63-64.

533 A.g.e., 132.

534 A.g.e., 90.

167

Suriyelilere, bir taraf, ‘‘yoksul ve yardıma muhtaç’’,⁵³⁵ ‘‘insani yardım ve cömertlik’’,⁵³⁶ din kardeşliği (ensar-muhacir benzetmesi) gibi insani ve vicdani duygulara hitap eden bir medya tavrı sergilemekteyken, diğer taraf, ‘‘ekonomik külfet’’, ‘‘karmaşa ve güvenlik sorunu’’⁵³⁷ gibi olumsuz söylemlerle yaklaşmaktadır. Bu durum, genel olarak Türkiye’de siyasi partilerin ve siyasal duruşa sahip medya organlarının, Suriyeliler meselesine uluslararası insan haklarını korumayı ve desteklemeyi amaçlayan hak temelli yaklaşım penceresinden bakamadığını, yerine popülist ve ideolojik bir perspektiften baktığını göstermektedir.