Genel Olarak

HMK’nın 389. maddesinde, bir hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı, tamamen imkânsız hale geleceği ya da hakkın elde edilmesinde yaşanacak gecikmenin ciddi bir zarar doğurma tehlikesi yarattığı durumlarda, mahkemenin ihtiyati tedbir kararı verebileceği düzenlenmiştir. Bu kurumun amacı, taraflar arasında uyuşmazlık çıkmadan önce ya da uyuşmazlık sırasında, davacının talep ettiğine kavuşmasını güvence altına alan, geçici bir hukuki koruma sağlamaktır.681

Teminat mektubu düzenleyen banka, temel ilişkinin borçlusu konumundaki lehtarın edimini gereği gibi yerine getireceğini muhataba karşı üstlenmektedir. Dolayısıyla, bankanın ödeme borcunun söz konusu olması için, lehtarın edimini gereği gibi yerine getirmemiş olması, yani riskin gerçekleşmesi gerekmektedir. İlk yazılı talepte ödeme kaydı içeren banka teminat mektuplarında bankalar, muhatabın usulüne uygun ödeme talebini yeterli görerek ödeme yaptıklarından, haksız ödeme talepleriyle karşılaşılabilmekte ve bunun sonucunda da lehtar, hak kaybına uğrama tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadır.682 _{Bu nedenle, özellikle ilk talepte ödeme kaydı içeren}

banka teminat mektupları açısından, lehtarın ödemeyi durdurabileceği bir mekanizma olarak, ihtiyati tedbir kararı alınması önem teşkil etmektedir.683 _{Nitekim, banka,}

ödeme talebini yalnız şekli yönden incelemekte ve esasa ilişkin bir inceleme

681 _{Arslan, Ramazan/ Yılmaz, Ejder/ Taşpınar Ayvaz, Sema/ Hanağası, Emel, Medeni Usul}

Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2018, s.568.

682 _{Tekinalp (1988), s. 395 vd.} 683 _{Tekinalp (1988), s. 395.}

yapmamaktadır.684 _{İlk talepte ödeme kaydı içeren banka teminat mektuplarına hâkim}

olan, “önce öde sonra dava et” ilkesinin uygulanmasının, ihtiyati tedbir kararı alınarak önüne geçilmesi mümkündür.685

Garanti sözleşmesinde kararlaştırılan riskin gerçekleşmemesi ya da gerçekleşmesinin artık mümkün olmaması hallerinde muhatabın bankaya yönelttiği ödeme talebi, hakkın kötüye kullanımı halini oluşturmaktadır. Bu sebebe dayanarak banka, muhatabın dürüstlük kuralına aykırı davrandığı def’ini ileri sürerek ödeme yapmaktan kaçınabilir. Ancak, uygulamada bankalar, itibarlarının zedelenmesi endişesi taşıdıklarından, ödeme talebini reddetme yolunu tercih etmemektedirler.686

Bunun yerine, usulüne uygun olarak yapılmış ödeme talebi üzerine garanti tutarını muhataba ödemekte, ödedikleri bu miktar için ise lehtara rücu etmektedirler.687 _{Her ne}

kadar bankalar için hakkın kötüye kullanımı niteliğindeki ödeme talebini reddetme imkânı bulunsa da, bankalar, kendilerini temel ilişkinin tarafı olarak görmediklerini ileri sürerek ödeme yapmaktan kaçınmamaktadırlar. Bankanın ödeme yapması halinde lehtarın, muhatabın hakkını kötüye kullanmasından dolayı ona dava açması mümkün olmakla birlikte, bu davanın uzun sürmesi halinde, lehtarın hak kaybına uğrayacağı açıktır.688 _{Üç köşeli bir borç ilişkisi oluşturan teminat mektubunda en az korunan taraf}

lehtardır.689 _{Bu nedenle, bankanın ödeme yapmasını durdurmak isteyen lehtarın}

başvurabileceği tek yol, mahkemeden ihtiyati tedbir kararı almaktır.690 _Doktrinde

kabul edilen görüş, ihtiyati tedbir kararı alan lehtarın, garanti bedelinin ödenmesini önleyebileceği yönündedir.691

684 _{Canbolat, s. 293; Türkçü, s. 51.} 685 _{Doğan (Teminat), s. 360.}

686 _{Reisoğlu (Banka Teminat), s. 72-73; Canbolat, s. 294; Türkçü, s. 53.} 687 _{Reisoğlu (İhtiyai Tedbir), s. 471.}

688 _{Reisoğlu (İhtiyati Tedbir), s. 473; Türkçü, s. 53.} 689 _{Arkan, s. 65.}

690 _{Canbolat, s. 296; Reisoğlu (İhtiyati Tedbir), s. 473; Reisoğlu (Kayıtsız Şartsız), s. 71; Doğan}

(Teminat), s. 357; Türkçü, s. 72.

691 _{Barlas (Teminat), s. 72-73; Kahyaoğlu, s. 88; Tandoğan (Özel Borç), s. 870; Türkçü, s. 70; Aksi}

yöndeki görüş için bkz. Postacıoğlu, İlhan, Banka Teminat Mektuplarının Ödenmesi İhtiyati Tedbir Kararları İle Durdurulabilir Mi? İHİD, Y. 3, S.1-3, 1982 s.181: Yazar, ihtiyati tedbir kararı alınarak bankanın ödeme yapmasının engellenmesinin, teminat mektubundan beklenen güvence sağlama fonksiyonunu zedelediğini ve ekonomik hayatı olumsuz yönde etkilediğini savunmaktadır.

Garanti sözleşmesi niteliğindeki teminat mektubu, lehtar ile muhatap arasındaki temel ilişkiden tamamen bağımsızdır. Bu nedenle, kural olarak, mahkemenin temel ilişkiye dayanarak verdiği ihtiyati tedbir kararı bankayı bağlamaz.692 _{Durum böyle olmakla birlikte, temel ilişki dolayısıyla alınan ihtiyati}

tedbir kararının teminat mektubunun konusunu oluşturan riskle ilgili olduğu hallerde, bankanın bu tedbir kararı ile bağlı olduğu kabul edilmektedir. Nitekim, ihtiyati tedbir kararı ile riskin gerçekleşmediği ya da gerçekleşmesinin artık mümkün olmadığının tespit edildiği hallerde, muhatabın ödeme talebinin hakkın kötüye kullanımı niteliğini oluşturduğu, likit delillerle ispat edilmiş kabul edilmektedir.693 _{Bu nedenle, bu ihtiyati}

tedbir kararından haberdar edilen bankanın, ödeme yapmaktan kaçınması gerekmektedir.

Teminat mektubu sözleşmesi, muhatap ile banka arasında kurulmakla birlikte, bu sözleşmenin kurulmasına zemin hazırlayan taraf, lehtardır. Daha önce de belirtildiği gibi, lehtar ile banka arasında teminat mektubundan dolayı bir karşılık ilişkisi meydana gelmekte ve bu karşılık ilişkisinin hukuki niteliği, vekâlet sözleşmesi olarak kabul edilmektedir. Bu ilişki dolayısıyla bankanın lehtara karşı asli ve yan yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu yan yükümlülüklerden biri ise, koruma yükümlülüğüdür. Muhatabın ödeme talebinin hakkın kötüye kullanılmasını oluşturduğunun ya da haksız olduğunun banka tarafından kesin olarak bilindiği durumlarda, mahkeme kararına gerek olmaksızın bankanın ödeme yapmaktan kaçınması gerekmektedir. Nitekim, bankanın lehtarın haklarını gözetme yükümlülüğü bulunduğundan, banka, bu nitelikteki ödeme talebini reddetmelidir. Aksi takdirde banka, yaptığı ödeme nedeniyle lehtara rücu etme hakkını kaybeder. Ancak, banka, temel ilişkinin tamamen dışında olduğundan, ödeme talebinin haksız olduğunu ya da hakkın kötüye kullanımı durumunu oluşturduğunu çoğu zaman takdir edebilecek durumda değildir. Bundan dolayı, ödemeyi durdurmak isteyen lehtarın uygulamada başvurduğu yol, mahkemeden ihtiyati tedbir kararı almaktır. Garanti sözleşmesinin muhatap ile banka arasında kurulduğunu ileri sürerek lehtarın ihtiyati tedbir kararı

692 _{Reisoğlu (İhtiyati Tedbir), s. 473; Doğan (Teminat), s. 363.} 693 _{Doğan (Teminat), s. 364.}

alarak bankanın ödeme yapmasını engelleyemeyeceği, savunulan görüşlerden olmakla birlikte694_{; doktrinde hâkim görüş, lehtarın mahkemeden aldığı ihtiyati tedbir kararı ile}

bankanın ödeme yapmasını engelleyebileceği yönündedir.695 _{Yargıtay da lehtarın bu}

yolla bankanın ödeme yapmasının önüne geçilebileceğini kabul etmektedir.696

Bankanın ödeme yapmasını engellemek isteyen lehtar, mahkemeden iki şekilde ihtiyati tedbir kararı alabilir. Lehtar ya bankaya karşı ödeme yasağı ya da muhataba karşı talep yasağı konulmasına ilişkin bir ihtiyati tedbir talebinde bulunabilir.697 _{Aşağıda yapacağımız açıklamalar, bankaya karşı alınmış ödeme yasağı}

içeren tedbir kararına ilişkin olmakla birlikte, aynı esaslar muhataba karşı alınacak talep yasağı içeren tedbir kararı için de geçerlidir. Muhataba karşı talep yasağı içeren ihtiyati tedbir kararı ile ödeme talebinin hakkın kötüye kullanımı niteliğinde olduğu ya da amaca aykırılık teşkil ettiği ortaya konulduğundan, bu durumda da bankanın ödeme yapmama yükümlülüğünün olduğu kabul edilmelidir.698 _{Her ne kadar tedbir}

kararı kendisine ilişkin olmasa da bankanın, lehtarla arasındaki karşılık ilişkisinden dolayı ödeme yapmaktan kaçınması gerekmektedir.