Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Irak’ın geri kalanına örnek ola-rak gösterilen ve benzerine az rastlanan bir ekonomik gelişme de-neyimlemektedir. Bu büyüyen ekonomide yabancı yatırımlar kilit önem taşımaktadır. Güvenli ve istikrarlı ortamı, zengin doğal kay-nakları, yoğun işgücü, uluslararası havaalanları, yolları ve avan-tajlı Yatırım Kanunu ile IKBY yabancı yatırımcılara birçok sektörde fırsatlar sunmaktadır. IKBY Yatırım Kurulu Çalışma Ve Bilgilen-dirme Bölümü Başkanı Haydar Mustafa Said ile IKBY’deki yatırım ortamını, hukuki yönden, Kurul’un yabancı yatırımlara sağladığı kolaylıklar, konuya ilişkin zorluklar ve ilerlemeler ve Türkiye’nin bu süreçteki rolü yönünden ele aldık.
The Kurdistan Region of Iraq (IKR) has experienced unprecedented economic development that is looked upon as an example for the rest of Iraq. In this growing economy, foreign investments are one of the key factors. With its secure and stable environment, abundant natural resources, tremendous labor force, international airports, roads and a friendly investment law, IKR offers opportunities to the foreign investors in many fields. With Mr. Hayder Mustafa Saaid from the IKR Investment Board (BOI) we handled the advantageous investment atmosphere in the IKR in terms of law and regulations, the facilities that the BOI provides for the foreign investors, the related diffi-culties and improvements, as well as Turkey’s role in this process.
Röportaj: Selen Tonkuş Kareem, ORSAM Erbil Temsilcisi
Röportaj
ORSAM: Öncelikle bize kendinizi tanıtır mı-sınız?
Haydar Mustafa Said: İsmim Haydar Mustafa Said. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Yatı-rım Kurulu Çalışma ve Bilgilendirme Bölümü Genel Başkanıyım. Aynı zamanda Sanayi Şehir-leri ve BölgeŞehir-leri Genel Başkan Vekiliyim. Yatırım
Kurulu’nda 2006 yılında kuruluşunun ardından katıldım. Bu görevden önce Kürt Bölgesel Yöne-timi Bilgilendirme ve Haritalama Program Yö-neticisi olarak hizmet verdim. Ayrıca Birleşmiş Milletler Proje Hizmetleri Ofisi’nde (UNOPS);
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarımsal Organizas-yonu (FAO) ve birçok diğer hükümet-dışı kuru-luşlarla görev aldım.
ORSAM: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Yatırım Kurulu’nun yapısı ve temel hedefleri hakkın-da bizi bilgilendirebilir misiniz?
Said: Yatırım Kurulu 2006 yılının yazında, Yatı-rım Kanunu tarafından, stratejik anlamda önem taşıyan yatırım projelerinin gerçekleşmesine olanak sağlamak amacıyla kuruldu. Kurul Huku-ki, Yönetsel ve Finansal İşler Bölümü; Tanıtım, Değerlendirme ve Proje Belgelendirme Bölü-mü; Çalışma ve Bilgilendirme Bölümü ve Sanayi Şehirleri ve Bölgeleri Bölümü olmak üzere dört departmandan oluşmaktadır. Yatırım Kurulu yerel ve yabancı yatırımları desteklemekte ve tırımcılara ruhsat sağlamaktadır. Kurulumuz ya-tırımcılara hukuki süreçte ve tescil işlemlerinde karşılaştıkları zorlukları en aza indirgeyerek en iyi hizmeti vermeyi amaçlamaktadır. Şunu belir-teyim ki, petrol ve gaz sondajı dışında diğer tüm yatırımlara biz ruhsat vermekteyiz.
ORSAM: Yatırımcılara ne gibi kolaylıklar sağ-lıyorsunuz?
Said: Yatırım Kurulu özellikle yabancı doğrudan yatırımlarda (YDY) hukuki teşvikler sağlamakta-dır. Kürt Bölgesel Yönetimi Yatırım Kanunu ye-rel ve yabancı yatırımcılara eşit muamele göster-mektedir. Yatırımcılar yatırım projelerinin ser-mayesinin tamamına sahip olma hakkına sahip-tir. Yabancı yatırımcılar yerel bir ortakla birlikte veya tek başına yatırım yapma hakkına sahiptir.
Yabancı yatırımcılar kazançlarının tamamını kendi ülkelerine ya da istedikleri herhangi başka bir ülkeye transfer etmekte özgürlerdir. Yatırım-cılar projelerinde yabancı işçiler kullanma hakkı-na ve yabancı işçiler de kazançlarının tamamını kendi ülkelerine götürme hakkına sahiptir. Kürt
Bölgesel Hükümeti aynı zamanda yatırımcılara, yapılan fizibilite çalışmaları sonrasında stratejik değerde olduğuna kanaat getirilen projelere be-delsiz ya da çok düşük bedelle arazi sağlamak-tadır. Dahası, yatırımcılar üretime ya da hizmet vermeye başladıkları andan itibaren 10 yıllık ver-gi muafiyetine hak kazanırlar. Projelerinde kulla-nacakları ham maddeler ve donanım ise 5 yıllık gümrük muafiyetine sahip olurlar.
ORSAM: Bunlar oldukça kolaylaştırıcı koşul-lar. Neredeyse hiç korumacı bir şart yok. Kürt Bölgesel Yönetimi ne zamana kadar bu tür ya-tırımcılar açısından avantajlar sağlamaya de-vam etmeyi planlıyor?
Said: Şu anda toplam yatırımın % 14’ü YDY’lara,
% 6’sı ortak girişimlere ve % 80’i de yerel yatırım-lara aittir. Bu da IKBY’nin halen yabancı yatı-rımları çekmek için müsait olduğunu gösteriyor.
Bizim hâlihazırda yeterli düzeyde yerel sosyo-ekonomik yapımız yok. Ekonomik gelişmemize devam edebilmemiz için yabancı yatırımcıların yönetim bilgisine ve teknolojisine ihtiyacımız var. Örneğin Türkiye’nin kendi ekonomik geli-şimi, IKBY’ye yansımaktadır. Türk şirketlerden inşaat, teknoloji ve stil alanlarında bol miktarda yönetim bilgisi öğrendik.
ORSAM: Yatırım Kurulu’nun yabancı yatı-rımları teşvik ettiği temel sektörler nelerdir?
Said: IKBY sürdürebilir gelişmeyi hedeflemekte-dir. İlk aşamada 3-4 yıl boyunca elektrik, konut ve altyapı alanlarına odaklanmıştık. Şimdi ise yabancı yatırımları çekmek için önceliğimiz olan sektörler tarım, turizm ve sanayidir. Bunun yanı sıra altyapıyı da geliştirmek için projeleri destek-liyoruz.
“Türkiye’yi Irak Kürt Bölgesi’nin sosyo-ekonomik gelişimi için bir
gö-rev kuvveti olarak görüyoruz. Sayın Erdoğan’ın ziyareti Türk
yatırımcı-ların sayısında gözle görülen bir artışa neden olmaktadır.”
ORSAM: IKBY’nin ekonomik gelişmesine katkıda bulunmak açısından hem dış ticaret hem de yatırım alanlarında başı çeken ülkeler hangileridir?
Said: YDY bakımından % 14’lük toplamın içinde
% 4 ile başı Türkiye çekmektedir. Türkiye’yi % 2 ile İngiltere takip etmektedir. KBY’de YDY’leri olan diğer ülkeler Mısır, Almanya, Lübnan, Yeni Zelanda, İsveç ve Amerika’dır. Amerika % 0.5’lik bir paya sahiptir. İran’ın ise sadece ortak girişim-leri mevcuttur ve bunlar da % 5.5’lik ortak giri-şim toplamında % 0.01’lik bir paya sahiptir.
Piyasaya baktığımızda dış ticaret açısından Tür-kiye ve İran arasında özellikle IKBY’nin önce-likleri arasında yer alan tarımsal sanayi sektö-rü üzerinde bir rekabet olduğu gösektö-rülmektedir.
Bu sektörde Türkiye ve İran’ı ve diğer ülkeleri IKBY’de fabrikalar kurmaya davet ediyoruz.
IKBY Türkiye ve İran ile lojistik maliyet ve zama-nı minimize eden uzun sızama-nırlar paylaşmaktadır.
Süleymaniye İran sınırına yakın olduğu için pi-yasasında İran ürünleri hakimdir. Duhok Türkiye sınırında olduğu için çoğunlukla daha da pahalı olmalarına rağmen kaliteleri daha tatmin edici olduğu için Türkiye ürünleri tercih edilmekte-dir. Erbil konum olarak ortada bulunduğu için, tercih tüketiciye kalmaktadır. Ben kişisel olarak kalite bakımından Türk ürünleri tercih etmek-teyim. Burada belirtilmesi gereken bir ülke daha var, Çin. Şu anda Çin malları günlük kullanım maddeleri olarak IKBY piyasasına hızla girmek-tedir. Çok ucuz ve düşük kalitelilerdir.
ORSAM: IKBY gelecekte bu tür düşük kalite-li mallara korumacı bir düzenleme getirmeyi planlıyor mu?
Said: Şu anda IKBY az sayıda tarım-ziraat sa-nayisine sahiptir. Günlük tüketim ürünlerinin çoğunda dışarıya bağımlı durumdadır. Önümüz-deki 2-5 senelik dönemde belli seviyede kendine yeterlilik düzeyine ulaşana kadar, bu soru üze-rinde düşünülmesi gereken bir soru olarak bir kenarda tutulmaktadır.
ORSAM: IKBY’nin yabancı yatırımları çeker-ken karşılaştığı temel zorluklar nelerdir?
Said: Hala altyapı, özellikle elektrik ve ulaşımı geliştirmeye ihtiyaç duymaktayız. Bu aslında bir bilgi teknolojisi meselesidir. KBY 2012 ve 2016 arasındaki dönemi bilgi teknolojisi açısından al-tın bir dönem olarak değerlendirmekte, online vatandaşlık hizmetleri ve e-devlet hizmeti ve-rebilmek için bilgi teknolojisinin geliştirmesini hedeflemektedir.
Ayrıca bankacılık sistemini de geliştirmeye ih-tiyaç duymaktayız. IKBY’de uluslararası ban-kaların açılması için müzakereler neredeyse ta-mamlanmış durumdadır. Örnek olarak şu anda Lübnanlı Byblos Bankası ve Türkiye İş Bankası gibi bankalar bulunmaktadır. Bankacılık sistemi-ne ait konular sadece nakit para, harç veya fon transferinden ibaret değildir. Bankacılık sektörü KBY’nin ekonomik gelişmesinin desteklenme-si için bir gerekdesteklenme-sinimdir. Ayrıca bazı bankalar şuanda yatırımcılara Akreditif Mektupları (LC) sağlamaya başlamıştır.
ORSAM: Yatırım Kanunu hakkında yeni bir düzenlemeye gereksinim duyuluyor mu?
Said: Geçen sene Yatırım Kanunu’nu ekonomik atmosfer ve yatırım atmosferinde gerçekleşen değişiklikleri göz önüne alarak, yatırımcıların ka-nun ile tatmin olup olmadığını anlamak için bir çalışma başlattık ve kanunda değişikliğe gitme-ye karar verdik. Ayrıca kuruluşunun üstünden 5 sene geçmiş olan Yatırım Kurulu’nun da yapısını yeniden düzenlemeye karar verdik. Tasarımızı hazırladık ve Bakanlar Kurulu’na sunduk. Kanun tasarısı yeni hükümet işbaşı yaptığında meclise gönderilecek.
ORSAM: IKBY Yatırım Kurulu’nun Irak’ın yeniden yapılandırılmasına katkıları hakkın-da neler söylemek istersiniz? Yatırım konula-rında merkezi yönetim ile sorununuz var mı?
Said: Bizim kendimize ait Yatırım Kanunumuz var ve bu konuda Bağdat ile sorunumuz yok.
Her zaman IKYB olarak söylediğimiz bir şey
var: Kürt Bölgesi, Irak’a açılan kapıdır. Irak’ın yeniden yapılandırılması IKBY’nin istikrarı, gü-venliği ve refahına bağlıdır. Irak’ın geri kalanına kıyasla bölgemizin daha gelişmiş bir durumda olmasının temel nedeni Yatırım Kanunu’muz-dur. Kurduğumuz çimento, demir-çelik, inşaat malzemeleri, içme suyu paketleme ve meşrubat fabrikaları ve elektrik santralleri IKYB’den Irak’a sağlanan ürün ve hizmetlerinin kaynaklarıdır.
IKBY bu tür tüketim mallarında Irak’ın temel arzcısı konumundadır. Irak’ın yeniden yapılandı-rılması sürecinde oynadığımız role devam etme-yi umuyoruz.
ORSAM: Neçirvan Barzani başbakanlığında-ki yeni Kürt Bölgesel Hükümeti’nden ekomo-mik gelişme ve yatırımlar açısından beklenti-leriniz nelerdir?
Said: Bu kabine üyelerinin kimler olacağı gibi birçok faktöre bağlıdır fakat şunu söyleyebilirim ki Neçirvan Barzani beşinci hükümet sırasında başbakanken ve İmad Ahmed de başbakan yar-dımcısıyken birlikte çok iyi çalışmış ve sosyo-ekonomik politikalar açısından başarılara imza atmışlardı. Yedinci hükümette de bu iki isim aynı görevlerde yer alacağına göre, önceki deneyimle-ri ve itibarları umut vaat etmektedir. Bu neden-le yeni hükümetin uluslar arası değişimneden-lerden, yani bölgesel ülkelerin hatalarından ve başarı hikâyelerinden dersler alarak ve son olarak da takım çalışmasının amaçlara ulaşmaktaki öne-minin bilincinde olarak vatandaşların talepleri ve ihtiyaçlarının karşılanması için reformlar ya-pacağını öngörmekteyim.
ORSAM: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Yatırım Kurulu’nun gelecek vizyonu nedir?
Said: 6 yıllık deneyimden sonra, daha iyi bir ku-rumsal model olmayı, şeffaf olmayı, özel sektör ve kamu sektörüyle, BM ile ve diğer sivil toplum örgütleri ve hükümet-dışı kuruluşlarla ilişkile-rimizi geliştirmeyi hedefliyoruz. Mayıs 2011’de Roland Berger isimli danışmanlık firması ile bir
anlaşma yaptık. İki sene boyunca A’dan Z’ye her eylemimizi denetleyecekler ve teknik destek sağlayacaklar. Bu anlaşmanın ilk somut sonucu yatırımcılarla elektronik başvuru prosedürüne başlamamızdır. Şimdilik yatırımcılara rehber ni-teliğinde, KBY’nin yatırım göstergelerini içeren bir CD veriyoruz. Onlar da CD’deki başvuru for-munu doldurup bize geri dönüyorlar. Çok kısa süre içinde tüm bu süreci online olarak gerçek-leştireceğiz.
ORSAM: Son olarak Türkiye-IKBY ilişkileri hakkındaki görüşleriniz nelerdir? Geçen sene Başbakan Erdoğan Erbil’i ziyaret etmiş, 2012 yılında ekonomik ilişkilerin tırmandırılması-na ilişkin fikir birliğine varılmıştı. Ziyaretin IKBY’de bu yönde bir etkisi gözlemlendi mi?
Said: Biz Türkiye’yi Irak Kürt Bölgesi’nin sos-yo-ekonomik gelişimi için bir görev kuvveti ola-rak görüyoruz. Bu tür yüksek düzeyli ziyaretler, özellikle Sayın Erdoğan’ın ziyareti Türk yatırım-cıların sayısında gözle görülen bir artışa neden olmaktadır. Ziyaretten sonra birçok yatırımcı bize gelip başvurularını teslim etti. Bu ziyaretler bu nedenle bizlere karşılıklı yarar için iyi ilişkile-rin sürdürülmesi gerektiği mesajını vermektedir.
Birçok alanla Ortak Niyet Bildirgesi imzalayabi-leceğimiz görüşündeyim. Bir de buradan 2012’de KBY’de uluslararası bir yatırım konferansı yap-mayı planladığımızı duyurmak isterim.
Son olarak da Türk yatırımcılara yaptıkları işle-rin kalitesinden çok memnun olduğumuzu ve her zaman onların yönetim bilgisine ve artan sayıdaki ve özellikle önceliğimiz olan tarımsal sanayi, turizm ve sanayi gibi çeşitli sektörlerdeki yatırımlarını beklediğimizi belirtmek isterim.
ORSAM: Görüşlerinizi paylaştığınız için çok teşekkürler.
*Bu röportaj 19 Şubat 2012’de Erbil’de gerçekleş-tirilmiştir.
O