Ayırt etme gücünü ortadan kaldıran nedenler yalnız akıl hastalığı, akıl zayıflığı ve sarhoşluk (alkol, uyuşturucu ve uyarıcı maddeler) değildir. Başka nedenlerde ayırt etme gücünün yokluğuna sebep olabilir. Bu sebepten de, hem Türk Medeni Kanununda, hem de Azerbaycan Mülki Mecellesinde ayırt etme gücünü ortadan kaldıran halleri akıl hastalığı, akıl zayıflığı ve sarhoşluk (alkol, uyuşturucu ve uyarıcı maddeler) ile sınırlı tutmamış akla uygun biçimde davranma yeteneğini ortadan kaldıran her hususun ayırt etme gücünü kaldırabileceğinin ifade etmişler.
113
Zevkliler / Acabey / Gökyayla, s. 248; Nart, s. 28.
114
Akipek / Akıntürk / Ateş Karaman, s. 291-292.
115
Öztan, s. 74; Köprülü, s. 204; Ozanemre, s. 33.
116
Zevkliler / Acabey / Gökyayla, s. 248-249.
117
65
Türk Medeni Kanununun 13. maddesi ile akıl hastalığı, akıl zayıflığı ve sarhoşluk, ayırt etme gücünü ortadan kaldıran birer sebep olarak düzenlendikten sonra, “ya da buna benzer sebeplerden biriyle” demek suretiyle, sadece maddede sayılan hususların değil de, akla uygun biçimde davranma yeteneğini ortadan kaldıran her hususun ayırt etme gücünü kaldırabileceğinin ifade etmiştir118.
Yürürlükten kalkan 743 sayılı Türk Kanun-u Medenisinin 13. maddesinde de 4721 sayılı yeni Türk Medeni Kanunun 13. maddesine benzer bir hüküm bulunmaktaydı. Türk Kanun-u Medenisinin 13. maddesinde bu durum “yaşının küçüklüğü sebebiyle, yahut akıl zayıflığı veya sarhoşluk ve bunlara benzer sebeplerden…” şeklinde düzenlenmişti. Madde, metninde geçen benzer sebepler ifadesi ile hangi hususların kastedildiği öğreti tarafından tartışılmaktaydı. Bir kısım yazarlar hükümde “ve benzer sebepler” ibaresinin sarhoşluktan hemen sonra gelmesi sebebiyle, hükmün yalnızca sarhoşluk ile ilgili benzer sebeplerin, ayırt etme gücünü ortadan kaldıracağını belirtmekteydiler119. Bu görüş göre, buna benzer sebepler ile, sadece eroin, esrar, kokain gibi uyuşturucu maddelerin, kanun hükmünün uygulama alanı içine girdiği kabul edilmiştir120. Buna karşılık, diğer görüş göre121, söz konusu hükmün bu denli yorumlanmaması gerektiğini, makul surette hareket etme iktidarını kaldırdığı müddetçe, sarhoşluğa benzemeyen hallerin de, ayırt etme gücünün yokluğu sonucunu doğurabileceğini ireli sürmüşler.
İşte Yeni Türk Medeni Kanununun 13. maddesi ile, bu çelişki tamamen giderilmiştir. Yeni hükümde yer alan “ya da bunlara benzer sebepler” ibaresi, diğer sebepleri de içine alacak nitelikte genişletilmiştir122.
118
Dural / Öğüz, s. 46; Akipek / Akıntürk / Ateş Karaman, s. 292.
119
Egger, s. 184; Schwarz, s. 193-194; Ataay, s. 67; İmre, Baltaya Armağan, s. 345; Tekinay, s. 229.
120
Egger, s. 184; Schwarz, s. 193-194; Ataay, s. 67; İmre, Baltaya Armağan, s. 345; Tekinay, s. 229.
121
Köprülü, s. 204; Saymen, s. 92; Velidedeoğlu, s. 35-36; Arpacı, s. 24; Zevkliler / Acabey /
Gökyayla, s. 249-250; Öztan, s. 75; Özsunya, s. 38; Dural, s. 64; Feyzioğlu / Doğanay / Aybay, s. 75; Gönensay, s. 85-86.
122
Nart, s. 29. Karşı görüş için bkz., Oğuzman / Seliçi / Oktay-Özdemir, s. 56; Erkan / Yücer, s. 493-494.
66
Yukarıda sarhoşluk başlığı altında Azerbaycan Mülki Mecellesinin 1107/ II. maddesinde geçen “alkol, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin kullanmak suretiyle veya başka yöntemlerle” ifadesinin ayırt etme gücünün Azerbaycan Mülki Mecellesinin 28/ VIII. maddede belirtilmiş olan akıl hastalığı ve akıl zayıflığı ile sınırlı olmadığı, kanun bu sebeplerinde ayırt etme gücünün yokluğuna sebebiyet vereceği kabul ettiğini açıklamıştık. İşte Azerbaycan Mülki Mecellesinin 1107/ II. maddesinde alkol, uyuşturucu ve uyarıcı maddelerden dolayı ayırt etme gücünün ortadan kalkabileceği belirtikten sona başka yöntemlerle de ayırt etme gücünün ortadan kalkabileceğini belirtmek suretiyle, akıl hastalığı, akıl zayıflığı ve sarhoşluk (alkol, uyuşturucu ve uyarıcı maddeler) gibi sebepler dışında bazı sebeplerin ayırt etme gücünün ortadan kalkabileceği kabul edilmiştir.
Bu sebeplerin neler olduğu tek tek belirleyip saymak mümkün değildir. Ne gibi sebeplerin bir kimsenin bir kimsenin ayırt etme gücünü ortadan kaldıracağı takdir etme, hâkime aittir123. Ancak, öğretide, ipnotizma, ateşli hezeyanlar, uyurgezerlik, felç ve aşırı hiddet ile sabit fikirli olmamayı bezer sebeplere örnek olarak gösterilmektedir124
III. AYIRT ETME GÜCÜNÜN NİSBÎLİĞİ A. Genel Olarak
Ayırt etme gücünün, nispî (göreceli) bir kavramdır125. Ayırt etme gücünün nispiliğinden anlaşılması gereken, ayırt etme gücünün varlığı ya da yokluğunun
123
Akipek / Akıntürk / Ateş Karaman, s. 292.
124
Dural / Öğüz, s. 46; Akipek / Akıntürk / Ateş Karaman, s. 292; Oğuzman / Seliçi / Oktay-
Özdemir, s. 56; Helvacı, s. 58; Zevkliler / Acabey / Gökyayla, s. 249-250; Velidedeoğlu, s.
35-36; Köprülü, s. 204; Saymen, s. 92. Belirtmiş olduğumuz yazarlar benzer sebeplerin içinde uyuşturucu ve uyarıcı maddeleri de saymaktalar. Ancak, bu çalışmada uyuşturucu ve uyarıcı madde kullanımının sarhoşluk haline benzer değil de aksine bizzat sarhoşluğa sebebiyet veren sebepler arasında kabul edilmektedir. Bu sebepten dolayı, uyuşturucu ve uyarıcı madde kullanımının benzer sebeplerden biri olmadığımızı düşünmekteyiz.
125
Dural / Öğüz, s. 56; Köprülü, s. 205; Öztan, s. 75-76; Oğuzman / Seliçi / Oktay-Özdemir, s. 56; Akipek / Akıntürk / Ateş Karaman, s. 289; Ataay, s. 66; Ozanemre, s. 39. 1.HD. 26.9.1996, E. 1996/10070, K. 1996/10532 (Kazancı Bilişim, İçtihat Bilgi Bankası).
67
genel olarak değil, belirli bir kişi ya da davranışa göre tespit edilmesidir126. Ayırt etme gücü, her olayda ayrı ayrı tepsi edilmesi gerekir. Bu bakımdan, söz konusu işlemin yapıldığı, fiilin işlendiği anda kişinin, o işlem veya eylemin nedenlerini, anlamını, sonuçlarını, oluşturduğu sorumluluğu, tartışabilecek, değerlendirebilecek ve etkilere karşı direnebilecek güçte olup olmadığı araştırılacaktır127.
Ayırt etme gücü problemi ortaya çıktığı zaman hâkim, söz konusu kişinin genel olarak akla uygun biçimde davranıp davranmadığını, her zaman dış etkenlere karşı koyacak iradi güce sahip olup olmadığını araştırmaz. Onun saptayacağı husus, kişinin söz konusu işlem sırasında ayırt etme gücüne sahip olup olmadığıdır128. Bir kimse belirli bir işlem veya eylem bakımından ayırt etme gücüne sahip sayılabilirken, başka bir işlem veya eylem bakımından ayırt etme gücüne sahip olamayabilecektir129.
B. Nisbilikten Kaynaklanan Özellikler