SİGORTA SÖZLEŞMESİ

Sigorta sözleşmesi, Türk Ticaret Kanunu’nun 1401. maddesine göre, sigorta verenin, bir miktar prim karşılığında sigorta alanın parayla ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratacak riski üzerine aldığı ve bu riskin gerçekleşmesi halinde zararını tazmin etmeyi üstlendiği sözleşmedir. Tanımdan da anlaşıldığı üzere, sigorta sözleşmesi, garanti sözleşmesine benzer şekilde, bir riskin gerçekleşmesi halinde ortaya çıkacak zararın giderilmesi borcunu içermektedir. İlk bakışta birbirine benzeyen bu iki kurum, amaçları ile hüküm ve sonuçları bakımından birbirinden oldukça farklıdır.

İlk olarak belirtmek gerekir ki, üçüncü kişinin fiilini üstlenme niteliğinde bir garanti sözleşmesi olan banka teminat mektuplarında amaç, lehtarı belli bir hareket tarzına yöneltmektir. Teminat amaçlı garanti sözleşmeleri kural olarak ivazsız bir işlem olarak kabul edilse de, bu sözleşmenin ayırt edici unsuru ivazlı olup olmaması değil, bir davranışa yöneltme amacıdır. Bu amaç olmadan, risklerin bir ivaz karşılığında üstlenilmesi, sigorta sözleşmesine vücut verir. Sigorta sözleşmesi daima bir prim karşılığında yapılır. Sigortacının doğacak riskleri yüklenmesindeki temel amacı, prim almak iken; garanti sözleşmesinde garanti verenin riskleri yüklenmesindeki amaç, garanti alanı bir davranışa yöneltmektir.299

TTK m.1472 uyarınca sigorta sözleşmesinde, riskin gerçekleşmesi halinde sigorta verenin tazmin borcu doğar ve ödediği bedel oranında sigorta ettiren kişinin haklarına halef olur. Diğer bir deyişle, ortaya çıkan zarardan dolayı sigorta ettirenin üçüncü kişilere karşı sahip olduğu haklar, ödediği bedel oranında sigortacıya geçer.

Oysa, garanti sözleşmesi niteliğindeki banka teminat mektuplarında bankanın borcu, asıl borç ilişkisinden tamamen bağımsızdır. Banka, kendi borcunu yerine getirmektedir. Bu nedenle, tehlikenin gerçekleşmesi halinde ortaya çıkan zararı ödeyen banka ile muhatap arasında kanundan doğan bir halefiyet ilişkisi mevcut değildir.

III. AKREDİTİF

Banka teminat mektubu ile akreditif arasında önemli farklar bulunmaktadır. Her ne kadar ülke içi ticari ilişkilerde kullanılmasında bir sakınca olmasa da akreditif, genellikle uluslararası ticari ilişkilerde kullanılmaktadır.300 _{Alıcı (ithalatçı) ile}

satıcının (ihracatçının) farklı ülkelerde bulundukları sözleşme ilişkilerinde, tarafların edimlerini aynı anda ifa etmeleri mümkün değildir. Bu tarz mesafeli satış sözleşmelerinde, taraflar arasındaki temel mesele, güven ilişkisinin sağlanmasıdır. Nitekim, satıcının, malı teslim etmesine rağmen alıcıdan malın bedelini alamaması ya da alıcının malın bedelini ödemesine rağmen satıcının malı teslim etmemesi durumları ile karşılaşılabilinir.301 _{Tam da bu noktada akreditif, alıcının ve satıcının karşılıklı}

menfaatlerini koruma amacı taşıyan ve sözleşmedeki edimlerin gereği gibi yerine getirilmesini sağlayan bir hukuki ilişki olarak karşımıza çıkar.302 _{Akreditif, özellikle}

satış sözleşmesinde, alıcının malın bedelini ödemesini teminat altına almak amacıyla yapılmaktadır.303 _{Satış sözleşmesine konu olan malın teslim edildiğini gösteren}

belgelerin bankaya ibraz edilmesi üzerine banka, satıcıya (ihracatçıya) ödeme yapar.304 _{Böylelikle, bir yandan satıcı (ihracatçı) için malın bedelinin ödenmesi}

300 _{Reisoğlu, Seza, Türk Hukukunda ve Bankacılık Uygulamasında Akreditif, 2. Bası, Ankara 2009, s.}

21; Doğan, Vahit, Uluslararası Ticarette Ödeme Aracı Olarak Akreditif, Güncellenmiş 4. Bası, Ankara 2016, s. 3.

301 _{Doğan (Akreditif), s. 53.}

302 _{Doğan (Teminat), s. 37; Kaya, Arslan, Belgeli Akreditifte Lehtarın Hukuki Durumu, İstanbul 1995,}

s. 6.

303 _{Reisoğlu, Seza, Hukuki Açıdan Akreditif ve Uygulama Sorunları, Bankacılar Dergisi, S. 52, 2005,}

s. 39; Doğan (Akreditif), s. 1; Doğan (Teminat), s. 37.

teminat altına alınırken, diğer yandan, malın teslim edildiğine dair belgeler sunularak bankanın ödeme yapması sağlandığından, alıcının menfaati de korunur.305

Banka teminat mektupları ve akreditifi birbirinden ayıran temel husus, banka teminat mektuplarında teminat fonksiyonunun; akreditifte ise ödeme fonksiyonun ağır basmasıdır. 306 _{Özellikle de mesafeli satış sözleşmelerinde, akreditifin ödeme}

fonksiyonu oldukça belirgindir.307 _{Nitekim, Yargıtay’ın da ifade ettiği gibi, bu tarz}

satış sözleşmelerinde amaç, taraflar arasındaki mesafeden kaynaklanabilecek risklerin bertaraf edilerek, taraflar karşı karşıya bulunuyormuşçasına, aynı anda edimlerini yerine getirmelerine imkân sağlamaktır.308

Diğer bir fark ise, bankanın yükümlülüğünün kapsamı ve derecesi açısından kendini gösterir. Teminat mektuplarında banka, asıl borç ilişkisindeki borçlunun (lehtarın) edimini yerine getirmeyi değil, lehtarın borcunu hiç ya da gereği gibi yerine getirmemesi halinde bundan dolayı alacaklının uğrayacağı zararı gidermeyi üstlenmektedir. Buna karşılık akreditifte ithalatçı (alıcı), ihracatçıya (satıcıya) olan borcunun ödenmesi için bankaya talimat vermektedir.309 _{Banka ise, gerekli belgelerin}

kendisine ibrazı ile ihracatçıya malın bedelini ödemektedir. Görüldüğü üzere, banka teminat mektuplarında belli bir risk teminat altına alınmakta ve bankanın ödeme yükümlülüğü ancak bu riskin gerçekleşmesi halinde söz konusu olmaktadır. Riskin doğmaması ya da sona ermesi, bankanın yükümlülüğünü de sona erdirmektedir. Oysa akreditifte, bankanın ödeme yapması için belirlenen belgelerin kendine ibraz edilmesi yeterlidir. Diğer bir anlatımla, akreditif ilişkisinde bankanın ödemede bulunabilmesi için satıcının gerekli belgeleri bankaya ibraz etmesi gerekirken; ilk talepte ödeme kaydı içeren banka teminat mektuplarında lehtarın ödeme talebinde bulunabilmesi

305 _{Doğan (Akreditif), s. 2.} 306 _{Doğan (Teminat), s. 36.} 307 _{Doğan (Akreditif), s. 21.}

308 _{Yarg. 11 HD. 10.02.1977 T. E. 1976/5881 K. 1977/558: “…bir alım satım akdinin tarafları ayrı}

ülkelerde olmalarına karşın, malın teslimi ve semenin ödenmesi gibi edaları karşılıklı olarak yerine getirme olanağını elde etmiş olurlar.”, Kaya, Arslan, Belgeli Akreditifte Lehtarın Hukuki Durumu,

İstanbul 1995, s. 6-7.

için, herhangi bir belge sunması gerekmemektedir. 310 _{Bankanın ödeme}

yükümlülüğünün her durumda değil, sadece riskin gerçekleşmesi durumunda doğması, bankanın sorumluluğunun ikinci dereceden bir sorumluluk olduğunu göstermektedir.311 _{Oysa akreditifte, bir riskin varlığından söz edilemez; akreditif}

bankası, belirlenen belgelerin ibrazı halinde ihracatçıya ödeme yapmakla yükümlüdür.312 _{Dolayısıyla, akreditif bankasının sorumluluğu, teminat mektubu veren}

bankanın aksine, birinci derecedendir.313

Akreditifin farklı çeşitleri bulunmaktadır. Ancak, konumuz itibariyle, teminat akreditiflerinin314 _{ayrıca incelenmesinde fayda vardır. Teminat akreditifleri de banka}

teminat mektupları gibi garanti niteliğini haizdir ve nitekim, garanti akreditifleri olarak da isimlendirilmektedir. Teminat akreditiflerinde amaç, taraflar arasındaki edimin gereği gibi yerine getirilmesinin sağlanmasıdır.315 _{Teminat akreditifinde lehtar,}

sağlanan bu garantiyi yalnız diğer tarafın kusurlu olması durumunda kullanabilmektedir.316 _{Diğer bir deyişle teminat akreditiflerinde, diğer akreditif}

türlerinden farklı olarak, taahhüdün ifası değil taahhüdün yerine getirilmemesi durumunda ortaya çıkacak zarar garanti altına alınmaktadır.317 _{Teminat akreditifinde,}

akreditif amirinin (alıcının/ithalatçının) talimatı ile satıcı (ihracatçı) lehine akreditif açan banka, alıcının, satıcıya karşı üstlendiği edimi yerine getirmemesi durumunda, durumu tespit eden bir beyanla birlikte, kararlaştırılan diğer belgelerin kendine ibrazı üzerine, satıcıya ödeme yapma yükümlülüğü altına girer.318 _{Görüldüğü üzere teminat}

akreditifleri, banka teminat mektupları ile oldukça fazla benzer özellik taşımaktadır.

310 _{Doğan (Akreditif), s. 41.} 311 _{Doğan (Teminat), s. 38.}

312 _{Reisoğlu (Akreditif), s. 147; Reisoğlu (Uygulama Sorunları), s. 46.} 313 _{Doğan (Teminat), s. 38.}

314 _{Teminat akreditiflerinin ortaya çıkış sebebi, Amerikan hukuk sisteminde ve bankacılık}

uygulamasında garanti sözleşmesi ve teminat mektuplarının olmayışıdır. Yalnız belli bir amaç için ABD’de ortaya çıkan bu akreditif türü sonraları yaygın uygulama alanı bulmuş ve bankacılık uygulamasında kendine bir yer edinmiştir. Bu bakımdan teminat akreditiflerinin, banka teminat mektuplarının Amerika’daki uygulama şeklinden başka bir şey olmadığı ileri sürülmektedir. Doğan (Teminat), s. 38 vd.; Doğan (Akreditif), s. 41; Reisoğlu (Akreditif), s. 146; Reisoğlu (Uygulama Sorunları), s. 47.

315 _{Doğan (Akreditif), s. 41.} 316 _{Reisoğlu (Akreditif), s. 146.} 317 _{Reisoğlu (Akreditif), s. 146.} 318 _{Doğan (Teminat), s. 39.}

Yargıtay da verdiği bir kararda, teminat akreditifinin bir çeşit banka teminat mektubu olduğunu belirtmiştir.319 _{Ancak, fonksiyonları itibariyle bu iki kurumun birbirinden}

ayrıldığı savunulmaktadır.320 _{Buna göre temel fark, amaçları bakımından kendini}

göstermektedir. Teminat mektuplarında amaç, muhatap için bir güvence sağlamak olmasına karşın; teminat akreditifinde amaç hem güvence sağlamak hem de ödemede bulunmaktır.321 _{Sonuç olarak teminat akreditifi, bir borcun yerine getirilmemesi}

halinde doğacak zararın ödenmesi teminat altına almak amacıyla düzenlenir ve bu yönüyle teminat mektubu niteliği gösterir. Ancak, bunun yanı sıra, herhangi bir ödemenin yapılmasını teminat altına almak amacıyla da yapılabilir ve bir ödeme aracı olarak da kullanılabilir.322 _{Diğer akreditif türlerinde olduğu gibi, teminat akreditifinde}

de bankanın ödeme yapması için belirlenen belgelerin bankaya ibrazı gerekmektedir. Fakat bu belgeler, taahhüdün yerine getirilmediğini belirten beyanlardan ve kendisine ödeme yapılmasını talep eden talimatlardan başka bir şey değildir.323 _{Banka teminat}

mektuplarında bankanın ödeme yapması için mutlaka riskin gerçekleşmesi gerekirken; teminat akreditifinde, belge niteliğini haiz yazılı ödeme talebinin öngörülen biçimde düzenlenip bankaya ibraz edilmesi halinde bankanın, riskten bağımsız olarak, ödeme yükümlülüğü doğmaktadır.324