Kural olarak banka, lehtar ile yaptığı teminat mektubu temin etme sözleşmesi doğrultusunda, teminat mektubunu kendisi düzenleyip muhataba vermektedir. Durum böyle olmakla birlikte, uluslararası ilişkiler dolayısıyla verilen teminat mektuplarında, bankanın her zaman teminat mektubunu kendisinin düzenlemesi mümkün olmayabilir. Aynı şekilde, lehtar ile muhatabın farklı ülkelerde bulunması durumunda muhatap, kendi ülkesindeki bir bankanın düzenleyeceği teminat mektubunu lehtardan talep edebilir. İşte bu gibi hallerde, lehtarın bankası, muhataba teminat mektubu vermesi için ya muhatabın ülkesindeki bir bankayı muhabir banka olarak görevlendirmekte ya da bu bankanın muhatap için teminat mektubu vermesi yönünde onu ikna etmektedir.
155 Kostakoğlu, s. 212. 156 Doğan (Teminat), s. 87.
157 Kontrgaranti sözleşmesi, garanti bedelini ödeyen bankanın lehtara rücu edebilmesini sağlayan bir
hukuki işlemdir. Konuya ilişkin detaylı açıklamalar, §11’de yer almaktadır.
Yani, lehtarın bankası (birinci banka), ya sorumluluk kendi üzerinde kalacak şekilde muhatabın ülkesindeki ikinci bir bankayı aracı olarak görevlendirmekte; ya da ikinci bir bankanın muhatap ile garanti sözleşmesi yapmasını sağlamaktadır. Görüldüğü üzere, teminat mektubu ilişkisine ikinci bir bankanın dahil edilmesi durumunda, doğrudan ve dolaylı teminat mektubu ayrımı ortaya çıkmaktadır.
A. DOĞRUDAN TEMİNAT MEKTUBU
Muhatabın yabancı bir ülkede bulunması durumunda banka, düzenlediği mektubu her zaman doğrudan kendisi veremeyebilir; muhatabın bulunduğu ülkedeki bir banka vasıtasıyla mektubun muhataba ulaştırılmasını sağlayabilir.159 Yabancı
ülkede bulunan bu ikinci banka, muhabir banka olarak nitelendirilmektedir.160
Lehtarın bankasının, muhatabın ülkesinde bir şubesi bulunması durumunda, şubesini de muhabir banka olarak görevlendirebilir. Doğrudan teminat mektubunda ilk banka, muhataba karşı lehtarın edimini üstlenirken, ikinci banka muhabir olarak rol oynamaktadır.161 İkinci bankanın katılımı, birinci banka ile muhatap arasındaki garanti
sözleşmesini etkilememektedir. Diğer bir deyişle, ikinci bir banka ilişkiye katılsa dahi, teminat mektubu sözleşmesi birinci banka ve muhatap arasında kurulduğundan, bu tür teminat mektubu, doğrudan teminat mektubu olarak isimlendirilmektedir.162 İki banka
arasındaki ilişkinin, vekâlet sözleşmesi hükümlerine tabi olduğu kabul edilmektedir.163
Muhabir banka, muhatap ile ilk banka arasındaki haberleşmeyi sağlamakla yükümlüdür. Bunun dışında, muhataba karşı bir sorumluluğu yoktur. Muhataba karşı esas sorumluluk, garantör sıfatını taşıyan ilk bankadadır.164 Önceden de belirtildiği
gibi, iki banka arasındaki ilişki vekâlet sözleşmesi niteliğinde olduğundan, ikinci bankanın, garantör sıfatını taşıyan birinci bankanın talimatlarına uymadığı takdirde,
159 Doğan (Teminat), s. 83. 160 Yener Coşkun, s. 123. 161 Kahyaoğlu, s. 16. 162 Tekinalp (2009), s. 531. 163 Tekinalp (2009), s. 531; Kahyaoğlu, s. 17. 164 Kahyaoğlu, s. 16.
vekâlet sözleşmesi hükümlerine göre sorumluluğu doğmaktadır.165 İkinci banka,
muhatabın ödeme talebini lehtara iletmekle ve onun talimatları doğrultusunda ödeme yapmakla yükümlüdür.166 Öngörülen süre içerisinde ve kararlaştırılan şartlara uygun
bir ödeme talebinde bulunulduğunu tespit eden muhabir bankanın, birinci bankanın kendisine göndermiş olduğu garanti bedelini muhataba ödemesi gerekmektedir.167
İkinci bankanın, talimatlara uygun davranma dışında bir yükümlülüğü bulunmadığından, sorumluluğunun doğacağı tek durum da budur.168
B. DOLAYLI TEMİNAT MEKTUBU
Doğrudan teminat mektubundan farklı olarak, ikinci banka, muhabir olarak değil, garanti veren olarak muhatap ile banka arasındaki ilişkiye dahil olabilir. Lehtar, birinci bankaya, muhataba teminat mektubu vermesi için ikinci bankayı ikna etmesi konusunda vekâlet verebilir. Bu durumda birinci banka, ikinci bankayı muhataba teminat mektubu vermesi konusunda ikna ederse, garanti sözleşmesi, ikinci banka ile muhatap arasında kurulmuş olur.169 Görüldüğü üzere, doğrudan teminat mektubundaki
durumdan farklı olarak, dolaylı teminat mektubunda, muhataba karşı sorumluluk altına giren banka, ikinci bankadır. Lehtar, kendi ülkesinde bulunan bankayı, muhatabın ülkesindeki bir bankanın muhataba teminat mektubu vermesini sağlaması için görevlendirmektedir. Ülke içi ticari ilişkilerden ziyade uluslararası ticari ilişkilerde dolaylı teminat mektubunun tercih edilmesinin nedeni, muhatabın, kendi ülkesinin hukukuna tabi olan bir sözleşmenin alacaklısı olmak istemesi ve böylelikle, bir ihtilaf çıkması durumunda garanti veren bankayı kendi ülke mevzuatına göre dava edebilecek olmasıdır.170 Lehtar ile kendi bankası (birinci banka) arasında, teminat
mektubu temin etme sözleşmesi; muhatabın ülkesinde bulunan banka (ikinci banka) ile muhatap arasında ise teminat mektubu sözleşmesi kurulmaktadır. Görüldüğü üzere,
165 Vekalet sözleşmesi ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Eren, Fikret, Borçlar Hukuk Özel Hükümler, 6.
Baskı, Ankara 2018, s.705 vd. 166 Kahyaoğlu, s. 16. 167 Canbolat, s. 89. 168 Doğan (Teminat), s. 83. 169 Tekinalp (2009), s. 531; Kahyaoğlu, s. 17. 170 Kahyaoğlu, s. 18.
lehtar ile ikinci banka arasında ya da muhatap ile birinci banka arasında herhangi bir hukuki ilişki bulunmamaktadır.171
Birinci bankanın üstlendiği risk, temel ilişkideki borcun yerine getirilmemesi değil; temel ilişkideki borcun yerine getirilmemesi halinde ikinci bankanın ödeme yapmak durumunda kalması riskidir. Nitekim, garanti sözleşmesi ikinci banka ile muhatap arasında kurulduğundan, temel ilişkideki edimi garanti altına alan banka, ikinci bankadır. Lehtarın borcunu yerine getirmemesi halinde muhatabın bankaya başvurması durumunda banka (ikinci banka), garanti bedelini ödemekle yükümlüdür. Birinci banka, ikinci bankanın garanti bedelini ödemek zorunda kalması riskini üstlenmektedir. Bu doğrultuda, birinci banka ile ikinci banka arasında kontrgaranti sözleşmesinin bulunduğu kabul edilmektedir.172 İkinci banka, temel ilişkideki borcun
gereği gibi yerine getirilmemesi durumunda ödeme yapmak zorunda kalırsa, ödediği garanti bedelini, bu kontrgaranti sözleşmesine dayanarak birinci bankadan isteyebilir. Yabancı ülkede bulunan banka, lehtarın bankasının verdiği karşı garantiye güvenerek muhataba teminat mektubu vermektedir. Temel ilişkideki riskin gerçekleşmesi üzerine ikinci bankanın ödeme yapması halinde, lehtarın bankası (birinci banka) için risk gerçekleşmiş bulunmaktadır.173 Birinci banka, ikinci bankaya
karşı; ikinci banka ise muhataba karşı sorumludur. Muhatap, alacağını elde edemediği takdirde ikinci bankaya başvurmakta; ikinci banka ise yaptığı bu ödeme için kontrgaranti kapsamında birinci bankaya yönelmektedir. İkinci bankanın sorumlu olduğu taraf lehtar değil, birinci bankadır.174 Lehtar ile ikinci banka arasında bir
hukuki ilişki mevcut olmadığından lehtar, aralarındaki vekâlet sözleşmesine dayanarak ancak kendi bankasına talimat verebilmektedir. Lehtarın bankası ise, aldığı bu talimatları ikinci bankaya iletmektedir.175
171 Canbolat, s. 90.
172 Kahyaoğlu, s. 18; Doğan (Teminat), s. 84; Canbolat, s. 89. 173 Doğan (Teminat), s. 84-85.
174 Doğan (Teminat), s. 85. 175 Doğan (Teminat), s. 85.