Sir Ernest Cassel’in Belli Başlı İş Girişimler

Cassel’in kaderinin tam olarak ne zaman ya da nasıl değiştiği tam olarak bilinmemekle birlikte, 1888/89 yılları onun iş hayatının dönüm noktası olarak görünmektedir. Cassel’in aktif iş hayatı dönemi olarak bilinen 1870-1910 yılları sanayi kapitalizminin etkisi altında dünya ekonomisinin hızla genişlediği bir dönemdi. Bazılarının “Emperyalizm Çağı” olarak adlandırdığı bu dönemde Cassel küresel çapta çok büyük işlere imza atmıştır. Bischoffsheim ve İsveç Merkez Demiryolları ile başlayan kariyeri, onu gerçekten piyasaya tanıtmış olan Baron Maurice de Hirsch ile bağlantıları sayesinde gelişmiş ve hepsinin ötesinde Mısır’daki geniş çaplı faaliyetleri onu kariyerinin zirvesine taşımıştır421_.

1896’lara kadar gerçekleştirdiği faaliyetler sayesinde Londra ticaret ve finans merkezinin en varlıklı ve en güçlü finansörlerinden biri haline gelen Cassel’in ilgisi daha sonra büyük ölçüde Rusya, ABD, Güney Amerika, Güney Afrika, Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu’na kaymıştır. Cassel, Sibirya altın madenlerinde, İsveç’te madencilik ve demir çelik sanayiinde, Norveç’te422_{, New York’ta Pensilvanya & Ohio Demiryolu}

işlerinde, Çin, Fas ve Latin Amerika gibi ülkelerin finansmanında, Arjantin ulusal

419 _{P. Panayi, age., 1991, s. 190; Y. Cassis, age., 1994, s. 38; P. Thane, age., 2009, s. 221; James Sherwood,}

Sir Ernest Cassel, https://henrypoole.com/hall_of_fame/sir-ernest-cassel/, Sir Ernest Cassel, (24.12.2015); WEB_20. American Falls press., July 23, 1910, https://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn86063041/1910- 07-23/ed-1/seq-

11/#date1=1908&index=19&rows=20&words=Cassel+Ernest+Sir&searchType=basic&sequence=0&stat e=&date2=1915&proxtext=Sir+Ernest+Cassel&y=14&x=19&dateFilterType=yearRange&page=1, (13.08.2018); WEB_22. Haaretz, “This Day in Jewish History 1852: From Rags to the King’s Privy March 3, 1852, is the birthdate of Sir Ernest Joseph Cassel, a German-born Jew who reached the pinnacle of English society”, 03.03.2014, https://www.haaretz.com/jewish/.premium-1852-from-rags-to-king-s- privy-1.5328043, (14.08.2018).

420 _{Sir Ernest Joseph Cassel, http://www.encyclopedia.com/article-1G2-2587504032/cassel-sir-ernest-}

joseph.html, (17.01.2015).

421 _{K. Grunwald, agm., 1969, s. 121.}

finansının yeniden düzenlenmesinde, Londra’da “Central London Railways”i kuran Electric Traction Co. Ltd. şirketinin finansmanında, Meksika’da başta demiryolları olmak üzere birçok işin finansmanında yer almıştır. 1904’teki Japon-Rus Savaşı’nda Japonya’nın Londra’dan talep ettiği 10 milyon sterlin tutarındaki kredide, Mısır’da Nil Nehri üzerine inşa edilecek barajların yapımında, 1897’de İngiltere’nin en büyük silah üreticisi Armstrong’un, Vickers Sons & Co. Şirketi ile birleşmesinde etkili olmuştur. Cassel, Mısır’ın can damarı olarak bilinen I. Aswan Barajı’nın yapımını üstlenirken, söz konusu baraja yaptığı yatırımdan, şeker üretiminden, tarım ve demiryollarından çok büyük kârlar elde etmiştir423_.

Bütün bu çok karmaşık ve çok kapsamlı işlerin yanı sıra Cassel’in birçok bankacılık girişimi de olmuştur. 1863’te kurulan “Anglo-Austrian Bankası”, Avrupa bankacılık sistemindeki “en zengin iki yalnız kurt” olarak adlandırılan Baron Hirsch ve Sir Ernest Cassel’in birlikte faaliyet gösterdiği bir kurumdur. Cassel 1910 yılında da 200.000 sterlin sermaye ile pasif ortak olarak Londra’daki “S. Japhet & Co.” özel bankacılık şirketine katılmıştır. S. Japhet & Co. 1921’de bir limited şirket haline geldiğinde ise Cassel hisselerin önemli bir bölümünü ele geçirmiş ve (Sir) Sidney Peel’ı yönetim kuruluna getirmiştir424_{.Ancak Cassel bankacılık alanındaki en büyük başarıları}

ve servetinin büyük çoğunluğunu 1898’de National Bank of Egypt’i kurduğu Mısır’da elde etmiştir. Söz konusu bankanın sermayesinin yarısını elinde bulunduran Cassel bu bankanın ardından daha çok fellahlara (Mısırlı çiftçiler) küçük miktarlarda kredi vermeyi amaçlayan Mısır Ziraat Bankası’nda da sermayenin yarısına sahip olmuştur425_.

1914’e gelindiğinde Ernest Cassel birçok sahayı kapsayan faaliyetleriyle uluslararası üne sahip bir bankacı ve iş adamı olmuştur426_{. J. T. Walton Newbold’a göre}

423 _{New-York Tribune, September 23, 1921, s. 13; K. Grunwald, agm., 1969, s. 129, 132-133; P. Panayi,}

age., 1991, s. 190; P. Thane, age., 2009, s. 257; James Sherwood, Sir Ernest Cassel, https://henrypoole.com/hall_of_fame/sir-ernest-cassel/, 2014, (24.12.2015).

424 _{K. Grunwald, agm., 1969, s. 139.} 425 _{Y. Cassis, age., 1994, s. 38.}

426 _{Ancak bu yıllar (1910-1914) Cassel’in hayatındaki belki de en zor yıllar olmuştur. Kral VII. Edward’ın}

ölümünden duyduğu derin üzüntünün yanında, Kral’ın ölümünden sonra toplumun üst sınıflarındaki bazı kişilerin sergilediği Yahudi aleyhtarlığına karşı durabilecek sosyal-politik gücünü yitirmiştir. Daha da trajik olanı ise Cassel, 1911’de tek çocuğu Maud’u uzunca süren bir tüberküloz savaşının ardından kaybetmiştir. Arkasından da 1914’te İngiltere ve Almanya arasında savaş ilan edilmesiyle Cassel’in Alman kökeni onun Privy Council’deki üyeliğini de engellemiştir. Nitekim Kral George, Privy Council toplantılarına katılmasını yasaklamıştır. Bkz. P. Thane, age., 2009, s. 257; WEB_23. The daily telegram, November 30, 1914, https://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn85059715/1914-11-30/ed-1/seq- 10/#date1=1908&index=9&rows=20&words=Cassel+Ernest+Sir&searchType=basic&sequence=0&state =&date2=1915&proxtext=Sir+Ernest+Cassel&y=14&x=19&dateFilterType=yearRange&page=1, (13.08.2018); WEB_24. The day book., December 08, 1914,

Cassel, Baron de Hirsch ve Sir Basil Zacharoff’un427 yanında Doğu efsanelerinde adı geçen üç maceraperestten biriydi. Büyük demiryolu girişimcisi ve kamu müteahhidi Baron de Hirsch İstanbul’da uğraştığı işlerde, Sir Ernest Cassel’in çalıştığı aynı finans kurumuyla iş yürütmekteydi. Sir Ernest Cassel de İstanbul’daki manipülasyonlarında Sir Basil Zacharoff gibi silah tüccarları ve finansçılarla bağlantılı çalışmaktaydı. Newbold’a göre bu üç “gizemli” adamın arasında görünürde kesin bir bağlantı vardı ve her birinin arkasında aynı gizli varlık bulunmaktaydı. Bu varlık ise tam bir beceri ile gizlenmekteydi428.

Pat Thane daha önce bahsettiğimiz makalesinde, Cassel’in en azından İngiltere’de dürüst bir adam olarak tanındığını, ancak iş yaptığı bazı yakın dostlarının şöhret ve faaliyetleri göz önünde bulundurulduğunda bu dürüstlüğe ihtiyatla yaklaşmak gerektiğini belirtmektedir. Ona göre Cassel İngiltere’de yanlış bir iş yönetiminin suçlusu gibi görünmemekle birlikte, yaptıklarına bakıldığında bunların yasal görünmesine rağmen tartışmasız bir şekilde etik olarak tarif edilemeyeceğini belirtmektedir429_.

Cassel uluslararası çapta başka Yahudi iş adamlarıyla da sürekli bağlantılar halindeydi. Bu konuda Connell’ın ifadesine göre; belki de Sir Ernest Cassel’ın en önemli üyesi olduğu “küçük uluslararası topluluk” kendisiyle benzer geçmişe sahip ve dünyanın pek çok yerine yaptığı seyahatler sırasında yakınlaştığı kişilerden oluşuyordu. Bunlardan hepsi Musevi olan; Hamburg büyük özel bankacılık kurum yöneticisi Max Warburg, Japhet & Sons, Paris Banque de Paris et des Pays Bas onursal başkanı Edouard Noetzlin, Brüksel’de Franz Philippson, Amsterdam’da Wertheim and Gompertz ve hepsinin ötesinde New York Kuhn, Loeb & Co. şirketinden Jacob Schiff ile temas halindeydi. Bu

https://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn83045487/1914-12-08/ed-1/seq-

8/#date1=1908&index=0&rows=20&words=Cassel+Ernest+Sir&searchType=basic&sequence=0&state= &date2=1915&proxtext=Sir+Ernest+Cassel&y=14&x=19&dateFilterType=yearRange&page=1, (13.08.2018); Ek:6.

427 _{Basil Zaharoff aslen 1849 Muğla doğumlu Osmanlı İmparatorluğu vatandaşı bir Rum’dur. 1908’de}

Fransız vatandaşı olmuş ve Paris’te görkemli bir şekilde yaşamıştır. 1891 yılının başlarında Paris’teki de l’Opera’da bir döviz bürosu olan Express Bank’ı kurmuş, Banque de France’a da hissedar olmuştur. 1918’de Mezopotamya petrol diplomasisi ile ilgilenen Banque de la Seine’yi ve 1920’de de Banque Commerciale’yi kurmuştur. 1915’te İngiliz Hükümeti tarafından Müttefik devletlere katılması için tarafsız Yunanistan’ı teşvik etmek için kullanılmıştır. Zaharoff 1917’de ise David Lloyd George’un bilgisi dâhilinde, Enver Paşa’ya ve diğer Türk liderlerine 10 milyon altın karşılığında bir ateşkes ilan etmek için İsviçre’ye gönderilmiştir. 1936’da Monte Carlo’da uluslararası silah ticareti ve finans yoluyla elde ettiği dev bir servetin sahibi olarak ölmüştür. Bkz. Oxford Dictionary of National Biography Volume 60, ed. H. C. G. Matthew and Brian Harrison, Oxford University Press, 2004, s. 981-982; WEB_25. https://tr.wikipedia.org/wiki/Basil_Zaharoff, (14.02.2019).

428 _{J. T. W. Newbold, agm., 1922, https://www.marxists.org/archive/newbold/1922/08/egypt.htm,}

(01.03.2016).

uluslararası Yahudi topluluğu, Dr. Herzl’e de yardımda bulunuyordu ve özellikle Baron de Hirsch, Herzl’in ekonomik anlamda başlıca destekçisi ve yardımcısıydı430_.

Bunların yanı sıra Cassel özellikle 1890’ların sonlarına kadar Rothschild’lerin Londra koluyla, zaman zaman Glynn, Mills Currie, Khun, Loeb & Co. New York, Viyana’daki Moritz de Hirsch’s ve Anglo-Austrian Bank, Baring Brothers’dan431 _Lord

Revelstoke (John Baring) ve Baron Faringdon (Alexander Henderson) gibi devrin en güçlü iş adamları ve ticari bankacılarıyla da yakın temas içinde çalışmıştır. Her ikisi de NBT’de Cassel’in ortakları olurken, John Baring’in kardeşi Hugo Baring, Anglo Egyptian Oilfields ve Turkish Petroleum Company’de de hissedar olmuştur432. Youssif Cassis, hâlâ gizliliğini koruyan Cassel, Caillard ve Rothschild’ler arasındaki ilişkiler gibi onların ortaklıklarının da hiç şüphesiz detaylı bir araştırmayı hak ettiğini belirtmektedir433_{. Youssef Cassis’in ifadeleri, Cassel’in Mısır’daki mal varlığının aslında}

Rothschild’lere mi ait olduğu sorusunu akıllara getirmektedir. Rothschild’ler bir ihtimal Mısır’daki ekonomik konumlarını Cassel vasıtasıyla yönetip, böylece kendilerini gizlemişlerdi. Çünkü Osmanlı devlet adamları onlardan kuşku duymaktaydı.

Hiç şüphesiz Sir Ernest Cassel her girişimci gibi yaptığı işlerde kendi kişisel çıkarlarını ön planda tutan, tam anlamıyla para kazanmaya odaklanmış bir iş adamıydı ve hayattaki en büyük tutkusu “para kazanmak”tı. Kendisinin bir Yahudi olması ve o dönemin dünya çapında faaliyet gösteren iş adamları ve bankerlerinin çoğunun Yahudi olması işini kolaylaştırırken, yaşadığı dönemin küresel koşullarını çok iyi

430 _{Reed Douglas, The Controversy of Zion, Bridger House Publishers, Inc.R. Douglas, USA, 2012, s. 149.} 431 _{Baring ailesi bankacılık faaliyetleriyle İngiliz denizaşırı kredilerinde iki asır boyunca önemli bir rol}

oynamıştır. John Baring, Bremen’den İngiltere’ye göç ederek, 1717’de Exeter yakınlarında küçük bir yün işine başlamıştır. Arkasından oğul Sir Francis Baring 1763’te Londra’da John & Francis Baring & Company adlı bankacılık işini kurmuştur. Burayı büyük ve başarılı bir iş haline getirmiş, 1792’den itibaren Fransa’ya karşı olan İngiliz savaşını finanse etmeye yardımcı olmuştur. 1806 yılında firma Baring Brothers ve Company olarak yeniden adlandırılmıştır. Francis Baring, Doğu Hindistan Şirketi’nin müdürü olmuş ve 1793’te onu Baronet yapan Başbakan William Pitt the Younger’ın hem güçlü bir destekçisi, hem de mali danışmanı olmuştur. Sir Francis 1810’da öldüğünde şirket Avrupa’nın önde gelen bankacılık şirketlerinden biri haline gelmiştir. Barings’ler, İngiliz kraliyet ailesine de yatırımları konusunda danışmanlık yapmıştır. Banka 1986 yılında Baring Vakfı olarak adlandırılan bir hayır kurumuna transfer edilmiş, ancak bankanın kontrolü Baring aile üyelerinde kalmıştır. Banka olarak adlandırılan Barings PLC, bir çalışanın izinsiz olarak yaptığı vadeli işlemler ve opsiyon işlemleri yüzünden yaklaşık olarak 1.5 milyar $ kaybettikten sonra 1995 yılında iflas etmiştir. Barings’ler daha sonra Hollandalı bankacılık ve sigorta şirketi Internationale Nederlanden Groep NV (veya ING) tarafından satın alınmış ve böylece Londra’daki en eski ticaret bankacılığının varlığı sona ermiştir. Bkz. WEB_16. Encyclopaedia Britannica, Baring family British Merchants, https://www.britannica.com/topic/Baring-family, (23.09.2018).

432 _{MEC Archieve, Alexander Henderson Collection, Box 12, File ‘National Bank of Turkey File of various}

Balance Sheets etc handed over by Mr. Kay in January also blank transfer forms’; Bkz. P. Thane, agm., 1986, s. 81.

değerlendirebilmiş ve asıl büyük kazançların dünyanın gelişmemiş bölgelerinde yattığını çok iyi sezmişti. Bu onun büyük bir spekülatör ruha sahip olmasından da kaynaklanmıştı. NBT’nin faaliyette olduğu yıllarda yakın temas içinde çalıştığı Sir H. Babington Smith’e göre Cassel, finansal bir dehaya sahipti ve onun bu gücü dokunduğu her şeyi ‘altına’ çevirmekteydi. Daha önce de belirttiğimiz gibi Cassel 1869’da Londra’ya geldiğinde bir valiz giysiden başka bir şeyi yokken, bu çalışmanın konusu NBT’nin kurulduğu tarihlerde 125 milyon sterlinlik bir servetin sahibiydi434.

Ancak Cassel aynı zamanda özellikle de Yakın Doğu’daki girişimlerinde İngiliz ekonomik çıkarlarına da hizmet eden bir şahsiyetti. Cassel Aralık 1910’da profesyonel iş hayatından emekliye ayrılma kararı aldığında, Sir H. Babington Smith, onun çok güçlü bir şekilde İngiliz menfaatleri için gösterdiği çabalardan artık mahrum kalınacağından dolayı üzüntüsünü bildirmişti435_{. Sir Adam Block da 27 Eylül 1921 tarihli NBT’nin}

yönetim kurulu toplantısında Cassel’in ölümü üzerine yaptığı bir konuşmada bunu açıkça belirtmişti. Adam Block’un ifadesiyle; onun ölümü “İngiltere’nin Yakın Doğu’daki

çıkarları açısından belirgin bir kayıptı”. Çünkü Cassel her zaman Yakın Doğu’da İngiliz

ticaretini geliştirmeye çok önem vermişti. NBT’nin kurulması için gerekli sermayeyi tamamen bu amaçla bulmuş, banka da savaş çıkana kadar İngiliz ticaretine en büyük desteği vermişti436_.

Ayrıca Cassel’in Baron de Hirsch ilişkisinden anlaşılacağı üzere dindaşlarının emellerini de hizmet ettiği söylenebilir. Zira zor durumdaki Yahudilere yardım etmek amacıyla 1891’de Baron de Hirsch tarafından kurulan ve aralarında Rothschild’lerin de bulunduğu “The Jewish Colonization Association” [Yahudi Kolonizasyon Birliği (ICA)] adlı hayır kurumunun yedi hissedarından biri de Cassel’di437_{. Bazı iddialara göre bu}

isimler o zamanlar Siyon idealinin gerçekleşmesi yolunda ekonomik desteklerini hiç esirgememişlerdi438_.

434 _{J. Burman, agm., 2009, s. 227-228.}

435 _{Cambridge University, Trinity College Library, HBS 30 127 (1), Babington Smith’den Cassel’e}

31.12.1910’da gönderilen mektup.

436 _{MEC Archive, Alexander Henderson Collection, Box 36, File ‘Turkey National Bank of. Minutes of}

Board of Directors From Jan to Dec 1921’.

437 _{Bu konuya daha sonra ayrıntılı bir şekilde değinilecektir. Bkz. The Bolivar Bulletin, Baron Hirsch’s}

Scheme, September 18, 1891, Vol. XXVII, No. 5.

438 _{BOA. BEO.Dosya No: 2153 Gömlek No: 161449, 12 Ağustos 1903, Kudüs Mutasarrıfı Osman bin}

Kazım; Mim Kemal Öke, Kutsal Topraklarda Siyonistler ve Masonlar, İhanetler Komplolar Aldanmalar, Çay Yayınları, 1991, s. 40.